Azaroaren 1

Euskal Herria

Mundua

• 1755 – Lurrikara bortitz batek Lisboa hiria astindu zuen. Lisboan bertan gizabanako hilak 10.000 – 100.000 bitarte izan ziren, Marokon 10.000 baino gehiago hil ziren eta Espainian beste 5.000. Orduko filosofo ilustratuek ondo ikertu zuten fenomenoa, eta sismologia modernoaren sorburu izan zen.
• 1981 – Antigua eta Barbudak independentzia lortu zuen.
• 1986 – Desastre ekologikoa Suitzan, 30 tona pestizida, plagizida, kolorant eta merkurio isuri zirenean Rhin ibaira.
• 1991 – Estatu Batuak, Iowa: Ikasle batek Iowako Unibertsitatean tiroka hasi zen. Bost pertsona hil eta bi zauritu zituen, ondoren, hiltzaileak bere buruaz beste egin zuen.
• 2006 –
  • Somalian bake negoziazioak eten ziren.
  • Parlamenturako hauteskundeak Katalunian. CIUk hauteskundeak irabazi zituen 48 parlamentari lortuz.
• 2011 – Mario Draghi italiar bankari eta ekonomialaria Europako Banku Zentraleko presidente izendatu zuten, Jean-Claude Tricheten ordez.
• 2012 – Madrilen Halloween gaua ospatzen ari zirela bost neska gazte hil ziren Madrid Arena pabilioian.

Euskal Herria

Mundua

• 1930 – Raoul Walsh estatubatuar zinema zuzendariaren The Big Trail filma estreinatu zen.
• 1982 – Galesen galeserazko S4C telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.
• 2013 – Enderren Jokoa filma estreinatu zen.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

Mundua

• 2020ko Emakumezkoen Sei Nazioen Txapelketa, hainbat partida COVID-19 pandemiagatik atzeratu behar izan ondoren, amaitutzat ematea erabaki zen, orduko Ingalaterra matematikoki txapelduna baitzen.

Euskal Herria

• 1842an bataiatua – Santos López de Letona, bizkaitar enpresaria, negozio-gizona eta hainbat obra publikoren bultzatzailea (h. 1925).
• 1868 – Etienne Decrept, euskal idazle, margolari eta dekoratzailea (h. 1938).
• 1870 – Santos Jorge, nafar musikagile eta kapera-maisua (h. 1941).
• 1898 – Santos Gandia, gipuzkoar biolontxelo-jotzailea (h. 1975).
• 1903 – Jose Maria Uzelai, bizkaitar margolaria (h. 1979).
• 1906 – Maria Bengoetxea, Maria Txindurri, bizkaitar euskaltzalea (h. 2006).
• 1924 – Martin Mancisidor, euskal txirrindularia (h. 2011).
• 1932 –
  • Koko Abeberri, euskal ekintzailea, abokatua lanbidez (h. 2017).
  • Joaquin Atxukarro, bilbotar piano jotzailea, mundu guztian zehar kontzertu ugari eskaini dituena.
• 1941 – José Manuel Sertutxa, bizkaitar futbolaria (h. 2014).
• 1942 – Pilar García, nafar margolaria.
• 1949 –
  • Jose Antonio Aduriz, gipuzkoar fraide eta hizkuntzalaria.
  • Santos Labaka, gipuzkoar eskubaloi jokalari ohi eta arkitektoa.
  • Paulino Luesma, gasteiztar politikari eta irakaslea eta Espainiako Gobernuaren ordezkaria EAEn (h. 2014).
• 1953 – Christian Belaskain, lapurtar errugbilaria (h. 2004).
• 1957 – Roman Berriozabal, bizkaitar funtzionario eta ikertzailea.
• 1959 –
  • Mari Luz Esteban Galarza, bizkaitar mediku eta antropologoa, EHUko gizarte-antropologiako irakaslea, Pedrosa de Valdeporresen.
  • Marisol Esteban Galarza, bizkaitar EHUko ekonomiako irakaslea, Pedrosa de Valdeporresen.
• 1964 – Jon Jauregi, gipuzkoar politikari jeltzalea.
• 1965 – Pernando Barrena, nafar itzultzailea eta politikaria.
• 1966 – Imanol Landa, bizkaitar politikaria, Getxoko alkatea.
• 1968 – Javier Jacinto, gipuzkoar musikagilea eta orkestra zuzendaria.
• 1971 – Ander Lipus, bizkaitar abangoardiako-antzerkilari, bufoi eta aktorea.
• 1973 – Igor González de Galdeano, gipuzkoar txirrindulari ohi eta kirol-zuzendaria.
• 1976 – Xabier Silveira, nafar bertsolaria, zazpi aldiz Nafarroako Bertsolari Txapelketaren irabazle.
• 1979 – David Cuéllar, nafar futbolaria.
• 1980 – Jon Santacana, gipuzkoar eskiatzaile paralinpikoa.
• 1982 – Jone Novo, bizkaitar kameraria, argazkilaria eta editorea.
• 1988 – Borja Abasolo, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1994 – Lara Gonzalez Duarte, gipuzkoar saskibaloi-jokalaria.
• 1995 – Julen Amarika, bizkaitar txirrindularia.
• 2004 – Eneritz Vadillo, bizkaitar txirrindularia.

