Еўрамайдан

Палітыка

Украіна

Артыкул — частка серыі: Палітычная сістэма Украіны

Дзяржаўны лад Канстытуцыя Украіны Прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі Кабінет Міністраў Прэм’ер-міністр Дзяніс Шмыгаль Вярхоўная Рада Старшыня Вярхоўнай Рады Руслан Стэфанчук Народныя дэпутаты Судовая сістэма Вярхоўны суд Канстытуцыйны суд Адміністрацыйны падзел Гарады Раёны Палітычная сістэма Палітычныя партыі Перадвыбарныя блокі Усеўкраінскія рэферэндумы 1991 · 2000 Парламенцкія выбары 1994 · 1998 · 2002 · 2006 · 2007 · 2008 · 2012 · 2014 · 2019 Прэзідэнцкія выбары 1991 · 1994 · 1999 · 2004 · 2010 · 2014 · 2019 Унутраная палітыка Знешняя палітыка Замежнаэканамічная палітыка Міжнародныя арганізацыі

21 лістапада 2013 года, за некалькі дзён да саміту ў Вільні, Кабінет Міністраў Украіны вырашыў прыпыніць працэс падрыхтоўкі да заключэння Пагаднення аб асацыяцыі паміж Украінай і Еўрапейскім Саюзам. Распараджэнне пра гэта было афіцыйна апублікаванае прэм’ер-міністрам Украіны Мікалаем Азаравым^[2][3].

У адказ на гандлёвую экспартную блакаду Украіны Расіяй Кабінет Міністраў таксама даручыў міністэрствам і ведамствам «прыняць меры … накіраваныя на развіццё гандлю, вытворчай кааперацыі і абмен тэхналогіямі з дзяржавамі — членамі СНД». Паводле словаў Мікалая Азарава, гэта рашэнне абумоўленае немагчымасцю правядзення мадэрнізацыі эканомікі ў сціснутыя тэрміны для падтрымання канкурэнцыі з еўрапейскім вытворцамі, якая паўстане ў выпадку падпісання Пагаднення, павелічэннем знешніх даўгоў Украіны, у прыватнасці перад МВФ і неўрэгуляванымі гандлёвымі адносінамі з Расійскай Федэрацыяй^[4][5][6][7].

Акрамя таго, Вярхоўная Рада Украіны своечасова не прыняла еўраінтэграцыйныя законы (аб пракуратуры, змены ў выбарчае заканадаўства і лячэнне зняволеных за мяжой), якія былі ўмовай падпісання Пагаднення аб асацыяцыі Украіны з ЕС^[7].

21 лістападу адна-дзве тысяч чалавек выйшлі на плошчу (укр.: майдан) Незалежнасці ў Кіеве і правялі мітынг у падтрымку еўраінтэграцыі. У мітынгу таксама прынялі ўдзел прадстаўнікі апазіцыі: Арсень Яцанюк, Віталь Клічко, Алег Цягнібок. Людзі таксама паспрабавалі прайсці да Адміністрацыі прэзідэнта, але туды іх не пусціла спецпадраздзяленне «Беркут»^[8].

24 лістапада 2013 года адбыўся найбуйнейшы мітынг апазіцыі за перыяд прэзідэнцкага праўлення Віктара Януковіча, калоны мітынгоўцаў расцягнуліся на ўвесь Крэшчацік (ад Бульвара Шаўчэнкі да Еўрапейскай плошчы) — паводле ацэнак апазіцыі, мітынг сабраў 150 тысяч чалавек, паводле ацэнак міліцыі — 50 тысяч чалавек. Гэты мітынг аднагалосна ўхваліў «патрабаванні Еўрамайдана»:

1. Адстаўка ўрада Азарава за здраду нацыянальных інтарэсаў.
2. Правядзенне 27 лістапада (гэта значыць да саміту ў Вільні) пазачарговай сесіі Вярхоўнай Рады, на якой павінныя быць прынятыя ўсе неабходныя еўраінтэграцыйныя законы, у тым ліку і закон аб вызваленні Юліі Цімашэнкі. У выпадку непрыняцця гэтых законаў Еўрамайдан патрабуе роспуску парламенту і правядзення пазачарговых выбараў.
3. Плошча патрабуе ад Януковіча адмяніць рашэнне аб прыпыненні падрыхтоўкі да асацыяцыі з ЕС, вызваліць Цімашэнка падпісаць «Пагадненне аб асацыяцыі Украіны і Еўрасаюза» на саміце ў Вільні. У выпадку непадпісання «Пагаднення аб асацыяцыі» Майдан патрабуе імпічменту Януковіча за здраду нацыянальных інтарэсаў.
4. Таксама Еўрамайдан звяртаецца:

• Да краін Захаду з заклікам — увесці персанальныя санкцыі супраць Януковіча і прадстаўнікоў яго ўлады з боку Захаду;
• Да кіраўніцтва ЕС з заклікам — не зачыняць Украіне дзверы ў Еўропу, стварыць умовы для падпісання асацыяцыі пасля змены ўлады ва Украіне^[9][10].

8 снежня ў Кіеве адбыўся «Марш мільёнаў» або «Народнае веча», у якім прыняла ўдзел каля сотні тысяч чалавек^[11]. Падчас яго апазіцыя дала Віктару Януковічу 48 гадзін на выкананне патрабаванняў Майдана, паабяцаўшы блакаваць яго рэзідэнцыю «Межыгор’е». Тады ж павалілі помнік Леніну на Бесарабскай плошчы ў Кіеве, актывісты будавалі барыкады, каб блакаваць урадавыя будынкі. Аднак спецпадраздзяленні міліцыі разбурылі іх, а ў ноч з 10 на 11 снежня спрабавалі разагнаць Еўрамайдан. На працягу ночы колькасць пратэстоўцаў узрасла, міліцыя не адважылася на больш жорсткі штурм.

Далейшыя падзеі развіваліся драматычна, асабліва пасля таго, як кантраляваная тагачаснай уладай Вярхоўная Рада 16 студзеня 2014 прыняла пакет законаў, якія, на думку апазіцыі і праваабаронцаў, істотна абмяжоўвалі грамадзянскія правы. Гэта стала каталізатарам жорсткага супрацьстаяння з уладай.

Актывісты Еўрамайдану звярнуліся да штурму адміністрацыйных будынкаў, супрацьстаяння спецпадраздзяленням міліцыі. Тыя, у сваю чаргу, ужылі да дэманстрантаў вадамёты і іншыя спецсродкі. Мітынгоўцы таксама звярнуліся да радыкальных дзеянняў — запальвалі аўташыны, каб дым і смурод не дазваляў спецназаўцам прасунуцца ўглыб Майдана Незалежнасці.

22 студзеня 2014 года падчас супрацьстаяння на вуліцы Грушэўскага былі забітыя агнястрэльнай зброяй Сяргей Нігаян, армянін па паходжанні, і беларус Міхаіл Жызнеўскі. Памерлі ад траўмаў Раман Сенік і Аляксандр Бадэр.

Еўрамайдан працягваўся па ўсёй Украіне. Праціўнікі ўлады захоплівалі адміністрацыйныя будынкі, збіралі мітынгі.

18-20 лютага спецпадраздзяленні міліцыі ўжылі агнястрэльную зброю. Усяго было забіта больш за 100 актывістаў еўрамайдану, тысячы — траўмаваныя. Падчас сутыкненняў, па даных МУС, загінулі таксама 19 міліцыянтаў^[12].

20 лютага Вярхоўная Рада прыняла пастанову, якой прызнала незаконнымі дзеянні сілавікоў, забараніла выкарыстанне зброі супраць мітынгоўцаў.

21 лютага лідары апазіцыі падпісалі пагадненне з Віктарам Януковічам аб урэгуляванні крызісу ва Украіне, але ў гэты ж дзень увечары грамадскія актывісты Майдана асудзілі любыя дамоўленасці з прэзідэнтам і папярэдзілі аб штурме яго адміністрацыі.

