अरब बसन्त
अरब बसन्त वा अरब क्रान्ति (अरबी: الربيع العربي, अङ्ग्रेजी: अरब स्प्रिङ) सन् २०१० को दशकको सुरुवातमा फैलिएको सरकार विरोधी प्रदर्शन, आन्दोलन, विद्रोह र सशस्त्र विद्रोहको लहर हो। यो निरङ्कुश शासन, निम्न जीवन स्तरको प्रतिक्रिया स्वरुप ट्युनिसियाबाट सुरु भएको थियो।[१] यो विरोधको लहर त्यसपछि पाँच अन्य देशहरूमा फैलियो: लिबिया, इजिप्ट, यमन, सिरिया र बहराइन, जहाँ सत्ता पल्टिने र ठूला बिद्रोह र दङ्गा, गृहयुद्ध, सङ्कटकाल लगायतका सामाजिक हिंसा जस्ता घटना भयो। मोरोक्को, इराक, अल्जेरिया, लेबनान, जोर्डन, कुवेत, ओमान, र सुडान लगायतका देशमा लामो सडक प्रदर्शनहरु भए। जिबुटी, मौरिटानिया, प्यालेस्टाइन, साउदी अरबमा साना प्रदर्शनहरू भए।[२] अरब जगतको आन्दोलनमा गुञ्जिएको मुख्य नारा थियो ("जनता शासनलाई खत्तम गर्न चाहन्छन्")[३]
| अरब बसन्त | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| अरब स्प्रिंग | |
|---|---|
| स्थान | अरब देश |
| कारण |
|
| विधि | |
मध्यपुर्व र अरब राष्ट्र हरूमा शासन सत्ता परिवर्तनको लागि ट्युनिसियाबाट सन २०११ मा शुरु भएको जन आन्दोलन लाई राजनितिक समीक्षकहरूले अरव क्रान्ति / अरब बसन्तको नाम दिएका छन्।
देश अनुसार सारांश
| देश | सुरु भएको मिति | विरोध को अवस्था | परिणाम | मृत्यु | अवस्था |
|---|---|---|---|---|---|
 ट्युनिसिया | १८ डिसेम्बर २०१० | २०११ जनवरी १४ मा सरकार पतन भयो | जिने अल अबिदीन बेन अली अपदस्त ; बेन अली साउदी अर्बमा निर्वासनमा भागे | ३३८[९] | सरकार पदच्युत |
 अल्जेरिया | २९ डिसेम्बर २०१० | २०१२ जनवरी १० मा अन्त्य भयो | ८[१२] | मुख्य विरोध | |
 जोर्डन | १४ जनवरी २०११ | २०१२ अक्टोबर ४ मा अन्त्य भयो |
| ३[१८] | विरोध र सरकारिक परिवर्तनहरू |
 ओमान | १७ जनवरी २०११ | २०११ अप्रिल ८ मा अम्त्य भयो | 2–6[२४][२५][२६] | विरोध र सरकारिक परिवर्तनहरू | |
 साउदी अरब | २१ जनवरी २०११ (११ मार्च, २०११ मा आधिकारिक रुपमा विरोध सुरु भयो) | २०१२ डिसेम्बर २४ मा अन्त्य भयो |
| २४[३४] | Minor protests |
 इजिप्ट | २५ जनवरी २०११ | दुई सरकार अपदस्त भए (२०११ फेब्रुअरी ११ र २०१३ जुलाई ३), इजिप्ट संकट जुन २०१४ सम्म जारी रह्यो। | होस्नी मुबारक सरकार अपदस्त, पछि मुबारकलाई भ्रष्टाचार र प्रदर्शनकारीलाई हत्या गर्ने अभियोग लगाइयो। सुधार
| 846[४५] | Two governments overthrown (Mubarak government • Morsi government) |
 सिरिया | २६ जनवरी २०११ (मुख्य विरोध began on 15 March 2011). | Civil uprising, which transformed into Syrian गृह युद्ध by July–August 2011 |
| 2,206–2,654[स्रोत नखुलेको] | गृह युद्ध |
 यमन | २७ जनवरी २०११ | Two governments overthrown (On 27 February 2012 and 22 January 2015). Yemeni Crisis and गृह युद्ध follows. | Overthrow of Ali Abdullah Saleh; Saleh granted immunity from prosecution.