Mundua

• 825 – Luis II.a Italiakoa, Italiako erregea (h. 875).
• 846 – Luis II.a Frantziakoa, Akitania eta Mendebaldeko Frantziako erregea (h. 879).
• 1526 – Katalina Jagellondarra, Suediako erregina ezkontidea (h. 1583).
• 1530 – Étienne de La Boétie, frantziar epaile, humanista eta idazlea (h. 1563).
• 1535 – Giambattista della Porta, italiar polimata eta antzerkigilea (h. 1615).
• 1539 – Pierre Pithou, frantziar legegilea eta idazlea (h. 1596).
• 1542 – Tarquinia Molza, italiar abeslari, poeta, orkesta zuzendari eta filosofo naturala (h. 1617).
• 1549 – Ana Austriakoa, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1580).
• 1636 – Nicolas Boileau, frantziar idazlea (h. 1711).
• 1647 – Juan Queipo de Llano, Asturiasko elizgizon eta legelaria, Iruñeko apezpiku izandakoa (j. 1584).
• 1757 – Antonio Canova, italiar eskultorea (h. 1822).
• 1762 – Spencer Perceval, Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1812).
• 1778 – Gustavo IV.a Adolfo Suediakoa, Suediako erregea (h. 1837).
• 1781 – Joseph Karl Stieler, alemaniar margolaria (h. 1858).
• 1782 – Frederick John Robinson (Goderich I. bizkondea), Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1859).
• 1822 – Sigismundo Felix Feliński, Varsoviako artzapezpikua (h. 1895).
• 1831 – Harry Atkinson, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 1892).
• 1841 –
  • Minna Cauer, alemaniar hezitzailea, kazetaria eta erdi klaseko emakumeen mugimenduko aktibista (h. 1922).
  • Charles-Ange Laisant, frantziar politikaria eta matematikaria (h. 1920).
• 1844 – Olga Wisinger-Florian, austriar margolari inpresionista (h. 1926).
• 1848 – Jules Bastien-Lepage, frantziar margolari naturalista (h. 1884).
• 1849 – William Merritt Chase, estatubatuar margolari inpresionista (h. 1916).
• 1850 – Rosario de Acuña, espainiar idazle, pentsalari eta kazetaria (h. 1923).
• 1855 – Guido Adler, austriar musika-ikerlaria (h. 1941).
• 1857 – Darío Regoyos, espainiar pintorea (h. 1913).
• 1866 – Betzy Kjelsberg, norvegiar emakumeen aldeko aktibista, sufragista eta mugimendu feministako kidea (h. 1950).
• 1871 – Stephen Crane, estatubatuar olerkaria (h. 1900).
• 1875 – Percival Christopher Wren, ingeles idazlea (h. 1941).
• 1878 – Carlos Saavedra Lamas, argentinar politikari eta jurista, 1936ko Bakearen Nobel Saria (h. 1959).
• 1879 – Pál Teleki, Hungariako lehen ministroa (h. 1941).
• 1880 – Alfred Wegener, alemaniar zientzialaria, kontinenteen jitoaren teoriaren sortzailea (h. 1930).
• 1885 – Pierre Dupong, Luxenburgoko lehen ministroa (h. 1953).
• 1886 – Hermann Broch, austriar idazlea (h. 1951).
• 1889 –
  • Hannah Höch, alemaniar dada artista (h. 1978).
  • Philip J. Noel-Baker, britiainiar politikari eta atleta, 1959ko Bakearen Nobel Saria (h. 1982).
• 1902 –
  • Eugen Jochum, alemaniar orkestra-zuzendaria (h. 1987).
  • Nordahl Grieg, norvegiar idazle eta kazetaria (h. 1943).
• 1903 – Jean Tardieu, frantziar poeta eta antzerkigilea (h. 1995).
• 1905 –
  • Aldo Fabrizi, italiar aktorea (h. 1990).
  • Genaro Riestra, asturiar politikaria (h. 1957).
• 1908 – Jean Bony, frantziar arte-historialaria (h. 1995).
• 1911 –
  • Donald William Kerst, estatubatuar fisikaria (h. 1993).
  • Henri Troyat, errusian jaiotako frantziar idazlea (h. 2007).
• 1912 – Manuel Viegas, portugaldar antropologo eta folklorista (h. 1997).
• 1915 – Anatole Kopp, sobietar-frantziar historialaria, arkitekturaren historialaria (h. 1990).
