Zuzana Čaputová

Młodość i wykształcenie

Zuzana Čaputová urodziła się w Bratysławie^[2], lecz znaczną część życia spędziła w Pezinoku^[8]. Jej matka Katarína Strapáková pracowała w administracji, ojciec Štefan Strapák był dyrektorem oddziału firmy ubezpieczeniowej^[9][2]. Jej starszy brat Daniel Strapák również zaangażował się w działalność Postępowej Słowacji w Pezinoku^[10].

Ukończyła szkołę podstawową i gimnazjum w Pezinoku^[8], a w 1996 studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie^[11].

Działalność zawodowa

Jeszcze podczas studiów oraz po ich ukończeniu pracowała w administracji lokalnej w Pezinoku, najpierw jako asystentka w wydziale prawnym urzędu miasta, później jako zastępczyni naczelnika tego urzędu^[12].

Następnie pracowała w sektorze organizacji pozarządowych, gdzie zajmowała się kwestiami dotyczącymi administracji publicznej i problemu przemocy wobec dzieci^[12]. Następnie kierowała projektem w stowarzyszeniu „EQ Klub”^[13]. W latach 1998–1999 odbyła cykl szkoleń dla trenerów zarządzania, certyfikowany przez amerykańską agencję USAID. W 1999 ukończyła szkolenie z zakresu mediacji akredytowane przez słowackie ministerstwo edukacji^[14].

Przygotowywała się do wykonywania zawodu adwokata u prawników Evy Kováčechovej (2005–2009), Zuzany Dlugošovej (2007–2009) oraz Tomáša Kamenca (2009–2010)^[15].

Od lutego 2010 do marca 2019 praktykowała jako adwokat. Następnie zawiesiła działalność, a 22 marca 2019 na własną prośbę została skreślona z listy adwokatów z powodu planów zaangażowania się w działalność polityczną.

W latach 2001–2017 współpracowała ze stowarzyszeniem obywatelskim VIA IURIS. Zajmowała się kwestią praworządności i promowania sprawiedliwości. Zajmowała się takimi kwestiami jak funkcjonowanie sądownictwa, odpowiedzialność urzędników publicznych, przejrzystość w zarządzaniu mieniem publicznym oraz wzmocnienie kontroli nad władzami publicznymi^[13]. Jako dyrektor programowa VIA IURIS była zaangażowana w działania na rzecz zniesienie tzw. amnestii Vladimíra Mečiara. Pracowała wówczas nad największą w historii Słowacji petycją^[16][17]. 27 marca 2017 pod petycją do Rady Narodowej złożono 76 831 podpisów^[16]. We wrześniu 2017 Zuzana Čaputová ogłosiła odejście z zespołu VIA IURIS, koncentrując się na praktyce adwokackiej, deklarując jednocześnie dalszą aktywność na rzecz ochrony środowiska^[7].

Jest autorką lub współautorką kilku publikacji^[18], została członkinią Environmental Law Alliance Worldwide (ELAW)^[19].

Sprawa wysypiska odpadów w Pezinoku

W Pezinoku przez ponad dziesięć lat prowadziła publiczną kampanię przeciwko zezwoleniu na założenie kolejnego wysypiska śmieci, które zanieczyszczałoby glebę, powietrze oraz wodę w mieście i w okolicy. Ostatecznie w 2013 Sąd Najwyższy orzekł, że nowe składowisko jest nielegalne. Wyrok ten zapadł po orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który potwierdził prawo społeczeństwa do udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących środowiska^[20].

W 2016 za tę działalność Zuzana Čaputová została uhonorowana Nagrodą Goldmanów^[21], przyznawaną za znaczący wkład w dziedzinie ochrony środowiska przez międzynarodowe jury z udziałem ekspertów.

Początki działalności politycznej

W 2010 została wybrana do rady miejskiej Pezinoku jako kandydatka niezależna^[22]. Mandat radnej wykonywała do 2014.

W grudniu 2017 ogłosiła przystąpienie do powstającego ruchu politycznego Postępowa Słowacja, a w styczniu 2018 została wybrana na wiceprzewodniczącą tego ugrupowania^[23][3]. W marcu 2019, po pierwszej turze wyborów prezydenckich, złożyła rezygnację z funkcji wiceprzewodniczącej^[24], a w maju tego samego roku wystąpiła o skreślenie jej z listy członków Postępowej Słowacji^[4].

