కాకసస్ పర్వతాలు

భౌగోళికంగా, కాకసస్ పర్వతాలు ఆగ్నేయ ఐరోపా నుండి ఆసియా వరకు విస్తరించి ఉన్న ఆల్పైడ్ బెల్ట్ వ్యవస్థకు చెందినవి. ఈ శ్రేణిని రెండు ఖండాల మధ్య సరిహద్దుగా పరిగణిస్తారు. ^[2] గ్రేటర్ కాకసస్ పర్వతాలు ప్రధానంగా క్రెటేషియస్, జురాసిక్ శిలలతో పాటు ఎత్తైన ప్రాంతాలలో పాలిజోయిక్, ప్రీకాంబ్రియన్ శిలలతో కూడుకుని ఉంటాయి. కొన్ని అగ్నిపర్వత నిర్మాణాలు శ్రేణి అంతటా కనిపిస్తాయి. మరోవైపు, లెస్సర్ కాకసస్ పర్వతాలు ప్రధానంగా పాలియోజీన్ శిలలతోను, అతి కొద్ది భాగం జురాసిక్, క్రెటేషియస్ శిలల తోనూ ఏర్పడ్డాయి. కాకసస్ పర్వతాల ఉద్భవం, లేట్ ట్రయాసిక్ నుండి లేట్ జురాసిక్ వరకు టెథిస్ మహాసముద్రపు క్రియాశీలపు అంచు వద్ద సిమ్మెరియన్ ఒరోజెని సమయంలో ప్రారంభమైంది. అయితే గ్రేటర్ కాకసస్ పర్వతాలు పెరగడం మయోసీన్ కాలానికి చెందిన ఆల్పైన్ ఒరోజెనీ సమయంలో జరిగింది

ఉత్తరం వైపు కదులుతున్న అరేబియా ప్లేట్, యురేషియన్ ప్లేట్‌ తో ఢీకొనడంతో కాకసస్ పర్వతాలు ఎక్కువగా ఏర్పడ్డాయి. టెథిస్ సముద్రం మూసుకుపోవడాం, అరేబియా ప్లేట్ ఇరానియన్ ప్లేట్‌తో ఢీకొనడం, యురేషియన్ ప్లేట్ సవ్యదిశలో ఇరానియన్ ప్లేట్ వైపు కదలడం, అంతిమంగా అవి ఢీకొనడం, వీటితో ఇరానియన్ ప్లేట్ యురేషియన్ ప్లేట్‌తో నొక్కుకుపోయింది. దీంతో, జురాసిక్ నుండి మియోసిన్ కాలం వరకు ఈ బేసిన్‌లో నిక్షిప్తమైన శిలలన్నీ గ్రేటర్ కాకసస్ పర్వతాలుగా ఏర్పడ్డాయి. ఈ ఘర్షణ లెస్సర్ కాకసస్ పర్వతాలు పైకి లెగవడానికి, సెనోజోయిక్ అగ్నిపర్వత కార్యకలాపాలకు కూడా కారణమైంది.

ఈ చర్యలతో మొత్తం ఈ ప్రాంతమంతా క్రమం తప్పకుండా బలమైన భూకంపాలకు గురవుతూ వచ్చింది. గ్రేటర్ కాకసస్ పర్వతాలకు ప్రధానంగా ముడుచుకున్న అవక్షేప నిర్మాణం ఉండగా, లెస్సర్ కాకసస్ పర్వతాలు ఎక్కువగా అగ్నిపర్వత మూలం కలిగి ఉన్నాయి.