• 1919 – Hermann Bondi, austriar jatorriko britainiar matematikari eta kosmologoa, egoera geldikorraren teoriaren garatzaileetako bat (h. 2005).
• 1921 – Ilse Aichinger, austriar idazlea (h. 2016).
• 1923 –
  • Victoria de los Ángeles, kataluniar opera-kantaria, sopranoa (h. 2005).
  • Tsuguo Hongo, japoniar mikologoa, Agaricales ordenaren biogeografia eta taxonomian espezialista (h. 2007).
• 1924 – Süleyman Demirel, Turkiako presidentea (h. 2015).
• 1929 – Ernst Lossa, 14 urte zituenean naziek erail zuten gazte yenichea (h. 1944).
• 1932 – Edgar Reitz, alemaniar zinemagilea.
• 1933 – Ramón Tamames, espainiar ekonomialaria eta politikaria.
• 1935 –
  • Gary Player, hegoafrikar golfaria.
  • Edward Said, estatubatuar arte-kritikari eta aktibista (h. 2003).
• 1941 – John Pullin, ingeles errugbilaria (h. 2021).
• 1942 – Marcia Wallace, estatubatuar aktore, ahots-bikoizle eta komediantea (h. 2013).
• 1943 – Jacques Attali, frantziar politikaria eta idazlea.
• 1944 –
  • Rafik al-Hariri, Libanoko lehen ministroa (h. 2005).
  • Manuel Pérez Martínez, Camarada Arenas, Espainiako Alderdi Komunista (berrosatua) PCE (r)-ko idazkari nagusia.
• 1950 –
  • Robert B. Laughlin, estatubatuar fisikaria, 1998ko Fisikako Nobel Saria.
  • Dan Peek, estatubatuar musikaria, America taldearen kidea (h. 2011).
• 1959 –
  • Majed Abdullah, saudiarabiar futbolari ohia.
  • David H. Bieter, euskal jatorriko estatubatuar politikaria, Boiseko alkatea.
• 1960 –
  • Marijan Pušnik, esloveniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
  • Veronika Skvortsova, errusiar neurologo eta politikaria.
• 1961 – Petr Pavel, Txekiar Errepublikako presidentea.
• 1962 –
  • Brenda Chapman, estatubatuar idazlea, gidoilari, zuzendari, produktore eta animatzailea, marrazki bizidunetako film onenaren Oscar Saria irabazi zuen lehenengo emakumea.
  • Anthony Kiedis, estatubatuar musikaria, Red Hot Chili Peppers taldeko abeslaria.
• 1963 – Mark Hughes, galestar futbolari ohia.
• 1965 – Gemma Nierga, kataluniar kazetaria.
• 1968 – Alberto San Juan, espainiar aktorea.
• 1970 –
  • Arantxa Argüelles, espainiar dantzaria eta zuzendaria.
  • Igor Cvitanović, kroaziar futbolari ohia.
• 1972 –
  • Toni Collette, australiar aktore eta abeslaria.
  • Jenny McCarthy, estatubatuar aktorea, modeloa, telebista aurkezlea, idazlea eta txertoen aurkako konspirazionista.
• 1973 – Aishwarya Rai, indiar aktore eta modeloa.
• 1975 – Roberto Dueñas, espainiar saskibaloi jokalari ohia.
• 1976 – Macarena Gelman, uruguaitar giza eskubideen aldeko ekintzaile eta politikaria.
• 1977 - Pilar Alegría, espainiar politikaria, PSOEko bozeramailea.
• 1978 –
  • Selma Ergeç, turko-alemaniar aktorea.
  • Sonja Lang, kanadar hizkuntzalaria eta itzultzailea.
  • Gabbi Tuft, Tyler Reks, estatubatuar borrokalari profesional ohia.
• 1980 – Dani Rovira, espainiar aktore, bakarrizketari eta umorista.
• 1983 – Sofia Castañon, asturiar poeta, idazlea, ikus-entzunezko errealizadorea eta politikaria.
• 1984 –
  • May Peleg, israeldar LGBT eskubideen aldeko ekintzailea (h. 2015).
  • Natalia Tena, ingeles aktorea eta abeslaria.
• 1987 – Saori Ariyoshi, japoniar futbolaria.
• 1988 – Quino Colom, andorratar saskibaloi jokalaria.
• 1995 –
  • Nour El Sherbini, egiptoar squash-jokalaria.
  • Margarita Mamun, errusiar gimnasta erritmikoa.
• 1996 – Lil Peep, estatubatuar-suediar rap-kantaria, abeslaria, musikagilea, modeloa eta musika-ekoizlea (h. 2017).
• 2004 – Javier Elías, espainiar futbolaria.