Wybory prezydenckie w 2019

Kandydatura i kampania wyborcza

Na konferencji prasowej 29 maja 2018 ogłosiła swoją kandydaturę na prezydenta Słowacji w wyborach w 2019^[5]. Jako jeden z powodów startu wskazała zabójstwo dziennikarza Jána Kuciaka i jego partnerki Martiny Kušnírovej^[25]. Nie uważała swojej płci za przeszkodę w wyborach^[26].

Wymagane do rejestracji swojej kandydatury podpisy złożyła w styczniu 2019^[27]. W lutym oficjalnie poparł ją zajmujący wysokie miejsce w sondażach Robert Mistrík, który zrezygnował z kandydowania^[28]. Wsparcie dla kandydatki deklarował też nieubiegający się o reelekcję prezydent Andrej Kiska^[29]. Poza własnym ugrupowaniem ostatecznie do głosowania na nią wezwały też partie Wolność i Solidarność, Zwyczajni Ludzie i SPOLU^[30].

W trakcie kampanii wyborczej Maroš Šefčovič publicznie podnosił wątpliwości co do prawidłowości i dopuszczalności prowadzenia przez nią działalności gospodarczej w trakcie odbywania aplikacji adwokackiej. Zuzana Čaputová stwierdziła, że konkurent błędnie interpretował stan prawny, który w tamtym czasie był odmienny^[31]. Nie złożyła jednak zawiadomienia do słowackiej adwokatury o zamiarze prowadzenia działalności gospodarczej podczas aplikacji, jednakże w tamtym czasie nie funkcjonowała jeszcze komisja zajmująca się takimi wnioskami^[32].

Program wyborczy

W swoim programie wyborczym deklarowała pilne działania na rzecz natychmiastowych i systemowych zmian w policji, prokuraturze i sądownictwie. Uważała również, że policja musi funkcjonować jako niezależna instytucja, oddzielona od wpływów politycznych i kierowana przez profesjonalistę. Argumentowała, że prokuratura powinna zostać przekształcona w instytucję kontrolowaną publicznie^[33]. Deklarowała również działania na rzecz osób starszych, aby więcej z tych wymagających pomocy spędzało czas w ramach opieki domowej lub w mniejszych placówkach. Zamierzała wywierać stałą presję na władze krajowe i regionalne, by te zwiększały budżet na publiczne usługi opiekuńcze i wynagrodzenia w tym sektorze^[33].

Podkreślała, że ochrona środowiska nie może pozostawać tylko tematem politycznym. Krytykowała działania rządzących zezwalających na masowe i często jej zdaniem nielegalne pozyskiwanie drewna przez określone grupy biznesowe. Zapewniała chęć dążenia do zachowania określonego obszaru ekologicznego jako strefy bez interwencji^[33].

Opowiedziała się za związkami partnerskimi. W wywiadzie dla dziennika „SME” skłaniała się ku możliwości adopcji dzieci przez pary homoseksualne^[34][35]. W kwestii prawa do aborcji opowiadała się za utrzymaniem istniejącego status quo^[35][36].

Wyniki głosowania

W pierwszej turze z 16 marca Zuzana Čaputová zajęła pierwsze miejsce z wynikiem 40,6%; kolejny z konkurentów, komisarz europejski Maroš Šefčovič, uzyskał 18,7% głosów^[37][24]. W drugiej turze wyborów z 30 marca zdobyła 1 056 582 głosy (58,4%), wygrywając w 36 powiatach. Maroš Šefčovič uzyskał 752 403 głosy (41,59%), zwyciężając w 13 powiatach; spośród krajów wygrał tylko w kraju preszowskim^[38].

Działalność przed objęciem urzędu

Przed prezydencką inauguracją m.in. rozmawiała telefonicznie z premierem Kanady Justinem Trudeau i sekretarzem generalnym NATO Jensem Stoltenbergiem^[39]. Prezydent Francji Emmanuel Macron zaprosił ją do złożenia wizyty w Paryżu^[40]. Przygotowywała się do objęcia stanowiska prezydenta w biurach zaoferowanych jej przez ustępującego prezydenta Andreja Kiskę^[39].