జార్జియాలోని జావఖేటి అగ్నిపర్వత పీఠభూమి, మధ్య అర్మేనియా వరకు విస్తరించి ఉన్న చుట్టుపక్కల అగ్నిపర్వత శ్రేణులు ఈ ప్రాంతంలోని అంశాల్లో అతి చిన్న వయస్సు కలిగినవి. కాకసస్‌లో తీవ్రమైన అగ్నిపర్వత కార్యకలాపాలు జరిగింది ఇటీవలి కాలం లోనే: అర్మేనియన్ హైలాండ్ ప్లియోసీన్‌లోని కాల్క్-ఆల్కలీన్ బసాల్ట్‌లు ఆండెసైట్‌లతో నిండిపోయింది. కాకసస్ లోని ఎల్బ్రస్, కజ్బెక్ వంటి ఎత్తైన శిఖరాలు ప్లీస్టోసీన్ - ప్లియోసిన్ లలో అగ్నిపర్వతాలుగా ఏర్పడ్డాయి. కజ్బెక్ ఇప్పుడు చురుకుగా లేదు గానీ, ఎల్బ్రస్ మాత్రం హిమనదీయ అనంతర కాలంలో విస్ఫోటనం చెందింది. దాని శిఖరాగ్రానికి సమీపంలో ఫ్యూమరోల్ కార్యకలాపాలను గమనించారు. సమకాలీన భూకంప కార్యకలాపాలు ఈ ప్రాంతపు ప్రముఖ లక్షణం. ఇది యాక్టివ్ ఫాల్టింగ్, క్రస్టల్ షార్ట్నింగ్‌ను ప్రతిబింబిస్తుంది. డాగేస్తాన్, ఉత్తర ఆర్మేనియాలో భూకంప చర్యలు సంభవిస్తాయి. 1988 డిసెంబరులో ఆర్మేనియాలోని గ్యుమ్రీ - వనాడ్జోర్ ప్రాంతాన్ని నాశనం చేసిన స్పిటాక్ భూకంపంతో సహా అనేక వినాశకరమైన భూకంపాలు చారిత్రక కాలంలో జరిగాయి.

కాకసస్ పర్వతాలలో 5,642 m (18,510 ft) ఎత్తున ఉన్న ఎల్బ్రస్ పర్వతాన్ని ఐరోపాలో కెల్లా ఎత్తైన శిఖరంగా పేర్కొంటారు. ఎల్బ్రస్ పర్వతం మోంట్ బ్లాంక్ కంటే 832 m (2,730 ft) ఎత్తు. 4,810 m (15,780 ft) ఎత్తు ఉండే మోంట్ బ్లాంక్, ఆల్ప్స్లో కెల్లా ఎత్తైన శిఖరం. అయితే, ఎల్బ్రస్ పర్వతం ఐరోపాలోనిదేనా అనే దానిపై కొన్ని సాంకేతిక విబేధాలు ఉన్నాయి.^[3] గ్రేటర్ కాకసస్ పర్వతాల శిఖరం సాధారణంగా గ్రేటర్ కాకసస్ వాటర్‌షెడ్‌ను నిర్వచించడానికి తీసుకోబడుతుంది, ఇది నల్ల సముద్రం, కాస్పియన్ సముద్రాల మధ్య ప్రాంతానికి ఆసియా, ఐరోపాల మధ్య ఖండాంతర సరిహద్దును సూచిస్తుంది. ఈ వర్గీకరణతో, ఎల్బ్రస్ పర్వతం ఆసియాతో కూడలి వద్ద ఉంటుంది. ^[2]

కాకసస్‌లోని కొన్ని ఎత్తైన శిఖరాలను దిగువ పట్టికలో చూడవచ్చు. ష్ఖారా మినహా, మిగతావాటి ఎత్తులు సోవియట్ 1:50,000 మ్యాపింగ్ నుండి తీసుకోబడ్డాయి. ఈ జాబితాలో పది అల్ట్రాలు (1,500 మీ కంటే ఎక్కువ ప్రాముఖ్యత ఉన్న పర్వతాలు), 300 మీ. ప్రామినెన్స్ కలిగిన 4,500 మీటర్ల ఎత్తులో ఉన్న అన్ని పర్వతాలు ఉన్నాయి. టర్కీలోని అరారత్ పర్వతం (5,137 మీ) లెస్సర్ కాకసస్‌కు దక్షిణంగా ఉంది.