Euskal Herria

• 1754 – Andrés Agustín Orbe, lehendabiziko Valdespinako markesa (j. 1722).
• 1802 - Juan Bautista Zengotita, bizkaitar mesedetako elizgizona, Puerto Ricon (j. 1735).
• 1861 – Balentin Berriotxoa, elorriotar santua, misiolari domingotarra, apezpiku eta martiria, Vietnamen (j. 1827).
• 1878 – Valentín Berastegi, arabar militar eta politikaria (j. 1789).
• 1944 – Joseph Abeberri, lapurtar politikaria, Mauthausen kontzentrazio-esparruan (j. 1895).
• 1981 – Joan Iturralde, euskal apaiza (j. 1897).
• 1996 – Víctor Sánchez Zabala, nafar filosofoa (j. 1926).
• 2009 – Luis Núñez Astrain, euskal idazle, kazetari eta soziologoa (j. 1939).
• 2013 – Dora Serrano, toledoar-nafar militante komunista, Iruñean (j. 1916).
• 2019 – Miguel Olaortua, bizkaitar apaiz agustindarra, Iquitosen (j. 1962).
• 2020 – Pedro Iturralde, nafar jazz-musikaria, Madrilen (j. 1929).

Mundua

• 1399 – Joan V.a Bretainiakoa, Bretainiako dukea (j. 1339).
• 1492 – Beltrán de la Cueva, Alburquerqueko I. dukea.
• 1546 – Giulio Romano, italiar pintorea eta arkitektoa (j. c. 1499).
• 1596 – Pierre Pithou, frantziar legegilea eta idazlea (j. 1539).
• 1612 – Karlos Borboi-Soissonsekoa, Soissonseko kontea eta Frantziako printzea (j. 1566).
• 1629 – Hendrik Terbrugghen, herbeheretar margolaria.
• 1700 – Karlos II.a Espainiakoa, Espainiako erregea (j. 1661).
• 1804 – Johann Friedrich Gmelin, alemaniar naturalista, botaniko, entomologo eta malakologoa (j. 1748).
• 1818 – Marie Gabrielle Capet, frantziar margolaria (j. 1761).
• 1888 – Nikolai Przhevalski, errusiar geografoa (j. 1839).
• 1892 – Serafino De Tivoli, italiar margolaria (j. 1825).
• 1893 – Jan Matejko, poloniar margolaria (j. 1838).
• 1894 – Alexandro III.a Errusiakoa, Errusiako Tsarra (j. 1845).
• 1903 – Theodor Mommsen, alemaniar idazlea, 1902ko Literaturako Nobel Saria (j. 1817).
• 1907 – Alfred Jarry, frantziar idazlea, absurduaren antzerkiaren aitzindaria (j. 1873).
• 1915 – Lewis Waller, ingeles antzerki aktore eta zuzendaria (j. 1860).
• 1922 – Thomas Nelson Page, estatubatuar idazlea eta diplomatikoa (j. 1853).
• 1938 – Francis Jammes, frantziar olerkari eta eleberrigilea (j. 1868).
• 1946 – Jeanne Bucher, frantziar argitaratzailea (j. 1872).
• 1950 – Eloisa Diaz, Txileko Unibertsitatean medikuntza ikasi zuen lehen emakumea eta Hego Amerikako lehen emakume medikua (j. 1866).
• 1956 – Pietro Badoglio, Italiako Erresumako lehen ministroa (j. 1871).
• 1966 – Roland-Manuel, frantziar musikagilea eta musikografoa (j. 1891).
