Фатимидски Калифат

Династијата на Фатимидите тврдела дека потекнува од Фатима, ќерката на исламскиот пророк Мухамед. Династијата го легитимирала своето барање преку потеклото од Мухамед преку неговата ќерка и нејзиниот сопруг Али, првиот шиитски имам, па оттука и името на династијата fāṭimiyy (арап. فَاطِمِيّ), арапската релативна придавка за „Fāṭima“. ^{[17] [18]}

Нагласувајќи го своето алидско потекло, династијата се именувала себеси едноставно како „династија Алиди“ (al-dawla al-alawiyya), ^[19] но многу непријателски сунитски извори ги нарекуваат само Убајдиди (Banu Ubayd), според деминутивната форма Убајд Алах за името на првиот фатимидски калиф. ^[19]

Потекло

 Династијата Фатимиди дошла на власт како водачи на исмаилизмот, револуционерно шиитско движење „кое во исто време беше политичко и религиозно, филозофско и социјално“, и кое првично прогласила доаѓање на исламски месија. ^[19] Потеклото на тоа движење, и на самата династија, се нејасни пред крајот на деветтиот век. ^[19]

Владетелите на Фатимидите биле арапски по потекло, почнувајќи од неговиот основач, исмаилскиот шиитски калиф Абдалах ел-Махди Билах. ^[17] Основањето на калифатот било постигнато со берберското племе Кутама од Мала Кабилија, кои рано се преобратиле во каузата на Фатимидите и ги сочинувале нејзините првични воени сили.

Ран шиизам и корени на исмаилизмот

Шиитите се спротивставиле на калифатите на Омејадите и Абасидите, кои ги сметале за узурпатори. Наместо тоа, тие верувале во ексклузивното право на потомците на Али преку ќерката на Мухамед Фатима да ја водат муслиманската заедница. Ова се манифестирало во линија на имами, потомци на Али преку ел-Хусејн, кои нивните следбеници ги сметале за вистински претставници на Бога на земјата. ^[20] Во исто време, постоела широко распространета месијанска традиција во исламот во врска со појавата на махди („Право-водениот“) или каим („Оној што станува“), кој ќе ја врати вистинската исламска влада и правда и же ги воведе во последните времиња. Оваа фигура била нашироко очекувана – не само меѓу шиитите – да биде потомок на Али. ^[21] Меѓутоа, меѓу шиитите, ова верување станало основно начело на нивната вера и се применувало на неколку шиитски водачи кои биле убиени или умреле; нивните следбеници верувале дека отишле во „окултација“ (ghayba) и дека ќе се вратат (или ќе воскреснат) во одреденото време. ^[21]

Овие традиции се манифестирале во наследувањето на шестиот имам, Џафар ел-Садик. ел-Садик го назначил својот син Исмаил ибн Џафар за свој наследник, но Исмаил умрел пред неговиот татко, а кога самиот ел-Садик починал во 765 година, наследството останало отворено. Повеќето од неговите следбеници го следеле синот на ел-Садик Муса ел-Ќазим до дванаесеттиот и последен имам кој наводно отишол во окултација во 874 година и еден ден ќе се врати како махди. Оттука, оваа гранка е позната како „Дванаесетмина“. ^{[14] [22]} Други следеле други синови, па дури и одбиле да веруваат дека ел-Садик умрел, и очекувале негово враќање како махди. ^[22] Друга гранка верувала дека Џафар бил следен од седмиот имам, кој отишол во окултирање и еден ден ќе се врати; оттука оваа партија е позната како „Седумци“. Точниот идентитет на тој седми имам бил оспорен, но кон крајот на деветтиот век вообичаено бил идентификуван со Мухамед, син на Исмаил и внук на ел-Садик. Од таткото на Мухамед, Исмаил, сектата од која настанале Фатимидите го добива своето име „Исмаили“. ^{[14] [23] [22]} Поради суровото абасидско прогонство на Алидите, исмаилиските имами се скриле и не се познати ниту животот на Исмаил ниту на Мухамед, а по смртта на Мухамед за време на владеењето на Харун ел-Рашид (вл. 786–809), историјата на раното исмаилско движење останува нејасно. ^[22]

Тајна мрежа

Меѓутоа, додека очекуваниот махди Мухамед ибн Исмаил останал скриен, тој требало да биде претставен од агенти, кои требало да ги соберат верниците, да го рашират зборот (daʿwa, „покана, повикување“) и да го подготват неговото враќање. Шефот на оваа тајна мрежа бил жив доказ за постоењето на имамот, или „печат“ (ḥujja). ^[23] Токму оваа улога првпат се документирани предците на Фатимидите. Првиот познат Хуџа бил извесен Абдалах ел-Акбар („Абдалах Постариот“), богат трговец од Хузестан, кој се сместил во малиот град Саламија на западниот раб на сириската пустина. ^[23] Саламија станала центар на Исмаилиската дава, а Абдала ел Акбар бил наследен од неговиот син и внук како тајни „големи мајстори“ на движењето. ^{[23] [22]}

Во последната третина од деветтиот век, Исмаилиската дава се проширила широко, профитирајќи од падот на моќта на Абасидите во анархијата во Самара и последователниот бунт на Зањ, како и од незадоволството меѓу дванаесетте приврзаници од политичкиот тивок на нивното раководство. и неодамнешното исчезнување на дванаесеттиот имам. ^[22] Мисионерите како Хамдан Кармат и Ибн Хавшаб ја рашириле мрежата на агенти во областа околу Куфа во доцните 870-ти, а оттаму во Јемен (882) и оттаму во Индија (884), Бахреин (899), Персија и Магреб (893). ^{[24] [23] [22]}

Карматски раскол и неговите последици

Во 899 година, правнукот на Абдалах ел-Акбар, Абдалах, ^{[б 1]} станал нов шеф на движењето и вовел радикална промена во доктрината: тој и неговите предци повеќе не биле само стјуарди на Мухамед ибн Исмаил, туку тие биле прогласени за вистински имами, а самиот Абдалах бил очекуваниот махди. ^[23] Подоцна фатимидите биле изнесени различни генеалогии за да го оправдаат ова тврдење со докажување на нивното потекло од Исмаил ибн Џафар, но дури и во происмаилските извори, наследството и имињата на имамите се разликуваат, додека сунитските извори, се разбира, го отфрлаат секое фатимидско потекло од Алидите и ги сметаат за измамници. ^{[19] [22]} Тврдењето на Абдалах предизвикало раздор во исмаилиското движење, бидејќи Хамдан Кармат и другите водачи ја осудиле оваа промена и се задржале на првобитната доктрина, станувајќи познати како „Кармати“, додека другите заедници останале лојални на Саламија. ^{[24] [15]} Набргу потоа, во 902–903 година, профатимидските лојалисти започнале големо востание во Сирија. Големата абасидска реакција што ја предизвикало и вниманието што го привлекло врз него, го принудиле Абдала да ја напушти Саламија и да замине во Палестина, Египет и конечно за Магреб, каде што даи Абу Абдала ел-Ши имал голем напредок во преобратувањето на берберското племе Кутама. Не можејќи директно да се придружи на неговиот даи, Абдала наместо тоа се населил во Сиџилмаса некаде помеѓу 904 и 905 година ^{[19] [22] [26]}

Подем

Основање на Исмаилиска држава

Пред доаѓањето на Фатимидите на власт, голем дел од Магреб, вклучително и Ифрикија, бил под контрола на Аглабидите, арапска династија која номинално владеела во име на Абасидите, но биле де факто независни.^[27] Во 893 година, даи Абу Абдалах ел-Ши првпат се населил меѓу племето Бану Сактан (дел од поголемото племе Кутама) во Икџан, во близина на градот Мила (во северозападниот дел на Алжир денес). ^[26] Меѓутоа, поради непријателство од локалните власти и другите племиња на Кутума, тој бил принуден да го напушти Икјан и побарал заштита од друго племе, Бану Гашман, во Тазрут (две милји југозападно од Мила). Оттаму, тој почнал да гради поддршка за ново движење. ^{[26] [28]} Набргу потоа, непријателските племиња Кутама и арапските господари од блиските градови (Мила, Сетиф и Билизма) се здружиле за да маршираат против него, но тој можел брзо да се движи и да собере доволно поддршка од пријателските Кутама да ги победи еден по еден пред да успеат да се обединат. Оваа прва победа им донела на Абу Абдалах и на неговите војници вреден плен и привлекол поголема поддршка за каузата. Во текот на следните две години Абу Абдалах можел да ги придобие повеќето племиња Кутама во регионот преку убедување или принуда. ^[26] Ова оставило голем дел од селата под негова контрола, додека поголемите градови останале под контрола на Аглабидите. Тој воспоставил Исмаилска теократска држава со седиште во Тазрут, која функционирала на начин сличен на претходните мисионерски мрежи на Исмаил во Месопотамија, но прилагодена на локалните племенски структури на Кутама. Тој ја усвоило улогата на традиционален исламски владетел на чело на оваа организација, додека останал во чест контакт со Абдалах. Тој продолжил да им проповеда на своите следбеници, познати како Авлија Алах („Божји пријатели“) и да ги иницира во доктрината на Исмаил. ^{[26] [28]}

Освојување на аглабидска Ифрикија

Во 902 година, додека аглабидскиот емир Ибрахим II бил отсутен на поход во Сицилија, Абу Абдалах го направил првиот значаен удар врз власта на Аглабидите во Северна Африка со напад и заземање на градот Мила за прв пат. ^[26] Оваа вест предизвикала сериозен одговор од Аглабидите, кои испратиле казнена експедиција од 12.000 луѓе од Тунис во октомври истата година. Силите на Абу Абдалах не можеле да се спротивстават на овој контранапад и по два порази го евакуирале Тазрут (кој бил во голема мера незајакнат) и побегнале во Икџан, оставајќи ја Мила да биде повторно заземена. Икџан станал новиот центар на движењето на Фатимидите и даи ја обновил својата мрежа на мисионери и шпиони. ^[26]