Віктар Януковіч таемна пакінуў Кіеў, і, як высветлілася, праз Крым, морам, дабраўся да Расіі. Пасля ён апублікаваў відэазварот, у якім назваў падзеі ва Украіне «дзяржаўным пераваротам».

У выніку сутыкненняў пратэстуючых з сіламі МУС Украіны з 30 лістапада 2013 г. загінула 100 чалавек, у тым ліку 16 міліцыянтаў^[13].

Першым з загінулых пратэстуючых стаў Павел Мазурэнка, які сканаў пасля збіцця 18 снежня 2013 года. Існуе прынамсі дзве версіі гібелі мужчыны: канфлікт з супрацоўнікамі прыватнай ахоўнай фірмы або канфлікт з супрацоўнікамі МУС^[14]. Прынамсі пяць чалавек з загінулых пратэстуючых з’яўляліся грамадзянамі іншых краін, адзін з іх — Міхаіл Жызнеўскі, з’яўляўся грамадзянінам Рэспублікі Беларусь. Жызнеўскі прыехаў на Еўрамайдан на заданне газеты як няштатны карэспандэнт^[15]. Усе мірныя пратэстуючыя, што загінулі падчас абвастрэння палітычнай сітуацыі ва Украіне, на цяперашні час вядомыя як нябесная сотня (укр.: небесна сотня). 24 лютага 2014 года Вярхоўная Рада даручыла надаць усім загінулым на Еўрамайдане званне Герояў Украіны^[16].

З-за сутыкненняў супрацоўнікаў МУС з украінскімі пратэстуючымі пэўную колькасць ахвяр панеслі таксама супрацоўнікі міліцыі. Паводле звестак на 21 лютага 2014 года паведамляецца пра 16 загінулых міліцыянтаў^[17]. Першыя загінулыя сілавікі з’явіліся ў сярэдзіне лютага 2014 года^[18].

Акцыі падтрымкі прыхільнікаў еўраінтэграцыі прайшлі і за межамі Украіны. 24 лістапада ўкраінцамі і мясцовай дыяспарай былі праведзены акцыі ў Польшчы, Вялікабрытаніі, Германіі, Францыі, Італіі, Швецыі, Аўстрыі, Чэхіі, Балгарыі, ЗША, Канадзе^[19].

26 лістапада акцыі прайшлі ў Варшаве, Кракаве, Лодзі, Познані, Вроцлаве, Катавіцах, Любліне, Жэшаве, Ольштыне, Эльблонгу, Замасце, Бялым Буры, Лондане, Парыжы, Мюнхене, Берліне, Франкфурце, Штутгарце, Будапешце, Осла, Бергене, Стакгольме, Мальмё, Лундзе, Вене, Вільні, Тбілісі, Таронта (каля 150 чалавек), Вініпегу (больш за 100 чалавек), Саскатуне, Эдмантане (каля 150 чалавек), Сафіі, Гаазе.

29 лістапада на польска-ўкраінскай мяжы на перасячэнні ў Медыка палякі і ўкраінцы стварылі жывы ланцуг як сімвал салідарнасці паміж дзвюма краінамі, і ў знак падтрымкі Еўрамайдана^[20].

1 і 2 снежня акцыі салідарнасці прайшлі ў некалькіх гарадах Канады і ЗША^[21].

2 снежня ля пасольства Украіны ў Маскве адбыўся пікет у падтрымку Еўрамайдана. 11 чалавек былі затрыманы паліцыяй і пазней адпушчаныя з-за парушэння працэдуры^[22].

4 снежня Палац культуры і навукі ў Варшаве быў падсвечаны ў сіні і жоўты колеры ў знак падтрымкі Украіны^[23].

28 студзеня 2014 г. прэзідэнт В. Януковіч прыняў адстаўку ўраду прэм’ера М. Азарава і прызначыў Сяргея Арбузава ў якасці выканаўца абавязкаў прэм’ер-міністра^[24][25]. 20 лютага ўрад ЗША скасаваў візы 20 прадстаўнікам кіраўніцтва Украіны^[26].