• 1968 – Georgios Papandreu, Greziako lehen ministroa (j. 1888).
• 1971 –
  • Gertrud von Le Fort, alemaniar idazlea (j. 1876).
  • Mikhail Romm, sobietar zinemagilea (j. 1901).
  • Leonard Jimmie Savage, estatubatuar matematikari eta estatistikaria (j. 1917).
• 1972 – Ezra Pound, estatubatuar poeta eta kritikaria (j. 1885).
• 1979 – Mamie Eisenhower, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (j. 1896).
• 1982 – King Vidor, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1894).
• 1984 – Rafael Virasoro, argentinar filosofoa (j. 1906).
• 1987 – René Lévesque, Quebeceko 23. lehen ministroa (j. 1922).
• 1993 – Severo Ochoa, espainiar biokimikaria, 1959ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1905).
• 1994 – Richard Krautheimer, alemaniar historialaria (j. 1897).
• 1996 –
  • Lycette Darsonval, frantziar dantzaria (j. 1912).
  • Junius Richard Jayawardene, Sri Lankako presidentea (j. 1906).
• 2000 –
  • Julián Cuevas, espainiar txirrindularia (j. 1948).
  • Steven Runciman, ingeles historialaria (j. 1903).
• 2001 – Juan Bosch, Dominikar Errepublikako presidentea eta dominikar literaturako idazle gailenetako bat (j. 1909).
• 2003 – Daishiro Yoshimura, japoniar futbolaria (j. 1947).
• 2006 – William Styron, estatubatuar eleberrigilea (j. 1925).
• 2008 –
  • Jacques Piccard, suitzar ozeanografo eta ingeniaria (j. 1922).
  • Yma Súmac, peruar sopranoa (j. 1922).
• 2009 –
  • Sakher Habash, Al-Fatahren sortzaile buruzagietako bat (j. 1939).
  • Seán McGinley, irlandar aktorea (j. 1952).
  • Alda Merini, italiar idazle eta poeta (j. 1931).
• 2012 – Agustín García Calvo, espainiar filosofoa, hizkuntzalaria, itzultzailea eta saiakera-idazlea (j. 1926).
• 2015 – Günter Schabowski, alemaniar SEDaren kidea (j. 1929).
• 2016 – Tina Anselmi, italiar politikaria, Italiako historiako lehenengo emakume ministroa (j. 1927).
• 2019 – Rina Lazo, guatemalar margolari eta irakaslea, mexikar muralismoko partaidea (j. 1923).
• 2020 –
  • Eddie Hassell, estatubatuar aktorea, eraila (j. 1990).
  • Tonny Bruins Slot, herbehereetar futbol entrenatzailea (j. 1947).
• 2021 – Pat Martino, estatubatuar jazz-gitarrista (j. 1944).
• 2022 – Wilson Kiprugut, kenyar atleta (j. 1938).
• 2023 –
  • Adriana Laffan, mexikar aktorea (j. 1960).
  • Carlo Ambrosini, italiar marrazkilaria (j. 1954).

• Katolikoentzat Santu Guztien eguna.
• Heriotzaren Eguna: Mexiko eta Ertamerikan.
• Sehaska egutegiko izendegia: Omiasaindu, deunoro eta sanduru.
• World Vegan Day