Ибрахим II починал во октомври 902 година додека бил во јужна Италија и бил наследен од Абдалах II. Во почетокот на 903 година, Абдалах II тргнал на друга експедиција за да ги уништи Икџан и бунтовниците од пламето Кутама, но тој ја завршил експедицијата предвреме поради проблеми дома што произлегле од споровите околу неговото наследство. На 27 јули 903 година бил убиен и неговиот син Зијадат Алах III ја презел власта во Тунис. ^[26] Овие внатрешни проблеми на Аглабидите му дале можност на Абу Абдала повторно да ја освои Мила, а потоа да продолжи со освојувања, зазимајќи го Сетиф, друг утврден град, до октомври или ноември 904 година ^{[26] [28]} Во 905 година Аглабидите испратиле трета експедиција. Тие се сместиле во Константин и во есента 905 година, откако добиле дополнително засилување, тргнале да маршираат против Абу Абдалах. Сепак, тие биле изненадени од силите на племето Кутама на првиот ден од нивниот марш, што предизвикало паника и ја растурило нивната војска. Генералот на Аглабидите побегнал а Кутама се здобиле со голем плен. ^[26] Друга воена експедиција на Аглабидите организирана следната година (906) пропаднала кога војниците се побуниле. Отприлика во исто време или набргу потоа, силите на Абу Абдалах ги опседнале и ги зазеле утврдените градови Тубна и Билизма. Заземањето на Тубна било значајно бидејќи станал првиот голем трговски центар кој бил под контрола на Абу Абдала. ^[26]

Во меѓувреме, Зијадат Алах III го преселил својот двор од Тунис во Ракада, градот-палата во близина на Керуан, како одговор на растечката закана. Тој ја зацврстил Ракада во 907 година. ^[26] На почетокот на 907 година, друга војска на Аглабидите повторно марширала кон исток против Абу Абдалах, придружена со берберски засилувања од планините Аурес. Тие повторно биле распрснати од коњаницата на племето Кутама и се повлекле во Багаџа, најутврдениот град на стариот јужен римски пат помеѓу Ифрикија и централниот дел на Магреб. Тврдината, сепак, паднала во рацете на Кутама без опсада кога локалните познати луѓе договориле да им се отворат портите во мај или јуни 907 година. ^[26] Ова отворило дупка во поширокиот одбранбен систем на Ифрикија и создало паника во Ракада. Зијадат Алах III ја засилил пропагандата против фатимидите, регрутирал доброволци и презел мерки за одбрана на слабо утврдениот град Керуан. ^[26] Тој ја поминал зимата 907–908 година со својата војска во ел-Арибус (Ларибус од римски период, помеѓу денешен Ел Кеф и Мактар), очекувајќи напад од север. Меѓутоа, силите на Абу Абдалах не можеле да го заземат северниот град Константин и затоа тие наместо тоа нападнале по јужниот пат од Багаџа во почетокот на 908 година и ја зазеле Маџдара (денешна Хаидра). Последователно се случила неодлучна битка помеѓу војските на Агалабидите и Кутама во близина на Дар Мадијан (веројатно место помеѓу Сбајтла и Касерин), при што ниту една страна не добила предност. ^[26] Во текот на зимата 908–909 година, Абу Абдалах извршил кампања во регионот околу Шот ел-Џерид, освојувајќи ги градовите Тузур, Нафта и Кафса (Гафса) и преземајќи ја контролата врз регионот. Аглабидите одговориле со опсада на Багаџа набргу потоа во истата зима, но тие брзо биле одбиени. ^[26]

На 25 февруари 909 година, Абу Абдалах тргнал од Икџан со војска од 200.000 луѓе за конечна инвазија на Керуан. ^[26] Преостанатата војска на Аглабидите, предводена од принцот по име Ибрахим Ибн Аби ел-Аглаб, ги сретнала во близина на ел-Арибус на 18 март. Битката траела до попладневните часови, кога контингент од коњаници на племето Кутама успеал да ја надмине војската на Аглабидите и конечно да предизвика раздор. ^[26] Кога веста за поразот стигнала во Ракада, Зијадат Алах III ги спакувал своите вредни богатства и побегнал кон Египет. Населението на Керуан ги ограбил напуштените палати во Ракада и се спротивставило на повиците на Ибн Аби ел-Аглаб да организира последен отпор. ^[26] Откако слушнал за грабежот, Абу Абдалах испратил напредна сила од коњаници кои ја обезбедувале Ракада на 24 март. На 25 март 909 година (сабота, 1 Раџаб 296), самиот Абу Абдалах влегол во Ракада и се населил овде. ^{[26] [15]}

Воспоставување на калифат

По преземањето на власта во Ракада, Абу Абдалах наследил голем дел од апаратот на државата на Аглабидите и им дозволил на нејзините поранешни функционери да продолжат да работат за новиот режим. ^[26] Тој воспоставил нов, исмаилиски шиитски режим во име на неговиот отсутен, и засега неименуван, господар. Потоа ја водел својата војска на запад до Сиџилмаса, од каде го предводел Абдала во триумф во Ракада, во која влегол на 15 јануари 910 година. Таму Абдалах јавно се прогласил за калиф со кралското име ел-Махди, и му го претставил на својот син и наследник, кралското име ел-Каим. ^{[19] [15]} ел-Махди брзо се разидел со Абу Абдала: не само што даи бил премоќен, туку тој барал доказ дека новиот калиф е вистинскиот махди. Елиминацијата на Абу Абдалах ел-Ши и неговиот брат довело до востание меѓу племето Кутама, предводено од дете-махди, кое било задушено. Во исто време, ел-Махди ги отфрлил милениарските надежи на неговите следбеници и ги ограничил нивните антиномски тенденции. ^{[19] [15]}

Новиот режим своето присуство во Ифрикија го сметал за само привремено: вистинската цел бил Багдад, главниот град на Абасидските ривали на Фатимидите. ^[19] Амбицијата да се спроведе револуцијата кон исток морала да се одложи по неуспехот на двете последователни инвазии на Египет, предводени од ел-Каим, во 914–915 и 919–921 година. ^[15] Дополнително, режимот на Фатимидите бил сè уште нестабилен. Локалното население било главно приврзаник на сунизмот на Малики и на различните секти на Хариџи, како што е ибадизмот, ^[19] така што вистинската база на моќ на Фатимидите во Ифрикија била прилично мала, потпирајќи се на војската на Кутама, подоцна проширена и од племињата Санхаја. Историчарот Хајнц Халм ја опишува раната фатимидска држава како, во суштина, „хегемонија на берберските племиња Кутама и Санхаја над источниот и централниот Магреб“. ^[15] Во 912 година ел-Махди почнал да бара локација на нова престолнина по должината на брегот на Средоземното Море.^[29] Изградбата на новиот зајакнат град на палатата, ел-Махдија, започнала во 916 година ^[15] Новиот град бил официјално инаугуриран на 20 февруари 921 година, иако изградбата продолжила и после тоа.^[29] Новиот главен град бил отстранет од сунитското упориште Керуан, овозможувајќи воспоставување безбедна база за калифот и неговите сили без да се подигнат дополнителни тензии со локалното население. ^{[19] [29]}

Фатимидите, исто така, ја наследиле провинцијата на Аглабидите, Сицилија, која Аглабидите постепено ја освојувале од Византија почнувајќи од 827 година. Освојувањето генерално било ^[30] кога последното христијанско упориште, Таормина, било освоено од Ибрахим II во 902 година ^[26] Сепак, некои христијански или византиски отпори продолжиле на некои места на североистокот на Сицилија до 967 година, а Византијците сè уште имале територии во јужна Италија, каде што Аглабидите исто така воделе кампања. ^{[22] [31] [26] [30]} Оваа тековна конфронтација со традиционалниот непријател на исламскиот свет им дало на Фатимидите одлична можност за пропаганда, во амбиент каде географијата им давала предност. ^[32] Самата Сицилија се покажала проблематична, и дури откако бил совладан бунтот под водство на Ибн Курхуб, власта на Фатимидите на островот била консолидирана. ^[19]

Консолидација и западно ривалство

Во голем дел од десеттиот век, Фатимидите исто така учествувале во ривалство со Омејадите од Кордоба - кои владееле со ел-Андалус и биле непријателски настроени кон претензиите на Фатимидите - во обид да воспостават доминација над западен Магреб. ^[19] Во 911 година, Тахерт, кој накратко бил заробен од Абу Абдалах ел-Ши во 909 година, морал да биде повторно преземен од генералот Масала ибн Хабус од племето Микнаса. ^[19] Првите фатимидски експедиции во денешното северно Мароко се случиле во 917 и 921 година и првенствено биле насочени кон Кнежевството Накур, кое го потчиниле во двата наврати. Фез и Сиџилмаса исто така биле окупирани во 921 година. Овие две експедиции биле предводени од Масала ибн Хабус, кој бил поставен за гувернер на Тахерт. ^{[26] [19]} Потоа, ослабените Идрисиди и разни локални водачи на Зената и Санхаја дејствувале како полномошници чии формални верности осцилирале помеѓу Омајадите или Фатимидите во зависност од околностите. ^[28] Како резултат на политичката нестабилност во западен Магреб, ефективната контрола на Фатимидите не се проширила многу подалеку од поранешната територија на Аглабидите. ^[28] Наследникот на Масала, Муса ибн Аби'л-Афија, повторно го зазел Фес од Идрисидите, но во 932 година пребегнал кај Омејадите, земајќи го со себе и западен Магреб. ^[19] Омејадите повторно ја добиле предноста во северно Мароко во текот на 950-тите, сè додека фатимидскиот генерал Џавхар, во име на калифот ел-Муиз ли-Дин Алах, водел друга голема експедиција во Мароко во 958 години и поминал две години борејќи се во поголемиот дел од северниот дел на Мароко. ^[28] Тој бил придружуван од Зири ибн Манад, водачот на зиридите. Џавар ја зазел Сиџилмаса во септември или октомври 958 година, а потоа, со помош на Зири, неговите сили го зазеле Фез во ноември 959 година. Меѓутоа, тој не можел да ги размести гарнизоните на Омајадите во Сале, Себта (денешна Сеута) и Тангер, и ова било единствениот пат кога војската на Фатимидите била присутна на Гибралтарскиот Проток. ^[26] Џавар и Зири се вратиле во ел-Мансурија во 960 година. Покорените делови на Мароко, вклучувајќи ги Фез и Сиџилмаса, биле оставени под контрола на локалните вазали, додека поголемиот дел од централен Магреб (Алжир), вклучувајќи го и Тахерт, биле дадени на Зири ибн Манад да управува во име на калифот. ^[26]