21 лютага Вярхоўная Рада прагаласавала за вяртанне Канстытуцыі 2004 года, якая абмяжоўвала паўнамоцтвы прэзідэнта^[27], у гэты ж дзень былі ўхвалены папраўкі ў заканадаўства, якія дазволілі на наступны дзень вызваліць былога прэм’ер-міністра Ю. Цімашэнку^[28].

22 лютага Вярхоўная Рада адхіліла прэзідэнта Януковіча ад пасады праз імпічмент, прызначыла датэрміновыя выбары прэзідэнта на 25 мая^[29], а таксама надала пасаду кіраўніка Вярхоўнай Рады (спікера) Аляксандру Турчынаву^[30]. На наступны дзень быў прызначаны выканаўца абавязкаў прэзідэнта Украіны, якім стаў новы спікер Турчынаў^[31].

25 лютага выканаўца абавязкаў міністра ўнутраных спраў Арсен Авакаў падпісаў загад № 144 «Пра ліквідацыю спецыяльных падраздзяленняў міліцыі грамадзянскай бяспекі „Беркут“»^[32].

27 лютага прэм’ер-міністрам краіны быў прызначаны адзін з лідараў колішняй апазіцыі, Арсеній Яцанюк^[33].

28 лютага ўрад Швейцарыі замарозіў банкаўскія рахункі Януковіча і 19 яго саюзнікаў (былыя прэм’ер Азараў і яго намеснік Сяргей Арбузаў, кіраўнік прэзідэнцкай адміністрацыі Андрэй Клюеў і яго брат-прадпрымальнік Сяргей Клюеў, міністры ўнутраных спраў Віталь Захарчанка і юстыцыі Алена Лукаш, генеральны пракурор Віктар Пшонка, мэр Харкава Генадзь Кернес)^[34]. У гэты ж дзень адхілены і былы прэзідэнт краіны Віктар Януковіч, месцазнаходжанне якога цягам некалькіх дзён было невядомым, апынуўся на тэрыторыі Расіі і даў прэс-канферэнцыю, на якой заявіў, што дагэтуль лічыць сябе прэзідэнтам Украіны^[35].

3 сакавіка ўрад Украіны скасаваў распараджэнне пра прыпыненне працэсу Асацыяцыі з Еўрасаюзам^[36]. 21 сакавіка прэм’ер Украіны А. Яцанюк падпісаў у Бруселі (Бельгія) з 28 кіраўнікамі дзяржаў і ўрадаў ЕС частку Пагаднення аб асацыяцыі, датычную палітычнага ўзаемадзеяння, бяспекі і змагання супраць тэрарызму^[37].

У 2015 годзе Віктар Януковіч па-ранейшаму называе сябе легітымным прэзідэнтам Украіны. Новая ўлада, нягледзячы на абяцанні, не змагла расследаваць злачынствы супраць Еўрамайдану і давесці справу аб заказчыках і выканаўцах масавых забойстваў на Майдане ў суд. У Генеральнай пракуратуры Украіны прызнаюць, што з-за вялікай колькасці ахвяр і пацярпелых расследаванне можа расцягнуцца на гады^[12].

• Спіс загінулых удзельнікаў Еўрамайдана
• Цітушкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Еўрамайдан
• Спіс забітых у Кіеве (нявызн.). «Наша Ніва» (21 лютага 2014). Архівавана з першакрыніцы 7 чэрвеня 2015.
• Архіўная копія (нявызн.)(недаступная спасылка). «Новы час». Архівавана з першакрыніцы 31 снежня 2013. Праверана 25 мая 2014.
• Еўрамайдан (нявызн.)(недаступная спасылка — гісторыя ). Радыё «Свабода». Праверана 7 снежня 2013.
• Еўрамайдан — акцыі пратэсту ва Украіне (нявызн.)(недаступная спасылка — гісторыя ). Еўрарадыё. Праверана 26 снежня 2013.
• Он-лайнавыя трансляцыі хады падзей Еўрамайдана ў Кіеве (укр.)
• Паласа навін тэлеканал «24» (укр.)
• Вэб-камеры Еўрамайдана Архівавана 11 сакавіка 2014. Аператыўная падборка вэб-камераў, якія транслююць з Еўрамайдана.