ගැනිමීඩ් (චන්ද්‍රයා)
ගැනිමේඩ්, බ්‍රහස්පතිගේ ස්වාභාවික උපග්‍රහයෙකි. එය සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ ඇති විශාලම ස්වාභාවික උපග්‍රහයා ද වේ. එයට කක්ෂයේ එක් වටයක් යාමට දින හතකට (7) වඩා ස්වල්ප කාලයක් ගතවේ. එය බ්‍රහස්පති ග්‍රහයාගේ සිට හත් වන උපග්‍රහයා මෙන්ම ගැලීලියානු උපග්‍රහයා ද වේ. ගැනිමේඩ්, යුරෝපා හා අයෝ යන චන්ද්‍රයින් සමඟ පිළිවෙලින් 1:2:4 කක්ෂීය අනුනාදය දරයි. එය විෂ්කම්භයෙන් බුධ ග්‍රහයාට වඩා විශාල වුව ද එහි ස්කන්ධය බුධ ග්‍රහයාගෙන් අඩක් පමණ වේ.
 ජුනෝකැම් සැබෑ වර්ණ දර්ශනය. Lighter surfaces, such as in recent impacts, grooved terrain and the whitish north polar cap at upper right, are enriched in water ice. | |||||||||
| සොයාගැනීම | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| සොයාගත් තැනැත්තේ | ගැලලියෝ ගැලලී | ||||||||
| සොයාගත් දිනය | ජනවාරි 7, 1610[1][2] | ||||||||
| නිලනාමයන් | |||||||||
| නම් කෙරුණේ | Γανυμήδης ගැනිමේඩාස් | ||||||||
| විකල්ප නම් | ජුපිටර් III | ||||||||
| විශේෂණය | ගැනිමීඩියානු | ||||||||
| කක්ෂීය ලක්ෂණ | |||||||||
| පරිදුරාන්තිකය | 1069200 km[lower-alpha 1] | ||||||||
| විදුරාන්තිකය | 1071600 km[lower-alpha 2] | ||||||||
| අඩ-මහා අක්ෂය | 1070400 km[3] | ||||||||
| උත්කේන්ද්‍රියතාවය | 0.0013[3] | ||||||||
| කක්ෂීය කාලාවර්තය | 7.15455296 d[3] | ||||||||
| සාමාන්‍යය කක්ෂීය වේගය | 10.880 km/s | ||||||||
| ආනතිය | 2.214° (to the ecliptic) 0.20° (to Jupiter's equator)[3] | ||||||||
| මෙහි චන්ද්‍රිකාවකි | බ්‍රහස්පතී | ||||||||
| භෞතික ගුණාංග | |||||||||
| මධ්‍යන්‍යය අරය | 2634.1±0.3 km (පෘථිවිය මෙන් 0.413 ගුණයක්)[4] | ||||||||
| මතුපිට පෘෂ්ඨීය වර්ගඵලය | 8.72×107 km2 (පෘථිවිය මෙන් 0.171 ගුණයක්)[lower-alpha 3] | ||||||||
| පරිමාව | 7.66×1010 km3 (පෘථිවිය මෙන් 0.0704 ගුණයක්)[lower-alpha 4] | ||||||||
| ස්කන්ධය | 1.4819×1023 kg (පෘථිවිය මෙන් 0.025 ගුණයක්)[4] | ||||||||
| මධ්‍යන්‍යය ඝණත්වය | 1.936 g/cm3[4] | ||||||||
| නිරක්ෂීය පෘෂ්ඨීය ගුරුත්වය | 1.428 m/s2 (0.146 g)[lower-alpha 5] | ||||||||
| මිදුම් ප්‍රවේගය | 2.741 km/s[lower-alpha 6] | ||||||||
| භ්‍රමණ කාලාවර්තය | synchronous | ||||||||
| ආක්ෂක ආනතිය | 0–0.33°[5] | ||||||||
| ප්‍රභානුපාතය | 0.43±0.02[6] | ||||||||
| |||||||||
| දෘශ්‍ය විශාලත්වය | 4.61 (opposition)[6] 4.38 (in 1951)[7] | ||||||||