9 maja 2019 została sfotografowana w siedzibie agencji prasowej TASR przez Pavla Neubauera celem sporządzenia oficjalnego portretu prezydenta^[41][42]. 15 maja 2019, dokładnie na miesiąc przed terminem inauguracji, rozpoczęto drukowanie znaczka pocztowego z jej podobizną; projekt przygotował malarz Vladislav Rostoka, a portret przyszłej prezydent wykonał fotograf Peter Konečný^[43].

28 maja 2019 przedstawiła listę swoich najbliższych współpracowników, wśród których znaleźli się dziennikarze Marián Leško (jako doradca do spraw poltyki wewnętrznej) i Martin Strižinec (jako rzecznik prasowy)^[44]. Kilka dni później ogłosiła listę kolejnych doradców, wśród nich pojawiła się socjolog Zuzana Kusá jako doradca do spraw społecznych^[45]. Zuzana Čaputová postanowiła powołać nowy zespół doradców do spraw mniejszości narodowych, którego skład przedstawiła 7 czerwca 2019^[46][47]. W gronie tym znaleźli się m.in. przedstawiciele mniejszości węgierskiej, rusińskiej i romskiej.

Prezydent Słowacji

Inauguracja

Prezydencka inauguracja odbyła się 15 czerwca 2019 w bratysławskiej Reducie. Na uroczystym posiedzeniu Rady Narodowej Zuzana Čaputová o 12:07^[48] złożyła przed prezesem Sądu Konstytucyjnego Republiki Słowackiej przysięgę przewidzianą w słowackiej konstytucji. Do zaprzysiężenia doszło z siedmiominutowym opóźnieniem. Wynikało ono z nieoczekiwanego wystąpienia przewodniczącego Rady Narodowej Andreja Danki, które wywołało pewne kontrowersje wokół tego, kto był wówczas głową państwa^[49]. Protokolant Ladislav Špaček stwierdził, że nikt nim nie jest^[50]. Z kolei Peter Kubina, nowy doradca Zuzany Čaputovej do spraw konstytucyjnych, uznał, że Andrej Kiska pozostawał prezydentem do czasu złożenia przysięgi przez następcę^[51]. Podobne oświadczenie wydała Rada Narodowa^[52].

Następnie odbyły się defilada wojskowa, spacer do katedry św. Marcina, ekumeniczne nabożeństwo, symboliczne przejęcie urzędu i pałacu, obiad z seniorami w Pałacu Prezydenckim, złożenie kwiatów pod pomnikiem w Devínie i na grobie Michala Kováča oraz uroczyste przyjęcie^[53][54][55]. Przyjęcie odbyło się w Reducie, gdyż część Zamku Bratysławskiego została wynajęta na koncert, przez co uznano, że zapewnienie bezpieczeństwa byłoby utrudnione^[53].

Początki urzędowania

Po objęciu urzędu Zuzana Čaputová 18 czerwca spotkała się z przewodniczącym Rady Narodowej Andrejem Danką, a następnie z premierem Peterem Pellegrinim. Prezydent porozumiała się z tym ostatnim co do regularnych spotkań^[56]. Na zorganizowanej konferencji prasowej dziennikarze otrzymali możliwość zadawania pytań prezydent, co nie miało miejsca w przypadku konferencji jej poprzednika.

Jeszcze tego samego dnia doszło do pewnego sporu politycznego w związku z oświadczeniem Roberta Fica co do kwestii wyboru odpowiedniej liczby kandydatów na sędziów Sądu Konstytucyjnego^{[57][58][56][59]}.

Również 18 czerwca 2019 Zuzana Čaputová powołała swoich przedstawicieli w Radzie Sądownictwa Republiki Słowackiej^[60][61][62].

Podróże zagraniczne

Osobny artykuł: Wizyty zagraniczne Zuzany Čaputovej.

W swoją pierwszą podróż zagraniczną, zgodnie z tradycją ustanowioną przez poprzednich prezydentów Słowacji, Zuzana Čaputová udała się do Czech^[63][64]. Odbyła m.in. spotkanie z prezydentem Milošem Zemanem^[63], a także z przedstawicielami czeskiego parlamentu^[65]. Oficjalny program zakończył się koncertem Zuzana není sama doma z udziałem czeskich i słowackich muzyków^[63].