Целата оваа војна во Магреб и Сицилија барала потреба од одржување на силна армија, како и способна флота. ^[19] Сепак, до времето на смртта на ел-Махди во 934 година, калифатот на Фатимидите „станал голема сила во Медитеранот“. ^[15] Во владеењето на вториот фатимидски имам-калиф, ел-Каим, доминирал хариџискиот бунт на Абу Јазид. Почнувајќи од 943/4 година меѓу берберите Зената, востанието се проширило низ Ифрикија, заземајќи го Керуан и блокирајќи го ел-Каим во ел-Махдија, кој бил опколен во јануари-септември 945 година. ел-Каим починал за време на опсадата, но тоа било чувано во тајност од неговиот син и наследник, Исмаил, додека не го порази Абу Језид; потоа ја објавил смртта на својот татко и се прогласил за имам и калиф како ел-Мансур. ^{[19] [15]} Додека ел-Мансур водел кампања за да ги потисне последните остатоци од бунтот, за него се градел нов град во палата јужно од Керуан. Изградбата започнала околу 946 година и била целосно завршена само за време на синот и наследникот на ел-Мансур, ел-Муиз.^[33] Тој бил именуван како ел-Мансурија (исто така познат како Сабра ел-Мансурија) и станал ново седиште на калифатот. ^{[15] [33]}

Врв на владеењето

Освојување на Египет и пренесување на калифатот во Каиро

Во 969 година Џавар започнал внимателно подготвена и успешна инвазија на Египет, кој бил под контрола на Ихшидидите, друга регионална династија чија формална верност била на Абасидите. ^{[34] [14]} ел-Муиз му дал на Џавар специфични инструкции да ги изврши по освојувањето, а една од неговите први активности била да основа нова престолнина наречена ел-Кахира (Каиро) во 969 година. ^{[34] [35][35]} Името ал-Кахира (арап. القاهرة), што значи „Победник“ или „Освојувач“, се однесува на планетата Марс, „Покорник“,^[36] што се издига на небото во времето кога започнала изградбата на градот. ^[34] Градот се наоѓал неколку милји североисточно од Фусатат, постарата регионална престолнина основана од арапските освојувачи во седмиот век. ^[34]

Контролата на Египет била обезбедена со релативна леснотија и набргу потоа, во 970 година, Џавар испратил сила да ја нападне Сирија и да ги отстрани преостанатите Ихшидиди кои побегнале таму од Египет. Оваа фатимидска сила била предводена од генерал од племето Кутама по име Џафар ибн Фалах. Оваа инвазија на почетокот била успешна и многу градови, вклучувајќи го и Дамаск, биле окупирани истата година. ^[14] Следниот чекор на Џафар бил да ги нападне Византијците, кои ја зазеле Антиохија и го потчиниле Алеп во 969 година (приближно во исто време кога Џавар пристигнувал во Египет), но тој бил принуден да го прекине напредувањето за да се соочи со нова закана од исток. Карматиите од Бахреин, одговарајќи на апелот на неодамна поразените водачи на Дамаск, организирале голема коалиција на арапски племиња за да го нападнат. Џафар избрал да се соочи со нив во пустината во август 971 година, но неговата војска била опколена и поразена, а самиот Џафар бил убиен. ^[14] Еден месец подоцна, карматскиот имам Хасан ел-А'сам ја предводел војската, со ново засилување од Трансјордан, во Египет, навидум без противење. Карматите поминале време окупирајќи го регионот на делтата на Нил, што му дало време на Џавар да организира одбрана на Фустат и Каиро. Напредувањето на Кармати било запрено северно од градот и на крајот било разбиено. Хуманитарните сили на Калбидите кои пристигнале по море од сицилија го обезбедиле протерувањето на Карматите од Египет. Рамла, главниот град на Палестина, бил вратен од Фатимидите во мај 972 година, но напредокот во Сирија бил изгубен. ^[14]

Откако Египет бил доволно смирен и новата престолнина била подготвена, Џавар заминал по ел-Муиз во Ифрикија. Калифот, неговиот двор и неговата ризница, заминале од ел-Мансурија во есента 972 година, патувајќи по копно, но во сенка на морнарицата на Фатимидите што пловела по брегот. Откако направил триумфални застанувања во поголемите градови по патот ^[34], калифот пристигнал во Каиро на 10 јуни 973 година ^[14] Како и другите кралски престолнини пред него, Каиро бил изграден како административен и палатински град, во кој се сместени палатите на калифот и официјалната државна џамија, џамијата ел-Азхар. Во 988 година џамијата станала и академска институција која била централна во ширењето на исмаилиските учења.^[37] До последните години на Фатимидскиот Калифат, економски центар на Египет останал Фустат, каде што живеел и тргувал најголемиот дел од општото население. ^[34]

За време на Фатимидите, Египет станал центар на едно царство кое на својот врв вклучувал делови од Северна Африка, Сицилија, Левант (вклучувајќи го и Трансјордан), брегот на Црвеното Море на Африка, Тихама, Хиџаз, Јемен, со најоддалечен територијален дофат во Мултан (во денешен Пакистан).^{[38] [22] [39]} Египет процветал, а Фатимидите развиле широка трговска мрежа и во Средоземното Море и во Индискиот Океан. Нивните трговски и дипломатски врски, проширувајќи се до Кина под династијата Сунг (вл. 960–1279), на крајот го одредил економскиот тек на Египет за време на развиениот среден век. Фокусот на Фатимидите на земјоделството дополнително го зголемиле своето богатство и дозволиле династијата и Египќаните да процветаат. Употребата на готовински култури и ширењето на трговијата со лен им овозможило на Фатимидите да увезуваат други предмети од различни делови на светот.^[40] Фатимидите градиле врз некои од бирократските основи поставени од Ихшидидите и стариот абасидски царски поредок. Канцеларијата на везир, која постоела во времето на Ихшидидите, набрзо била оживеана во времето на Фатимидите. Првиот што бил назначен на оваа позиција беше евреинот Јакуб ибн Килис, кој бил издигнат на оваа функција во 979 година од наследникот на ел-Муиз, ел-Азиз. Канцеларијата на везирот станувала сè поважна со текот на годините, бидејќи везирот станал посредник помеѓу калифот и големата бирократска држава со која тој владеел. ^{[14] [19]}

Кампањи во Сирија

Во 975 година, византискиот цар Јован Цимискиј го вратил поголемиот дел од Палестина и Сирија, оставајќи го само Триполи под контрола на Фатимидите. Тој имал за цел на крајот да го заземе Ерусалим, но умрел во 976 година на враќање во Цариград, со што ја спречил византиската закана за Фатимидите. ^[14] Во меѓувреме, турскиот гулам (множина: ghilmān, што значи војници регрутирани како робови) Афтакин, бегалец Буид кој побегнал од неуспешниот бунт во Багдад со свој контингент турски војници, станал заштитник на Дамаск. Тој се здружил со Карматите и со арапските бедуински племиња во Сирија и ја нападнал Палестина во пролетта 977 година ^[14]. Џавар, уште еднаш повикан во акција, ја одбил нивната инвазија и го опколил Дамаск. Сепак, тој претрпел пораз во текот на зимата и бил принуден да издржи во Аскалон против Афтакин. Кога неговите војници од племето Кутама се побуниле во април 978 година, самиот калиф ел-Азиз ја предводел војската за да го ослободи. Наместо да се вратат во Дамаск, Афтакин и неговиот турски гилман се приклучиле на војската на Фатимидите и станале корисен инструмент во сириските напори. ^[14]

Откако Ибн Килис станал везир во 979 година, Фатимидите ја смениле тактиката. Ибн Килис можел да го потчини поголемиот дел од Палестина и јужна Сирија (поранешните територии на Ихшидид) со тоа што им исплатил на Карматиите со годишен данок и склучувајќи сојузи со локалните племиња и династии, како што се Џарахидите и Бану Килаб. ^[14] По друг неуспешен обид на генералот Салман, да го заземе Дамаск, турскиот гулам Бултакин конечно успеал да го окупира градот за Фатимидите во 983 година, покажувајќи ја вредноста на оваа нова сила. ^[14] Друг гулам, Бајкур, кој назначил гувернер на Дамаск во тоа време. Истата година тој се обидел и не успеал да го заземе Алеп, но наскоро можел да ги освои Рака и Рахба во долината на Еуфрат (денешна североисточна Сирија). ^[14] Каиро на крајот го проценил дека е малку премногу популарен како гувернер на Дамаск и тој бил принуден да се пресели во Рака додека Мунир, евнух во домот на калифот (како Џавар пред него), презел директна контрола во Дамаск во име на калиф. ^[14] Понатаму на север, Алеп останал недостапен и под контрола на Хамданидите. ^[14]

Вклучувањето на турските трупи во војската на Фатимидите имало долгорочни последици. Од една страна, тие биле неопходен додаток на војската со цел Фатимидите воено да се натпреваруваат со другите сили во регионот. ^[14] Фатимидите почнале да регрутираат гилмани исто како што правеле Абасидите пред нив. Наскоро ним им се придружиле и регрутираните Дејлами (пешаци од татковината на Буидите во Иран). Потоа биле регрутирани и црни Африканци од Судан (горната долина на Нил). ^[14] На краток рок, воините од племето Кутама останале најважните трупи на калифот, но незадоволството и ривалството на крајот пораснале меѓу различните етнички компоненти на армијата. ^[14]

Бајкур, со седиште во Рака, направил уште еден неуспешен обид против Алеп во 991 година, што резултирал со негово заробување и егзекуција. ^[14] Истата година, Ибн Килис умрел и Мунир бил обвинет дека водел предавничка преписка со Багдад. Овие тешкотии предизвикале силен одговор во Каиро. Била подготвена голема воена кампања за да се наметне контролата на Фатимидите над цела Сирија. Попатно, Мунир бил уапсен во Дамаск и вратен во Каиро. ^{[14] [14]} Околностите биле поволни за Фатимидите бидејќи византискиот цар Василиј II водел кампања далеку на Балканот, а владетелот на Хамданидите, Сад ел-Давла, починал кон крајот на 991 година. Манџутакин, турскиот командант на Фатимидите, напредувал методично на север по долината на Оронтес. Тој ги зазел Хомс и Хама во 992 година и ги поразил здружените сили хамданидски војници во Алеп и Антиохија под контрола на Византија. Во 993 година го зазел Шејзар, а во 994 година ја започнал опсадата на Алеп. ^[14] Меѓутоа, во мај 995 година, Василиј II неочекувано пристигнал во регионот по принуден марш со неговата војска низ Анадолија, принудувајќи го Манџутакин да ја крене опсадата и да се врати во Дамаск. Пред да биде испратена друга експедиција на Фатимидите, Василиј II преговарал за едногодишно примирје со калифот, кое Фатимидите го користеле за регрутирање и изградба на нови бродови за нивната флота. ^[14] Во 996 година многу од бродовите биле уништени од пожар во ел-Макс, пристаништето на Нил во близина на Фусат, дополнително одложувајќи ја експедицијата. Конечно, во август 996 година ел-Азиз починал и целта на Алеп станала второстепена во однос на другите грижи. ^[14]