| වායුගෝලය | |||||||||
| පෘෂ්ඨීය පීඩනය | 0.2–1.2 µPa[10] | ||||||||
| සංයුතිය | Oxygen[10] | ||||||||
ගැනිමේඩ් ග්‍රහයා මූලිකව සකස් වී ඇත්තේ සිලිකේට පාෂාණවලින් හා ජලීය අයිස් වලිනි. එහි අභ්‍යන්තරය යකඩවලින් යුත් ද්වී හරයකින් යුක්තය.එසේම එහි අයිස් ස්ථරවලට මැදිව 200km පමණ පහළින් ලවණ ජලයෙන් යුත් මුහුදක් ඇති බවට ද විශ්වාස කෙරේ. එහි පෘෂ්ඨය ප්‍රධාන භූ ලක්ෂණ දෙකකින් යුක්ත වේ. එහි අඳුරු කොටස වසර බිලියන 4කට වඩා පැරණි යමහල් විවරවලින් සමන්විතය. එය ග්‍රහලෝකයෙන් තුනෙන් පංගුවක් ආවරණය කරයි. එහි ආලෝකමත් කලාපය එතරම් පැරණි නැත. කැපුම් හා ගැටි වලින් වලින් යුක්ත එය ග්‍රහලොවේ ඉතිරිය ආවරණය කරයි. එයට භූ විද්‍යාත්මක හේතුව එතරම් හොදින් නොදන්නා නමුත් එය උදම් උෂ්ණත්වය නිසා ඇති වූ චලන ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රතිඵලයක් විය හැක.
(magnetosphere) චුම්භක ගෝලයකින් යුත් සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ ඇති එකම ග්‍රහලෝකය වන්නේ ගැනිමේඩ්ය. ද්වී යකඩ හරය තුළ වු සංවහනය තුළින් එය නිර්මාණය වී ඇතැයි සැලකේ. මෙම ගෝලයෙන් අල්ප කොටසක් බ්‍රහස්පතිගේ වටා පුළුල් චුම්භක ක්ෂේත්‍රය තුළ ගිලී ඇති අතර විවෘත බල රේඛා මගින් එයට සම්බන්ධවේ. මෙම ග්‍රහ වස්තුවට ඔක්සිජන් සහිත වායුගෝලයක් ඇත. එහි O , O2 හා O3 (ඕසෝන්) අන්තර්ගත වේ. පරමාණුක හයිඩ්‍රජන් ඉතාමත් අවම මට්ටමකින් එහි පවතී.එහි වායුගෝලයට අනුරූපව අයන ගෝලයක් පවතීද යන්න තවමත් හෙලිවී නොමැත.
ගැනිමේඩ් චන්ද්‍රයා සොයාගැනීමේ ගෞරවය එය මුලින්ම 1610 දී නිරීක්ෂණය කළ ගැලීලියෝ ගැලිලිට හිමිවේ. එහි නම යෝජනා කරන ලද්දේ ඩිමෝන් මාරිස් නම් අභ්‍යවකාශ විද්‍යාඥයා විසිනි. මිත්‍යා විශ්වාසවලට අනුව සියලුම ග්‍රීක දෙවියන්ගේ කුසලාන දරා සිටින්නා (cupbearer) වන ඩියුස්ගේ ආදරය ලැබාගැනීම වෙනුවෙන් මෙය එනමින් නම් කෙරිණි. පයිනියර් 10 යානයෙන් ආරම්භ ගැනිමේඩ්ව ඉතා ආසන්නයෙන් නිරීක්ෂණය කිරීමට අභ්‍යවකාශ යානා වලට හැකිවි ඇත. වොයේජර් යානයෙන් එහි මැණීමේ කටයුතු සිදු කෙරිණි. ගැලීලියෝ යානයෙන් එහි චුම්භක ක්ෂේත්‍රය හා භූගත මුහුද පිළිබඳව සොයා ගැනුණි. ජුපිටර් අයිස් මුන් ඔබ්ටරය ගැනීමෙන් නිරීක්ෂනාත්මකව නිර්මාණය කල මුත් එම ව්‍යාපෘතියත් (NASA) නාසා ආයතනය විසින් 2005 වර්ෂයේදී අවලංගු කරන ලදී.
උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: "lower-alpha" නම් කණ්ඩායම සඳහා <ref> ටැග පැවතුණත්, ඊට අදාළ <references group="lower-alpha"/> ටැග සොයාගත නොහැකි විය.