కాకసస్ వాతావరణం నిలువుగాను (ఎత్తును బట్టి), అడ్డంగానూ (అక్షాంశం, స్థానం ద్వారా) మారుతూ ఉంటుంది. ఎత్తు పెరిగేకొద్దీ ఉష్ణోగ్రత సాధారణంగా తగ్గుతుంది. సముద్ర మట్టం వద్ద సుఖుమి, అబ్ఖాజియాలో సగటు వార్షిక ఉష్ణోగ్రత 15 °C (59 °F) ఉండగా, 3,700 metres (12,100 ft) ఎత్తున ఉన్న కజ్బెక్ పర్వతం వాలులపై సగటు వార్షిక ఉష్ణోగ్రత −6.1 °C (21.0 °F) కి పడిపోతుంది. గ్రేటర్ కాకసస్ పర్వత శ్రేణి ఉత్తర వాలుల్లో ఉష్ణోగ్రత 3 °C (5.4 °F) ఉండి, దక్షిణ వాలుల కంటే చల్లగా ఉంటుంది. ఆర్మేనియా, అజర్‌బైజాన్,జార్జియాల్లోని లెస్సర్ కాకసస్ పర్వతాల ఎత్తైన ప్రాంతాలు ఖండాంతర వాతావరణం కారణంగా వేసవి, శీతాకాల నెలల మధ్య ఉష్ణోగ్రతల్లో తీవ్రమైన వ్యత్యాసాలుంటాయి.

కాకసస్ పర్వతాలు పెద్ద మొత్తంలో జరిగే హిమపాతానికి ప్రసిద్ధి చెందాయి. అయితే గాలి వాలుల వెంట లేని అనేక ప్రాంతాల్లో అంత మంచు కురవదు. నల్ల సముద్రం నుండి వచ్చే తేమ నుండి కొంత దూరంగా ఉన్నందున, గ్రేటర్ కాకసస్ పర్వతాల కంటే లెస్సర్ కాకసస్ పర్వతాలకు తక్కువ మంచు కురుస్తుంది. లెస్సర్ కాకసస్ పర్వతాల సగటు శీతాకాలపు మంచు 10 to 30 cm (3.94–11.81 in) నుండి ఉంటుంది. గ్రేటర్ కాకసస్ పర్వతాల్లో (ముఖ్యంగా నైరుతి వాలుల్లో) భారీగా మంచు కురుస్తుంది. నవంబరు నుండి ఏప్రిల్ వరకు హిమపాతాలు సాధారణం.

అనేక ప్రాంతాలలో (స్వనేటి, ఉత్తర అబ్ఖాజియా) మంచు కవచం 5 metres (16 ft) వరకు ఉంటుంది. మౌంట్ అచిష్‌ఖో ప్రాంతం, కాకసస్‌లో అత్యంత మంచుతో కూడిన ప్రదేశం. ఇక్కడ తరచుగా 7 m (23 ft) మందాన మంచు ఉంటుంది.

సిల్క్ రోడ్డు ఉత్తర భాగంలో కాకసస్ పర్వత శ్రేణిని దాటడం ఒక ముఖ్యమైన భాగం. జార్జియాలోని తుషెటి గొర్రెల కాపరులు 10,000 సంవత్సరాలకు పైగా కాలానుగుణంగా మేత కోసం గొర్రెలను మైదానాలకు తోలుకెళ్తూ ఉన్నారు. ఈ పద్ధతిని ట్రాన్స్‌హ్యూమెన్స్ ^[4] అని పిలుస్తారు. డెర్బెంట్‌లో ఆగ్నేయ చివరలో ఒక కనుమ దారి ఉంది దీన్ని కాస్పియన్ గేట్స్ లేదా గేట్స్ ఆఫ్ అలెగ్జాండర్ అని పిలుస్తారు. ఇదేకాక, శ్రేణి అంతటా అనేక కనుమ దారులున్నాయి: 2379 మీ ఎత్తు వద్ద జ్వారి పాస్, దానికి పైన్ జార్జియన్ మిలిటరీ రోడ్‌లో డారియల్ గార్జ్, 2911 మీ ఎత్తు వద్ద ఒస్సేటియన్ మిలిటరీ రోడ్‌లో మామిసన్ పాస్, 2310 మీ. ఎత్తు వద్ద రోకీ టన్నెల్ ఉన్నాయి.