Зиридите во Магреб

Пред да замине за Египет, ел-Муиз го поставил Булугин ибн Зири, синот на Зири ибн Манад (кој умрел во 971 година), како негов заменик во Магреб. Ова воспоставило династија на вицекралови, со титула „амир“, кои управувале со регионот во име на Фатимидите. ^[28] Нивната власт останала спорна во западен Магреб, каде продолжило ривалството со Омејадите и со локалните водачи на Зената. По успешната западна експедиција на Џавар, Омејадите се вратиле во северно Мароко во 973 година за повторно да го потврдат својот авторитет. Булугин започнал една последна експедиција во 979-980 година, која привремено го обновил неговиот авторитет во регионот, се додека конечната одлучувачка интервенција на Омејадите во 984-985 година не ставила крај на понатамошните напори.^{[41] [28]} Во 978 калифот, исто така, му ја дал Триполитанија на Булугин да управува, иако власта на Зиридите таму подоцна била заменета со локална династија во 1001 година ^[28]

Во 988 година, синот и наследникот на Булугин, ел-Мансур ја преселил базата на династијата Зириди од Ашир (централен Алжир) во поранешната престолнина на Фатимидите ел-Мансурија, зацементирајќи го статусот на Зиридите како повеќе или помалку де факто независни владетели на Ифрикија, додека сè уште официјално ја одржувале нивната верност кон фатимидските калифи. Калифот ел-Азиз ја прифатил оваа ситуација од прагматични причини за да го задржи својот формален статус како универзален владетел. Двете династии размениле подароци и наследувањето на новите владетели на Зирид на престолот било официјално одобрено од калифот во Каиро. ^[14]

Владеење на ел-Хаким

По неочекуваната смрт на ел-Азиз, неговиот млад син ел-Мансур, на 11 години, бил поставен на престолот како ел-Хаким. Хасан ибн Амар, водачот на кланот Калбиди во Египет, воен ветеран и еден од последните преостанати членови на старата гарда на ел-Муиз, првично станал регент, но набрзо бил принуден да побегне од Барџаван, евнух и учител на младиот ел-Хаким, кој ја презел власта на негово место. ^[14] Барџаван ги стабилизирал внатрешните работи на царството, но се воздржал од спроведувањето на политиката на експанзија на ел-Азиз кон Алеп. ^[14] Во 1000 година, Барџаван бил убиен од ел-Хаким, кој сега презел директна и автократска контрола над државата. ^{[14] [15]} Неговото владеење, кое траело до неговото мистериозно исчезнување во 1021 година, е најконтроверзното во историјата на Фатимидите. Традиционалните наративи го опишуваат или како ексцентричен или како целосно луд, но поновите студии се обиделе да дадат поодмерени објаснувања врз основа на политичките и општествените околности во тоа време.^[43]

Меѓу другото, ел-Хаким бил познат по тоа што ги егзекутирал своите службеници кога не бил задоволен со нив, навидум без предупредување, наместо да ги отпушти од нивните функции како што било традиционалната практика. Многу од егзекуциите биле членови на финансиската администрација, што може да значи дека тоа бил начинот на ел-Хаким да се обиде да наметне дисциплина во институција полна со корупција. ^[14] Тој, исто така, ја отворил Дар ал-Илм („Куќа на знаењето“), библиотека за проучување на науките, која била во согласност со претходната политика на ел-Азиз за негување на ова знаење. ^[14] За општото население, тој бил забележан по тоа што бил попристапен и подготвен да прима молби лично, како и по тоа што лично јавал меѓу луѓето на улиците на Фусат. Од друга страна, тој бил познат и по неговите каприциозни декрети насочени кон спречување на она што тој го сметал за јавни непристојности. ^{[14] [44]} Тој, исто така, го разбранувал плуралитетот на египетското општество со наметнување нови ограничувања на христијаните и Евреите, особено на начинот на кој тие се облекуваат или се однесуваат во јавност. Тој наредил или санкционирал уништување на голем број цркви и манастири (најчесто коптски или мелкитски), што било без преседан, а во 1009 година, од причини кои останале нејасни, наредил уривање на црквата на Светиот гроб во Ерусалим. ^{[15] [14]}

ел-Хаким во голема мера го проширил регрутирањето на црните Африканци во армијата, кои последователно станале уште една моќна фракција за да се балансира против племето Кутама, Турците и Дејламите. ^[14] Во 1005 година, за време на неговото рано владеење, опасното востание предводено од Абу Раква успешно било задушено, но дошло на голема оддалеченост од Каиро. ^[14] Во 1012 година водачите на арапското племе Таји ја окупирале Рамла и го прогласиле шерифот на Мека, ел-Хасан ибн Џафар, како сунитски анти-калиф, но смртта на вториот во 1013 година довело до нивно предавање. ^[15] И покрај неговата политика против христијаните и неговото уривање на црквата во Ерусалим, ел-Хаким одржал десетгодишно примирје со Византијците кое започнало во 1001 година. ^[14] Во поголемиот дел од неговото владеење, Алеп останал тампон држава која плаќа почит на Цариград. Ова траело до 1017 година, кога ерменскиот фатимидски генерал Фатак конечно го окупирал Алеп на покана на локалниот командант кој го протерал владетелот Мансур ибн Лулу. ^[15] По една или две години, сепак, Фатак се направил ефективно независен во Алеп. ^[14]

ел-Хаким, исто така, ги вознемирил своите исмаили следбеници на неколку начини. Во 1013 година тој го објавил назначувањето на двајца правнуци на ел-Махди како двајца посебни наследници: едниот, Абд ел-Рахим ибн Илјас, кој требало да ја наследи титулата калифат како улога на политички владетел, а другиот, Абас ибн Шуајб, кој требало да го наследи имамот или верското раководство. ^[15] Ова било сериозно отстапување од централната цел на фатимидските имами-калифи, која била да ги комбинираат овие две функции во една личност. ^[14] Во 1015 година, тој, исто така, ненадејно ги прекинал исмаилиските доктрински предавања на маџалис ал-хикма („сесии на мудроста“) кои редовно се одржувале внатре во палатата. ^[15] Во 1021 година, додека талкал низ пустината надвор од Каиро на една од неговите ноќни екскурзии, тој исчезнал. Тој наводно бил убиен, но неговото тело никогаш не било пронајдено. ^{[14] [15]}

Распаѓање

Порази и граѓанска војна

По смртта на ел-Хаким, неговите двајца назначени наследници биле убиени, ставајќи крај на неговата шема за наследување, а неговата сестра Сит ел-Мулк договорила неговиот 15-годишен син Али да биде поставен на престолот како ел-Захир. Таа служела како негов регент до нејзината смрт во 1023 година, кога владеел сојуз на дворјани и функционери, со ел-Џарџарај, поранешен финансиски функционер, на нивно чело. ^{[14] [15]} Контролата на фатимидите во Сирија била загрозена во текот на 1020-тите. Во Алеп, Фатак, кој ја прогласил својата независност, бил убиен и сменет во 1022 година, но тоа го отворило патот за коалицијата на бедуинските поглавари од Бану Килаб, Џарахиди и Бану Калб предводена од Салих ибн Мирдас да го заземе градот во 1024 година или 1025 година и да почнат да ја наметнуваат нивната контрола врз остатокот од Сирија. Ал-Џарџа'и го испратил Ануштакин ел-Дизбари, турски командант, со сила што ги поразила во 1029 година во битката кај Укхувана во близина на Тиберијското Езеро. ^{[14] [15]} Во 1030 година, новиот византиски цар Роман III го прекршил примирјето и ја нападнал северна Сирија и го принудил Алеп да ја признае неговата власт. Неговата смрт во 1034 година повторно ја променила ситуацијата и во 1036 година мирот бил вратен. Во 1038 година Алеп за прв пат бил директно припоен од државата на Фатимидите. ^[14]

ел-Захир починал во 1036 година и бил наследен од неговиот син, ел-Мустансир, кој имал најдолго владеење во историјата на Фатимидите, служејќи како калиф од 1036 до 1094 година. Сепак, тој останал главно неинволвиран во политиката и ја оставил владата во рацете на други лица. ^[15] Тој имал седум години при неговото доаѓање и така ел-Џарџарај продолжил да служи како везир и негов старател. Кога ел-Џарџарај починЛ во 1045 година, владата ја воделе серија судски фигури додека ел-Џазури, правник со палестинско потекло, не ја презел и ја задржал функцијата везир од 1050 до 1058 година ^[15]

Во 1040-тите (веројатно во 1041 или 1044 година), Зиридите ја прогласиле својата независност од Фатимидите и ги признале сунитските абасидски калифи од Багдад, што ги навело Фатимидите да ги започнат разорните инвазии на Бану Хилал во Северна Африка. ^{[28] [45]} Фатимидската власт над Сицилија исто така се намалила како што тамошната муслиманска политика се распарчила и надворешните напади се зголемиле. До 1060 година, кога итало-норманскиот Руѓер I го започнал своето освојување на островот (завршено во 1091 година), династијата Калбиди, заедно со која било власт на Фатимидите, веќе биле исчезнати. ^{[15] [46]}

Сепак, потоел поголем успех на исток. Во 1047 година, даи Али Мухамед ел-Сулајхи во Јемен изградил тврдина и регрутирал племиња со кои можел да ја освои Сана во 1048 година. Во 1060 година тој започнал кампања за освојување на целиот Јемен, освојувајќи ги Аден и Забид. Во 1062 година тој марширал во Мека, каде што смртта на Шукр ибн Аби ел-Футух во 1061 година дошла како изговор. По патот тој го принудил имамот Зејди во Сада на потчинување. По пристигнувањето во Мека, тој го поставил Абу Хашим Мухамед ибн Џафар како нов шериф и чувар на светите места под власта на Фатимидите. Тој се вратил во Сана, каде што го основал своето семејство како владетели во име на фатимидските калифи. Неговиот брат го основал градот Таиз, додека градот Аден станал важен трговски центар меѓу Египет и Индија, што му донело на Египет дополнително богатство. ^{[14] [15]}