Relacje z rządem

W sierpniu 2019 doszło do sporu między prezydent a koalicją rządzącą skupioną wokół centrolewicowej partii SMER. W komunikacie prasowym wyraziła wsparcie dla śledczych prowadzących postępowanie w sprawie zabójstwa Jána Kuciaka i Martiny Kušnírovej, krytykując jednocześnie działania polityczne w tej sprawie. W szczególności domagała się dymisji Moniki Jankovskiej, sekretarz stanu w resorcie sprawiedliwości^[66][67][68]. Prezydent wsparły ugrupowania opozycyjne^[69][70][71], natomiast premier oczekiwania te uznał za przedwczesne, sugerując jednak, że sekretarz stanu powinna rozważyć swoją dalszą pracę na tym stanowisku^[72].

W marcu 2020, po zwycięstwie centroprawicowej koalicji w wyborach parlamentarnych, dokonała zaprzysiężenia nowego premiera Igora Matoviča oraz członków jego rządu. Uroczystość odbyła się w szczególnych warunkach wynikających z panującej pandemii COVID-19^[73].

W marcu 2021 w okresie kryzysu w koalicji wezwała premiera do złożenia dymisji^[74]. 1 kwietnia tegoż roku dokonała zaprzysiężenia członków nowego gabinetu Eduarda Hegera^[75]. 15 maja 2023 w okresie kryzysu politycznego powołała natomiast techniczny rząd Ľudovíta Ódora^[76]. 25 października 2023, kilka tygodni po przedterminowych wyborach do Rady Narodowej, mianowała członków nowego gabinetu Roberta Fica^[77]. Wcześniej zablokowała nominację Rudolfa Huliaka na ministra środowiska, motywując to m.in. zaprzeczaniem przez niego globalnemu ociepleniu^[78].

Pozostała aktywność

Zuzana Čaputová zadeklarowała, że nie weźmie udziału w paradzie równości, a także nie będzie uczestniczyła w marszu Hrdí na rodinu zorganizowanym przez środowiska katolickie. Wzięła natomiast w lipcu 2019 udział jednym z wydarzeń towarzyszących, tj. w przedstawieniu Príbeh geja, príbeh lesby^[79].

W kwietniu 2020 prezydent poprzez warunkowe zawieszenie wykonania kary ułaskawiła Dávida Bakę, który w wieku 17 lat zabił w afekcie swojego ojca, znęcającego się nad nim i jego matką. Za ten czyn Dávid Bako został w postępowaniu karnym skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności^[80].

W czerwcu 2023 ogłosiła, że w wyborach prezydenckich planowanych na 2024 nie będzie ubiegała się o reelekcję, co motywowała względami osobistymi i rodzinnymi^[81].

Jej mężem był Ivan Čaputa; małżonkowie rozwiedli się w 2018. Z tego związku ma dwie córki: Leę (ur. 2001) i Emmę (ur. 2004)^[82][83][84]. Po rozwodzie jej partnerem był muzyk, fotograf i autor tekstów Peter Konečny^[85]. W 2020 potwierdziła, że jej nowym partnerem został Juraj Rizman, który pracował w biurze prezydenta, jednakże opuścił je z powodu związku z Zuzaną Čaputovą^[86].

Otrzymane z urzędu (2019)^[87]

• Order Andreja Hlinki I klasy
• Order Ľudovíta Štúra I klasy
• Krzyż Milana Rastislava Štefánika I klasy
• Krzyż Pribiny I klasy

Zagraniczne

• Order Orła Białego (Polska, 2024)^[88]

Nagrody i wyróżnienia

• 2016 – Nagroda Goldmanów za działania związane z zamknięciem składowiska odpadów w Pezinoku^[6]
• 2019 – tytuł „European Personality of the Year” w ramach European Leadership Awards, przyznawany europejskim liderom za wybitne osiągnięcia w dziedzinie polityki, handlu i innowacji^[89][90]
• 2019 – tytuł ambasadora środowiska 2019, przyznawany przez słowackie organizacje ekologiczne^[91][92]
• 2019 – Europapreis für politische Kultur^[93][94]
• 2019 – Tree of Peace Memorial Plaque, wyróżnienie przyznawane przez stowarzyszenie Servare et Manere^[95]

• Wyborcy mają dość, ona chce „wspólnie stawić czoła złu” [online], TVN24, 29 marca 2019 [dostęp 2019-03-30] .