Меѓутоа, настаните не биле добри во Египет и Сирија. Почнувајќи од 1060 година, разни локални водачи почнале да се отцепуваат или да го оспоруваат владеењето на Фатимидите во Сирија. ^[14] Додека армијата со етничка основа била генерално успешна на бојното поле, таа почнала да има негативни ефекти врз внатрешната политика на Фатимидите. Традиционално, елементот на племето Кутама од армијата имало најсилно влијание врз политичките работи, но како што турскиот елемент станувал помоќен, тие започнале да го оспоруваат ова. Во 1062 година, пробната рамнотежа помеѓу различните етнички групи во војската на Фатимидите пропаднала и тие постојано се карале или се тепале меѓу себе на улиците. Во исто време, Египет претрпел 7-годишен период на суша и глад познат како Мустансиритски тешкотии. ^[15] Везирите доаѓале и си оделе во метеж, бирократијата се распаднала, а калифот не бил во можност или не сакал да преземе одговорности во нивно отсуство. ^[14] Намалувањето на ресурсите ги забрзле проблемите меѓу различните етнички фракции и започнала директна граѓанска војна, првенствено помеѓу Турците под Насир ел-Давла ибн Хамдан, потомок на Хамданидите од Алеп, и црните африкански трупи, додека Берберите го смениле сојузот помеѓу двете страни. ^{[47] [14]} Турската фракција под Насир ел-Давла презела делумна контрола над Каиро, но нивниот водач не добил никаква официјална титула. Во 1067–1068 година ја ограбиле државната каса, а потоа го ограбиле секое богатство што можеле да го најдат во палатите. ^{[15] [14]} Турците се свртеле против Насир ел-Давла во 1069 година, но тој успеал да ги собере бедуинските племиња на своја страна, го зазел поголемиот дел од регионот на делтата на Нил и ги блокирал залихите и храната да стигнат до главниот град од овој регион. Работите дополнително се дегенерирале за општото население, особено во главниот град, кој се потпирал на селата за храна. Историските извори од овој период известуваат за екстремен глад и тешкотии во градот, дури и до степен на канибализам. ^[14] Уништувањата во делтата на Нил, исто така, можеби била пресвртница што го забрзала долгорочниот пад на коптската заедница во Египет. ^[42]

Бадр ел-Џамали и фатимидска преродба

До 1072 година, во очајнички обид да го спаси Египет, ел-Мустансир го повикал генералот Бадр ел-Џамали, кој во тоа време бил гувернер на Ако. Бадр ги предводел своите трупи во Египет, влегол во Каиро во јануари 1074 година и успешно ги потиснал различните групи на бунтовничките војски. ^[15] Како резултат на тоа, Бадр станал везир, станувајќи еден од првите воени везири (арап. امير الجيوش) кој би доминирал во политиката на доцните фатимиди. ^[15] Во 1078 година ел-Мустансир формално му ја отфрлил одговорноста за сите државни работи. ^[14] Неговото де факто владеење иницирало привремено и ограничено заживување на државата на Фатимидите, иако таа сега била соочена со сериозни предизвици. ^{[14] [34]} Бадр повторно ја воспоставил фатимидската власт во Хиџаз (Мека и Медина) и Сулејхидите можеле да се задржат во Јемен. ^[14] Меѓутоа, Сирија го видела напредувањето на Турците Селџуци, кои биле подредени на сунитите, кои освоиле голем дел од Блискиот Исток и станале чувари на абасидските калифи, како и на независните туркменски групи. Азиз ибн Увак, туркмен од племето Наваки,^[48] го освоил Ерусалим во 1073 година и Дамаск во 1076 година пред да се обиде да го нападне дури и самиот Египет. ^{[14] [15]} Откако го поразил во битка блиску до Каиро,^[49] Бадр можел да започне контраофанзива за да ги обезбеди крајбрежните градови, како Газа и Аскалон, а подоцна и Тир, Сидон и Библос посеверно во 1089. ^[15]

Бадр направил големи реформи во државата, ажурирајќи ја и поедноставувајќи ја администрацијата на Египет. ^[15] Бидејќи имал ерменско потекло, неговиот мандат исто така забележал голем прилив на ерменски имигранти, и христијани и муслимани, во Египет. Ерменската црква, покровителство на Бадр, се етаблирало во земјата заедно со свештеничка хиерархија. ^[15] Тој командувал со голем контингент ерменски трупи, од кои многу (ако не и сите) биле исто така христијани. ^[42] Бадр, исто така, ги користел своите односи и влијание со Коптската црква за политичка предност. Конкретно, тој го ангажирал Кирил II (коптскиот папа од 1078 до 1092 година ^[50]) за да обезбеди верност на христијанските кралства Нубија (конкретно Макурија) и Етиопија (конкретно династијата Загве) како вазали на државата на Фатимидите. ^[42]

Џамијата Џујуши (арап. الجامع الجيوشي), била нарачана од Бадр и завршена во 1085 година под покровителство на калифот.^[51] Џамијата, идентификувана како Машхад, исто така била победнички споменик во чест на обновувањето на редот на везирот Бадр за ел-Мустансир. ^[42] Помеѓу 1087 и 1092 година, везирот исто така ги заменил ѕидовите на Каиро од кал со нови камени ѕидови и малку го проширил градот. Три од неговите монументални порти сè уште опстојуваат денес: Баб Зувеила, Баб ел-Футух и Баб ел-Наср. ^[34]

Конечно распаѓање

Како што воените везири ефективно станале шефови на државите, самиот калиф бил намален на улогата на фигура. Потпирањето на системот Икта, исто така, влијаело на централната власт на Фатимидите, бидејќи се повеќе и повеќе воените офицери на понатамошните краеви на царството станувале полунезависни. 

Бадр ел-Џамали починал во 1094 година (заедно со калифот ел-Мустансир истата година) и неговиот син Ал-Афдал Шаханшах го наследил на власт како везир. ^{[14] [15]} По ел- Мустансир, калифатот преминал во рацете на ел-Мустали, а по неговата смрт во 1101 година преминал на 5-годишниот ел-Амир. Друг од синовите на ел-Мустансир, Низар, се обидел да го преземе престолот по смртта на неговиот татко и организирал бунт во 1095 година, но тој бил поразен и погубен истата година. ^[14] ел-Афдал договорил неговата сестра да се омажи за ел-Мустали, а подоцна и неговата ќерка да се омажи за ел-Амир, надевајќи се на овој начин да го спои своето семејство со семејството на калифите. Тој, исто така, се обидел да го обезбеди наследството на неговиот син во везиратот, но тоа на крајот не му успеало. ^[15]

За време на владеењето на ел-Афдал (1094–1121) Фатимидите се соочиле со нова надворешна закана: Првата крстоносна војна. Иако првично двете страни имале намера да постигнат договор и сојуз против Турците Селџуци, овие преговори на крајот пропаднале. Се смета дека првиот контакт го воспоставиле крстоносците кои испратиле делегација во мај или јуни 1097 година, на предлог на византискиот цар Алексиј I Комнин во амбасадата во ел-Афдал. ^{[52] [53]} За возврат, Фатимидите испратиле амбасадори до крстоносните сили кои пристигнале во февруари 1098 година за време на нивната опсада на Антиохија, сведочејќи им и честитајќи им на крстоносците за нивната победа против селџучките емири Ридван од Алеп и Шекмен од Ерусалим, како и нагласувајќи го нивниот пријателски однос кон христијаните. ^[52] Амбасадата на Фатимидите останала еден месец со крстоносните сили пред да се врати преку пристаништето во Латакија со подароци, како и со франкиски амбасадори. Неизвесно е дали бил постигнат договор, но се смета дека страните очекувале да постигнат заклучок во Каиро. ^[52] ел-Афдал тогаш ја искористил победата на крстоносците во Антиохија за повторно да го освои Ерусалим во август 1098 година, веројатно за да биде во подобра позиција во преговорите со крстоносците. ^[52] Следниот пат кога двете страни се состанале било во Арка во април 1099 година каде не бил постигнат договор во однос на прашањето за сопственоста над Ерусалим. По ова, крстоносците преминале на територијата на Фатимидите и го освоиле Ерусалим во јули 1099 година додека ел-Афдал ја предводел војската за помош која се обидувал да стигне до градот. Двете сили конечно се судриле во битката кај Аскалон во која ел-Афдал бил поразен. ^[53] Сепак, првичните преговори се воделе против Фатимидите и Ибн ел-Атир напишал дека Фатимидите ги поканиле крстоносците да ја нападнат Сирија.^[54]

Овој пораз го воспоставил Кралството Ерусалим како нов регионален ривал и иако многу крстоносци се вратиле во Европа, откако ги исполниле своите завети, преостанатите сили, често потпомогнати од италијанските поморски републики, зазеле голем дел од крајбрежниот Левант, со Триполи, Бејрут и Сидон помеѓу 1109 и 1110 година. Фатимидите ги задржале Тир, Аскалон и Газа со помош на нивната флота. ^{[15] [53]} По 1107 година, нова ѕвезда во подем се искачила низ редовите на режимот во форма на Мухамед Али бин Фатик, попознат како Ибн ел-Батхаихи. Тој успеал да спроведе различни административни реформи и инфраструктурни проекти во подоцнежните години од мандатот на ел-Афдал, вклучително и изградбата на опсерваторија во 1119 година ^[15] иако вистината за ова е непотврдена. ^[14]

Ибн ел-Батаихи го зазел местото на ел-Афдал како везир, но за разлика од неговите претходници тој имал помала поддршка во армијата и на крајот се потпирал на калифот за моќ. ^[14] Во 1124 година тој го загубил Тир од крстоносците. ^[15] Тој исто така бил одговорен за изградба на мала, но значајна џамија во Каиро, џамијата ел-Акмар, која била завршена во 1125 година и во голема мера преживеала до денес. ^[34] Меѓутоа, истата година, калифот ел-Амир го навел да го уапсат, веројатно поради неговиот неуспех да им се спротивстави на крстоносците или поради незадоволството на калифот за неговото богатство и моќ. Три години подоцна бил погубен. ^{[15] [14]} Тогаш ел-Амир владеел со калифатот лично, накратко прекинувајќи го долгиот период на де факто владеење од везирите на калифот. Самиот ел-Амир бил убиен во 1130 година, веројатно од Асасините Низари. ^{[14] [15]}

ел-Амир очигледно имал син роден непосредно пред неговата смрт, познат како ел-Тајиб. Еден од братучедите на ел-Амир (внук на ел-Мустансир), Абд ел-Маџид, самиот бил назначен за регент. Под притисок на армијата, еден од синовите на ел-Афдал, Абу Али Ахмад (познат како Кутајфат), бил назначен за везир со титули слични на ел-Адал и Бадр ел-Џамали. ^{[14] [15]} Кутајфат се обидел да ја собори династијата на Фатимидите со затворање на Абд ел-Маџид и со декларирање дека е претставник на Мухамед ел-Мунтазар, „скриениот“ имам што го чекале дванаесетте шиити. ^[14] Државниот удар не траел долго, бидејќи Кутајфат бил убиен во 1131 година од следбениците на ел-Амир во фатимидскиот естаблишмент. ^{[14] [15]} Абд ел-Маџид бил ослободен и ја продолжил својата улога како регент. Меѓутоа, во 1132 година, тој се прогласил за нов имам-калиф, земајќи ја титулата ел-Хафиз, оставајќи го настрана малиот ел-Таиб и прекршувајќи ја традицијата на наследувањето директно од татко на син. Повеќето од фатимидските земји го признале неговото наследување, но Сулејхидите во Јемен не го сториле тоа и се отцепиле од калифатот во Каиро, признавајќи го ел-Таиб како вистински имам. Ова предизвикало уште еден раскол меѓу ограноците Хафизи и Таиби на Мустали Исмаили. ^{[14] [15]}

Во 1135 година, ел-Хафиз бил притиснат од ерменските трупи на Фатимидите да го назначи Бахрам, христијанин Ерменец, на функцијата везир. Противењето на муслиманските трупи го принудило да замине во 1137 година, кога Ридван, сунитски муслиман, бил назначен за везир. ^[15] Кога Ридван почнал да подготвува заговор за депонирање на ел-Хафиз, тој бил протеран од Каиро, а подоцна и поразен во битка. Тој прифатил помилување од калифот и останал во палатата. ел-Хафиз избрал да не назначува друг ^[15] и наместо тоа ја презел директната контрола на државата до неговата смрт во 1149 година ^[14]. Политичките предизвици за калифот станале почести. Сунитските муслимани, исто така, се повеќе биле назначувани на високи позиции. Династијата на Фатимидите во голема мера продолжила да опстојува поради воспоставените заеднички интереси што ги имале многу фракции и елити за одржување на сегашниот систем на владеење. ^[14]

ел-Хафиз бил последниот фатимидски калиф кој владеел директно и последниот кој се качил на престолот како возрасен. Последните тројца калифи, ел-Зафир (р. 1149-1154), ел-Фаиз (р. 1154-1160) и ел-Адид (р. 1160-1171), сите биле деца кога дошле на престолот. ^[15] Под ел-Зафир, еден постар бербер по име Ибн Масал првично бил везир, според упатствата оставени од ел-Хафиз. Армијата, сепак, го поддржала сунитот по име Ибн Салар, чии поддржувачи успеале да го поразат и убијат Ибн Масал во битка. По преговорите со жените од палатата, Ибн Салар бил поставен за везир во 1150 година ^[14] Во јануари 1153 година, кралот на крстоносците Балдвин III од Ерусалим го опседнал Аскалон, последното преостанато упориште на Фатимидите во Левант. Во април, Ибн Салар бил убиен во заговор организиран од Абас, неговиот посинок и синот на Абас, Наср. Бидејќи не пристигнала спасувачка сила, Аскалон се предал во август, под услов жителите безбедно да заминат за Египет. Во оваа прилика, главата на Хусеин, наводно, била донесена од Аскалон во Каиро, каде што била сместена во сегашната џамија ел-Хусеин. ^[14] Следната година (1154), Наср го убил ел-Зафир, а Абас, веќе везир, го прогласил својот 5-годишен син Иса (ел-Фаиз) за нов калиф. ^[14] Жените од палатата интервенирале, повикувајќи го Талај ибн Рузик, муслимански ерменски гувернер во Горен Египет, да помогне. Талај ги истерал Абас и Наср од Каиро и станал везир истата година. Потоа, тој исто така спровел обновени операции против крстоносците, но не можел да стори ништо повеќе. ^[15] ел-Фаиз умрел во 1160 година, а Талај бил убиен во 1161 година од Сит ел-Кусур, сестра на ел-Зафир. Синот на Талај, Рузик ибн Талаи, ја извршувал функцијата везир до 1163 година, кога бил соборен и убиен од Шавар, гувернерот на Кус. ^[15]

Како везир, Шавар влегол во судир со неговиот ривал, арапскиот генерал Диргам. Внатрешното нарушување на калифатот го привлекло вниманието и мешањето на сунитскиот зенгидски владетел Нур ад-Дин, кој тогаш бил под контрола на Дамаск и голем дел од Сирија, и на кралот на Ерусалим, Амалрик I. Крстоносците веќе го принудиле Талај ибн Рузик да им плати данок во 1161 година и направиле обид да го нападнат Египет во 1162 година ^[15] Кога Шавар бил протеран од Каиро од Диргам во 1163 година, тој побарал засолниште и помош кај Нур ел-Дин. Нур ел-Дин го испратил својот генерал Асад ел-Дин Ширкух да го заземе Египет и повторно да го постави Шавар за везир. Оваа задача ја извршил во летото 1164 година, кога Диргам бил поразен и убиен. ^[15]

Преостанатите години на Шавар продолжиле во хаос, бидејќи тој склучил променливи сојузи или со кралот на Ерусалим или со Нур ел-Дин, во зависност од околностите. Во 1167 година крстоносците ги прогонувале силите на Ширкух до Горен Египет. ^[15] Во 1168 година, Шавар, загрижен за можното заземање на Каиро од страна на крстоносците, неславно го запалил Фустат во обид да им ја ускрати базата на крстоносците од која ќе го опседнат главниот град. ^[34] Откако ги принудил крстоносците повторно да го напуштат Египет, Ширкух конечно го убил Шавар во 1169 година, со договор на калифот ел-Адид. Самиот Ширкух бил назначен за везир на ел-Адид, но неочекувано починал два месеци подоцна. ^[15] Позицијата му припадна на неговиот внук, Салах ад-Дин Јусуф ибн Ајуб (познат на Запад како Саладин). Салах ад-Дин бил отворено просунитски и го потиснувал шиитскиот повик за молитва, ги прекинал доктринските предавања на Исмаилите (мајалис ал-хикма) и поставил сунитски судии. ^[15] Тој конечно и официјално го соборил ел-Адид, последниот фатимидски калиф, во септември 1171 година. Со ова завршила династијата на Фатимидите и започнал Ајубидскиот султанат на Египет и Сирија. ^{[15] [55]}

Белата била династичка боја на Фатимидите, наспроти црната на Абасидите, додека црвените и жолтите транспаренти биле поврзани со личноста на Фатимидскиот калифат.^[56] Зелената се наведува и како нивна династичка боја, врз основа на традицијата дека исламскиот пророк Мухамед носел зелена наметка.^[57]

Калифи

1. Абу Мухамед Абдалах ел-Махди билах (909–934), основач на династијата^[55]
2. Абу'л-Ќасим Мухамед ел-Каим би-Амр Алах (934–946) ^[55]
3. Абу Тахир Исмаил ел-Маншур би-Наср Алах (946–953) ^[55]
4. Абу Тамим Маад ел-Муиз ли-Дин Алах (953–975). Египет е освоен за време на неговото владеење.^[55]
5. Абу Мансур Низар ел-Азиз би-лах (975–996) ^[55]
6. Абу Али ел-Маншур ел-Хаким би-Амр Алах (996–1021). Друзеската религија е основана за време на неговиот живот.^[55]
7. Абу'л-Хасан Али ел-Хахир ли-И'заз Дин Алах (1021–1036) ^[55]
8. Абу Тамим Маад ел-Мустаншир би-лах (1036–1094).^[55] Кавгите околу неговото наследство довеле до поделба.
9. Абу'л-Ќасим Ахмад ел-Мустали би-лах (1094–1101) ^[55]
10. Абу Али Мансур ел-Амир би-Ахкам Алах (1101–1130).^[55] Фатимидските владетели на Египет по него не се признати како имами од Исмаилитите.
11. Абул-Мајмун Абд ел-Маџидел-Хафиз ли-Дин Алах (1130–1149).^[55] Сектата Хафизи е основана со имам ел-Хафиз.
12. Абу Мансур Исмаил ел-Зафир би-Амр Алах (1149–1154) ^[55]
13. Абу'л-Ќасим Аса ел-Фаиз би-Наср Алах (1154–1160) ^[55]
14. Абу Мухамед Абдалах ел-Аид ли-Дин Алах (1160–1171) ^[55][58]

Сопружници

1. Расад, сопруга на седмиот калиф Али ел-Захир и мајка на осмиот калиф ел Мустансир би-лах.^[59]

Место за погреб

Фатимидските калифи биле погребувани во мавзолејот познат како Турбат аз-Зафараан („Гробницата на шафран“), кој се наоѓа на јужниот крај на источната палата на Фатимидите во Каиро на местото што сега е окупирано од пазарот Кан ел-Калили. ^{[34] [60][61]} Останките на раните фатимидски калифи во Ифрикија исто така биле пренесени овде кога ел-Муиз го преселил својот главен град во Каиро.^[62] Меѓутоа, мавзолејот бил целосно срушен од мамлукиот амир Јахаркас ел-Калили во 1385 година за да се направи простор за изградба на нова трговска зграда (која го дала своето име на денешниот пазар).^[63][64] За време на уривањето, Јахаркас, наводно, ги сквернавил коските на кралското семејство на Фатимидите со тоа што ги фрлил во ридовите со ѓубре источно од градот. ^[34]

Верски заедници

Фатимидското општество било високо плуралистичко. Исмаилскиот шиизам бил религија на државата и на дворот на калифот, но поголемиот дел од населението следело различни религии или деноминации. Најголем дел од муслиманското население останало сунитско, а голем дел од населението останало христијанско.^{[65] [15]} Евреите биле помало малцинство. Како и во другите исламски општества од тоа време, немуслиманите биле класифицирани како <i id="mwBKk">дими</i>, термин кој имплицирал и одредени ограничувања и одредени слободи, иако практичните околности на овој статус варираат од контекст до контекст.^[65] Научниците генерално се согласуваат дека, во целина, владеењето на Фатимидите било многу толерантно и инклузивно кон различните верски заедници.^[65][66][67]  За разлика од западноевропските влади од овој период, напредокот во државните канцеларии на Фатимидите бил повеќе меритократски отколку наследен. Членовите на другите гранки на исламот, како сунитите, имале исто толку шанси да бидат назначени на владини функции како и шиитите. Толеранцијата била проширена на немуслиманите, како што се христијаните и Евреите, кои заземале високи нивоа во владата врз основа на способностите, а оваа политика на толеранција го обезбедувал протокот на пари од немуслиманите со цел да се финансира големата армија на калифите на Мамлуците донесени од Черкезија од страна на џеновските трговци. 

Постоеле исклучоци од овој општ став на толеранција, сепак, најзабележително од страна на ел-Хаким, иако ова било многу дебатирано, при што репутацијата на ел-Хаким меѓу средновековните муслимански историчари се поврзала со неговата улога во верата Друзи. Христијаните воопшто и Коптите особено биле прогонувани од ел-Хаким;^[68][69][70] прогонството на христијаните вклучувало затворање и рушење на цркви и присилно преминување во ислам.^[71][72][73] Со наследувањето на калифот ел-Захир, Друзите се соочиле со масовен прогон,^[74] кој вклучувал големи масакри врз Друзите во Антиохија, Алеп и други градови.

Исмаили

Не е јасно колкав број или процент од населението во калифатот всушност биле Исмаили, но тие секогаш останале малцинство. ^[75] Историските хроники известуваат за голем број ентузијастички преобратеници во Египет за време на владеењето на ел-Азиз, но овој тренд значително се намалил околу средината на владеењето на ел-Хаким. ^[75] Фатимидската држава ја промовирала доктрината на Исмаил (да'ва) преку хиерархиска организација. Имамот-калиф, како наследник на пророкот Мухамед, бил и политички и верски водач. Под имамот-калиф, врвот на оваа хиерархија бил предводен од да'и л-ду'ат или „врховен мисионер“. ^[15] Новодојденците во доктрината биле иницирани со присуство на маџалис ал-хикма („Сесија на мудроста“), предавања и лекции кои се одржувале во посебна сала во палатите во Каиро. Доктрината била чувана во тајност од оние кои не биле иницирани. ^[15] Дополнително, доктрините на Исмаил биле ширени преку предавањата одржани во џамијата ел-Азхар во Каиро, која станала интелектуален центар во кој биле домаќини на наставници и студенти.^[37] Надвор од границите на Фатимидскиот Калифат, регрутирањето во дава продолжило да се врши тајно како што било пред формирањето на калифатот, иако многуте мисионери одржувале контакт со раководството во Ифрикија или Египет. ^{[15] [75]} Некои од даите (мисионерите) во странство понекогаш доаѓале во Каиро и станувале важни фигури во државата, како со примерот на ел-Кирмани за време на владеењето на ел-Хаким. ^[75]

Единството на Исмаил било ослабено со текот на времето со неколку расколи по воспоставувањето на калифатот (покрај карматскиот раскол пред неговото воспоставување). Друзите, кои верувале во божественоста на калифот ел-Хаким, биле потиснати во Египет и на други места, но на крајот пронашле дом во регионот на планината Либан. ^[75] По смртта на калифот ел-Мустансир, кризата за наследување резултирала со отцепување на Низарите, кои го поддржале тврдењето на неговиот најстар син Низар, наспроти Мусталиите кои го поддржале успешното устоличување на ел-Мустали. Низарите исто така биле потиснати во границите на калифатот, но продолжиле да бидат активни надвор од него, најмногу во Иран, Ирак и делови од Сирија. ^[75] По смртта на калифот ел-Амир, ал-Хафиз, неговиот братучед, успешно ја добил титулата имам-калиф на сметка на малиот син на ел-Амир, ел-Тајиб. Оние кои го признале ел-Хафиз во Каиро биле познати како огранок на ел-Хафизи, но оние кои се спротивставиле на ова необично наследување и го поддржувале наследувањето на ел-Тајиб биле познати како огранокот на ел-Тајиби. Овој конкретен раскол резултирал со губење на поддршката на Фатимидите во Јемен. ^[75]

Други муслимани

Во Ифрикија, сунитските муслимани од градовите во голема мера го следеле училиштето или мезхебот Малики. Училиштето Малики станало доминантно овде во текот на осмиот век на сметка на училиштето Ханафи, кое генерално било фаворизирано од Аглабидите. ^[34] Во Египет, мнозинството муслимани биле сунити и така останале во текот на периодот на Фатимидите. Знаејќи го ова, властите на Фатимидите вовеле шиитски промени во религиозните ритуали дури постепено по освојувањето на Џавар. ^[75] Исто така, во овој период следбениците на школите Ханафи, Шафии, Ханбали и Малики започнале да размислуваат за себе колективно, до еден или друг степен, како сунити, што го поткопувал универзализмот што шиитите го промовирале преку исмаилизмот. ^[34] Некои шиити, вклучително и некои фамилии Хасаниди и Хусејниди, исто така биле присутни во Египет и ги пречекале Фатимидите како колеги шиити или како крвни сродници, но без нужно да преминат во исмаилизам. ^[75] Многу не-исмаилски муслимани, исто така, ги признале фатимидските калифи дека имаат легитимни права да ја водат муслиманската заедница, но не ги прифатиле поапсолутните шиитски верувања во концептот на Имаматот. ^[75]

Христијани

Христијаните можеби сè уште го сочинувале мнозинството од населението во Египет за време на периодот на Фатимидите, иако научните проценки за ова прашање се пробни и варираат помеѓу авторите.^[76] Процентот на христијани веројатно би бил поголем кај руралното население отколку во главните градови.^[65] Меѓу христијаните, најголемата заедница биле Коптите, а потоа Мелкитите.^[65] Голем број ерменски имигранти, исто така, пристигнале во Египет кон крајот на 11 и почетокот на 12 век, кога ерменските везири, како Бадр ел-Џамали, доминирале во државата, што довело до тоа ерменската црква да воспостави своја основа и во Египет.^{[65] [15]} Покрај црквите во градовите и градовите, христијанските манастири, исто така, биле распространети низ селата. Некои региони, како Вади ел-Натрун, биле антички центри на коптското монаштво.^[65] Италијанските трговци, предводени од Амалфитанците, исто така биле присутни во Фустат и Александрија, пренесувајќи стоки меѓу Египет и остатокот од медитеранскиот свет. ^[14]

Во христијанските заедници, а особено помеѓу Коптите, се појавила релативно богата класа на значајни личности кои служеле како писари или администратори во режимот на Фатимидите. Овие лаици го користеле своето богатство за да ги покровителуваат, а за возврат да влијаат на нивните цркви Државата, исто така, имала влијание врз црквата, како што покажало пренесувањето на Коптската патријаршија од Александрија во Фустат (конкретно она што сега е Стар Каиро) за време на патријархот Кирил II (1078–1092), поради барањата на Бадр ел- Џамали, кој посакал коптскиот папа да остане блиску до главниот град.^[50][65]  Црквата Богородица, денес позната како Висечка црква, станала новото седиште на патријаршијата, заедно со алтернативен црковен комплекс изграден на горниот кат на црквата Свети Меркуриј. Сè до 14 век (кога седиштето било преместено во црквата на Богородица во Харат Зувејла), двете цркви биле резиденции на коптскиот папа и служеле како места за осветување на новите папи и други важни верски настани.^[65][77]

Евреи

Еврејските заедници постоеле низ териториите под контрола на Фатимидите и исто така уживале одреден степен на самоуправа.^[79] Иако претставувале помало малцинство во споредба со христијаните и муслиманите, нивната историја е релативно добро документирана благодарение на документите Гениза. Заедницата била поделена на Рабани и Караити.^[78] Традиционално, до крајот на 11 век, најмоќниот поглавар на еврејската заедница бил гаон или водач на јешива од Ерусалим, кој назначувал судии и други претставници на еврејската заедница низ целиот регион. Фатимидите формално го обвиниле гаонот на Ерусалим со одговорности како претставник на заедницата.^[79][80] Меѓутоа, до 1100 година, египетските Евреи воспоставиле нова позиција во Фусат, позната како „Глава на Евреите“ или како нагид. Овој функционер во египетската престолнина подоцна станал признат како шеф и претставник на еврејската заедница во нејзините односи со државата на Фатимидите. Оваа промена најверојатно се должела на губењето на влијанието на ерусалимскиот гаон и на ангажманот на еврејската заедница со централизирачката политика што ја водел Бадр ел-Џамали околу ова време (што веќе резултирало со пренос на седиштето на Коптската патријаршија во Фусат).^[79][80]

Јазик

И покрај верската разновидност, ширењето на арапскиот како главен јазик на населението веќе брзо напредувал пред периодот на Фатимидите. Во делови од Египет, Коптите, а можеби и некои муслимански заедници сè уште зборувале коптски кога Фатимидите пристигнале на местото на настанот. Меѓутоа, за време на периодот на Фатимидите, коптската религиозна култура почнала да се преведува на арапски. До крајот на периодот на Фатимидите (12 век), многу коптски христијани повеќе не можеле да го разберат коптскиот јазик и на крајот неговата употреба била сведена на литургиски јазик.^[65]

Војската на Фатимидите главно се засновала на берберските племиња Кутама кои биле донесени на маршот во Египет, и тие останале важен дел од војската дури и откако Ифрикија почнала да се отцепува. ^[47]

Фундаментална промена се случила кога Фатимидскиот калифат се обидел да изврши притисок во Сирија во втората половина на десеттиот век. Фатимидите биле соочени со силите на Абасидскиот Калифат под тогаш веќе доминантно турско население и почнале да ги сфаќаат границите на нивната војска. Така, за време на владеењето на ел-Азиз Билах и ел-Хаким би-Амр Алах, калифот почнал да вклучува војски на Турци и, подоцна, на црни Африканци (дури подоцна, биле користени и други групи како Ерменците). ^[47] Армиските единици генерално биле разделени по етнички линии: Берберите обично биле лесни коњаници и пешаци, додека Турците биле стрелци на коњи или тешка коњаница (познати како Мамлуци). Црните Африканци, Сиријци и Арапите генерално дејствувале како тешка пешадија и стрелци. Овој армиски систем заснован на етничка основа, заедно со делумниот статус на роб на многу од увезените етнички борци, останал фундаментално непроменет во Египет многу векови по падот на Фатимидскиот Калифат.

Фатимидите ја фокусирале својата војска на одбраната на земјата како закани кои биле претставени, кои биле во можност да ги одбијат. Во средината на 10 век, Византија била управувана од Никифор II Фока, кој го уништил муслиманскиот Критски Емират во 961 година и ги освоил Тарт, ел-Масаиса, Ајн Зарбах, меѓу другите области, добивајќи целосна контрола врз Ирак и сириските граници и заработката на „Бледата смрт на сарацените“. Со Фатимидите, сепак, тој се покажал помалку успешен. Откако се откажал од плаќањето данок на фатимидските калифи, тој испратил експедиција на Сицилија, но поради поразите на копно и море бил принуден целосно да го евакуира островот. Во 967 година, тој склучил мир со Фатимидите и се свртел да се брани од нивниот заеднички непријател, Отон I, кој се прогласил за римски цар и ги нападнал византиските поседи во Италија. 

Махдија

ел-Махдија, првиот главен град на династијата на Фатимидите, бил основан од нејзиниот прв калиф, Абдулах ел-Махди (297–322 /909–934 н.е.) во 300 /912–913 н.е. Калифот живеел во блиската Ракада, но ја избрал оваа нова и постратешка местоположба за да ја основа својата династија. Градот ел-Махдија се наоѓа на тесен полуостров по должината на брегот на Средоземното Море, источно од Керуан и јужно од Хамаметскиот Залив, во денешен Тунис. Примарната грижа во градбата и локацијата на градот била одбраната. Со својата полуостровска топографија и изградбата на ѕид дебел 8,3 метри, градот станал непробоен по копно. Оваа стратешка местоположба, заедно со морнарицата што Фатимидите ја наследиле од освоените Аглабиди, го направиле градот Махдија силна воена база каде Абдулах ел-Махди ја консолидирал моќта и го засадил семето на калифатот на Фатимидите две генерации. Градот вклучувал две кралски палати – една за калифот и една за неговиот син и наследник ел-Каим – како и џамија, многу административни згради и арсенал.^[81]

Мансурија

Мансурија ^[33] бил основан помеѓу 334 и 336 н.е. познат како Сабра, кој се наоѓа на периферијата на Керуан во денешен Тунис. Новата престолнина е основана во комеморација на победата на ел-Маншур над бунтовникот Хариџит Абу Јазид во Шабра.^[82] Изградбата на градот не била сосема завршена кога ел-Мансур починал во 953 година, но неговиот син и наследник, ел-Муиз, ја завршил и ја завршил градската џамија истата година.^[33] Како и Багдад, планот на градот е кружен, со калифалската палата во неговиот центар. Поради обилниот извор на вода, градот пораснал и многу се проширил под ел-Маншур. Археолошките докази сугерираат дека имало повеќе од 300 амами изградени во овој период во градот, како и бројни палати.^[82] Кога наследникот на ел-Маншур, ел-Муиз, го преселил калифатот во Каиро, тој го оставил својот заменик, Булугин ибн Зири, како регент на Ифрикија, означувајќи го почетокот на Зиридскиот период во градот. Во 1014–1515 година, владетелот на Зиридите, Бадис ибн ел-Мансур наредил трговците и занаетчиите од Каеруан да бидат префрлени во ел-Мансурија, што можеби помогнало да се предизвика бунт во 1016 година кој го оштетил градот. Во 1057 година, под притисок на инвазиите на Бану Хилал, Зиридите го напуштиле градот и градот бил уништен. За разлика од Керуан, потоа останал во урнатини и никогаш не бил оживеан. Местото било ограбено со текот на времето. Современите археолошки ископувања овде започнале во 1921 година ^[82]

Каиро

Каиро бил основан од четвртиот фатимидски калиф, ел-Муиз, во 359 АХ/970 н.е. и останал главен град на калифатот на Фатимидите за време на династијата. Градот бил официјално именуван како ел-Кахира ел-Муизија (арап. القاهرة المعزية), што може да се преведе како „Победнички град на ел-Муиз“, познат потоа едноставно како ел-Кахира и ни го дава современото англиско име „Каиро“. ^{[14] [83]} Така Каиро може да се смета за главен град на културната продукција на Фатимидите. Иако оригиналниот комплекс на палатата на Фатимидите, вклучувајќи ги административните згради и кралските жители, повеќе не постои, современите научници можат да соберат добра идеја за оригиналната структура врз основа на извештајот за ел-Макризи од времето на Мамлуците. Можеби најважниот од фатимидските споменици надвор од комплексот на палатата е џамијата ел-Азхар (359–61 AH/970–72 н.е.) која сè уште стои денес, иако зградата била значително проширена и модифицирана во подоцнежните периоди. Исто така, важната фатимидска џамија ел-Хаким, изградена од 380 до 403 година АХ/990-1012 н.е. во времето на двајца фатимидски калифи, била значително обновена и реновирана во 1980-тите. Каиро останал главен град, вклучувајќи го и ел-Муиз, на единаесет генерации на калифи, по што Фатимидскиот калифат конечно паднал во рацете на Ајубидските сили во 567 АХ/1171 н.е.^{[84] [42]}

Фатимидите биле познати по нивната извонредна уметност. Периодот на Фатимидите е важен во историјата на исламската уметност и архитектура бидејќи е една од најраните исламски династии за кои преживеале доволно материјали за детално проучување на нивната еволуција.^[85] Стилската разновидност на уметноста на Фатимидите била исто така одраз на пошироката културна средина на медитеранскиот свет во тоа време.^[85] Најзабележителни карактеристики на нивните украсни уметности се употребата на живи фигуративни мотиви и употребата на аголна, расцветана куфички писма за арапски натписи.^[85] Меѓу најпознатите уметнички форми што процветале се еден вид керамички лустери и изработката на предмети врежани во цврст камен кристал. Династијата, исто така, спонзорирала роизводство на ленен текстил и работилница за тираз. Огромна колекција на различни луксузни предмети некогаш постоела во палатите на калифот, но само неколку примери од нив преживеале до денес.^[85]

Многу траги од фатимидската архитектура постојат и во Египет и во денешен Тунис, особено во поранешните престолнини Махдија (ал-Махдија) и Каиро (ал-Кахира). Во Махдија, најважниот преживеан споменик е Големата џамија.^[29] Во Каиро, истакнати примери ги вклучуваат џамијата ел-Азхар и џамијата ел-Хаким, како и помалите споменици на џамијата ел-Акмар, Машхад на Сајида Рукаја и џамијата на ел-Салих Талаи.^{[86] [42]} Џамијата ел-Азхар, која исто така била центар на учење и денес е позната како Универзитет ел-Азхар. Таа била именувана во чест на Фатима (ќерка на Мухамед од која Фатимидите тврделе дека потекнуваат), која била наречена Аз-Захра.^[87] Постоеле две главни палати на Фатимидите во Каиро, кои покривале огромна област околу Бајн ел-Касрајн, во близина на Кан ел-Калили. ^[88] Преживеани и делови од градските ѕидини изградени од Бадр ел-Џамали - особено три од неговите порти.

По ел-Мустансир Билах, неговите синови Низар и ел-Мустали го побарале правото да владеат, што довело до поделба на фракциите Низари и Мустали, соодветно. Наследниците на Низар на крајот станале познати како Ага Кан, додека следбениците на Мустали на крајот станале наречени Давуди бохра.

Династијата на Фатимидите продолжила и цветала во времето на ел-Мустали до смртта на ел-Амир би-Ахками'л-Лах во 1130 година. Тогаш било оспорено лидерството помеѓу Ет-Тајиб Абу'л-Ќасим, двегодишниот син на ел-Амир, и ел-Хафиз, братучед на ел-Амир чии поддржувачи (Хафизи) тврделе дека ел-Амир починал без наследник. Поддржувачите на Ет-Тајиб станале Тајиби-Исмаили. Тврдењето на Ет-Тајиб за имамот било одобрено од Арва ел-Сулајхи, кралицата на Јемен. Во 1084 година, ел-Мустансир наредил Арва да назначи хуџа (света, побожна дама), највисок ранг во јеменскиот Дава. Под Арва, Даи ал-Балаг (локален претставник на имамот) Ламак ибн Малик, а потоа Јахја ибн Ламак работеле за каузата на Фатимидите. По исчезнувањето на Ет-Тајиб, Арва го нарекол Дуајб бин Муса првиот Даи ал-Мутлак со целосна власт над верските прашања на Тајиби. Мисионерите Тајиби Исмаили (околу 1067 н.е. (460 н.е.)) ја рашириле својата религија во Индија,^[89][90] што довело до развој на различни исмаилски заедници, особено Алави, Давуди и Сулејмани Бохрас. Сајди Нурудин заминал во Донгаон да се грижи за јужна Индија, а Сајди Фахрудин во Источен Раџастан.^[91][92]

• Abun-Nasr, Jamil (1987). A history of the Maghrib in the Islamic period. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521337674.
• Brett, Michael (2001). The Rise of the Fatimids: The World of the Mediterranean and the Middle East in the Fourth Century of the Hijra, Tenth Century CE. The Medieval Mediterranean. 30. Leiden: Brill. ISBN 978-9004117419.
• Brett, Michael (2017). The Fatimid Empire. The Edinburgh History of the Islamic Empires. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-4076-8.
• Cortese, Delia, "Fatimids", in Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God (2 vols.), Edited by C. Fitzpatrick and A. Walker, Santa Barbara, ABC-CLIO, 2014, Vol I, pp. 187–191.
• Halm, Heinz (1991). Das Reich des Mahdi: Der Aufstieg der Fatimiden (германски). Munich: C. H. Beck. ISBN 978-3-406-35497-7.
  • English translation: Halm, Heinz (1996). The Empire of the Mahdi: The Rise of the Fatimids (англиски). Преведено од Bonner, Michael. Brill. ISBN 9004100563.
• Hofer, Nathan (2017). „Sufism in Fatimid Egypt and The Problem of Historiographical Inertia“. Journal of Islamic Studies. 28 (1): 28–67. doi:10.1093/jis/etw042.
• Köhler, Michael A. (2013). Hirschler, Konrad (уред.). Alliances and Treaties between Frankish and Muslim Rulers in the Middle East (англиски). Преведено од Holt, Peter M. Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-24890-8.
• Lev, Yaacov (1987). „Army, Regime, and Society in Fatimid Egypt, 358–487/968–1094“. International Journal of Middle East Studies. 19 (3): 337–365. doi:10.1017/S0020743800056762. JSTOR 163658. S2CID 162310414.
• Lev, Yaacov (1995). „The Fatimids and Byzantium, tenth–12th Centuries“. Graeco-Arabica. 6: 190–208. OCLC 183390203.
• O'Kane, Bernard (2016). The Mosques of Egypt. American University of Cairo Press. ISBN 978-9774167324.
• Raymond, André (1993). Le Caire (француски). Fayard.
• Raymond, André (2000). Cairo (англиски). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-00316-3.
• Richards, Donald Sidney (2017). The Chronicle of Ibn al-Athir for the Crusading Period from al-Kamil fi'l-Ta'rikh. Part 1: The Years 491–541/1097–1146: The Coming of the Franks and the Muslim Response. Routledge. ISBN 978-1351892872. Посетено на 3 February 2023.
• Runciman, Steven (1951), The History of the Crusades Volume I: The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem, Cambridge University Press
• Sanders, Paula (1994). [[[:Предлошка:Google Books]] Ritual, Politics, and the City in Fatimid Cairo] Проверете ја вредноста |url= (help). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 0-7914-1781-6.
• Walker, Paul E. (2002). Exploring an Islamic Empire: Fatimid History and its Sources. London: I.B. Tauris. ISBN 978-1860646928.

• "Fatimids" entry in the Encyclopaedia of the Orient (Архивирано на 1 ноември 2010 г.)
• The Institute of Ismaili Studies, London
• The Shia Fatimid Dynasty in Egypt