Yemeni Crisis Begins, followed by a गृह युद्ध | 2,000[५६] | Two governments overthrown (Saleh government • Hadi government) and गृह युद्ध |
 Djibouti | २८ जनवरी २०११ | Ended on 11 March 2011 | २[५७] | Minor protests | |
 सुडान | ३० जनवरी २०११ | Ended on 26 October 2013 | २००+[६०] | मुख्य विरोध | |
 Palestinian National Authority | १० फेब्रुअरी २०११ | Ended on 5 October 2012 | None | Minor protests | |
 इराक | १२ फेब्रुअरी २०११ | Ended 23 December 2011, instability and eventually गृह युद्ध follows |
Start of Iraqi गृह युद्ध | ३५ 35[clarification needed] | Protests and a beginning of a गृह युद्ध |
 बहराइन | १४ फेब्रुअरी २०११ | Ended on 18 March 2011 |
| १२०[६९] | Sustained civil disorder and government changes |
 लिबिया | १५ फेब्रुअरी २०११ (मुख्य विरोध began on 17 February 2011). | सरकार पदच्युत on 23 August 2011, crisis follows | Overthrow of Muammar Gaddafi; Gaddafi killed by rebel forces | 9,400–20,000[७२] | सरकार पदच्युत and गृह युद्ध |
 कुवेत | १९ फेब्रुअरी २०११ | Ended in December 2012 | None[७५] | विरोध र सरकारिक परिवर्तनहरू | |
 मोरोक्को | २० फेब्रुअरी २०११ | Ended in March–April 2012 | ६[७८] | विरोध र सरकारिक परिवर्तनहरू | |
 मौरिटानिया | २५ फेब्रुअरी २०११ | Ended in 2013 | ३[७९] | Minor protests | |
 लेबनान | २७ फेब्रुअरी २०११ | Ended on 15 December 2011 | None | विरोध र सरकारिक परिवर्तनहरू | |
| Borders of Israel | १५ मे २०११ | Ended on 5 June 2011 | 35[८०][८१] | मुख्य विरोध | |
| Total death toll and other consequences: | 61,080+ (combined estimate of events) |
|
ट्युनिसिया
ट्युनिसियाबाट सुरू भएको राजनीतिक आन्दोलनले अरब मुलुकमा उथलपुथल ल्याउन सफल भएको छ। अरब क्षेत्रका तीन मुलुक ट्युनिसिया, इजिप्ट र लिबियामा निरङ्कुश तानाशाही सत्ता ढले भने अन्य केही मुलुकमा आन्दोलन उत्कर्ष विन्दुमा पुगे। एक जना शिक्षित बेरोजगारले रोजगारी नपाएर आत्मदाह गरेपछि सुरू भएको आन्दोलनले २३ वर्षदेखि निरङ्कुश सत्ता चलाउँदै आएका राष्ट्रपति जिन अल अविदिन विन अलीलाई सत्ताच्युत मात्र गरेन, ज्यान जोगाउन उनी भागेर साउदी अरब पुगेका छन्। उनी र उनको परिवारविरुद्ध मानवताविरोधी अपराध र भ्रष्टाचारको आरोपमा मुद्दा चलिरहेको छ।
ट्युनिसियाको उक्त सफल आन्दोलनको प्रभाव इजिप्टमा देखियो।
इजिप्ट
१८ दिनको आन्दोलनसामु टिक्न नसकेपछि ३२ वर्षदेखि एकछत्र शासन गर्दै आएका राष्ट्रपति होस्नी मुबारकले सेनालाई सत्ता छाडेर निजी निवास साम इल सेकतर्फ लागे। बिरामी अवस्थामा उनी अहिले नजरबन्दमा छन् र मानवताविरोधी अपराध र भ्रष्टाचारको मुद्दा खेपिरहेका छन्। त्यहाँ एकाएक चर्केको जनआन्दोलनबाट इजिप्टमा तीन दशकसम्म एकछत्र शासन गरेका मुबारकको सत्ता एकाएक ढल्न पुग्यो। बेलायत र अमेरिका मुबारकाको सत्ता नढलोस् भन्ने पक्षमा थिए। पश्चिमाहरूको चाहना र चिन्तालाई जनआन्दोलनले समर्थन गरेन, मुबारकलाई सत्ता छाड्न बाध्य बनायो। जनआन्दोलनको १८औँ दिनमा सेनालाई सत्ता बुझाएर राष्ट्रपति भवन छाडी मुबारक निजी निवास शार्म इल शेखतर्फ लागे। सन् २०११ को जनवरी २५ देखि सुरु भएको जनआन्दोलनको एउटा पाटो राष्ट्रपति मुबारकको राजीनामासँग फेब्रुअरी ११ मा सकियो। यो जनआन्दोलनमा तीन सयभन्दा बढीले ज्यान गुमाए भने हजारौँ घाइते भए । [८२]
लिबिया
ट्युनिसिया र इजिप्टमा निरङ्कुश सत्ता ढलेपछि उत्साहित भएका लिबियाली जनताले ४२ वर्षदेखि एकलौटी सत्ता चलाएका निरङ्कुश शासक कर्णेल गद्दाफी विरुद्ध आन्दोलनको विगुल फुके तर लिबियाली सत्ता ढाल्न सहज भएन। गद्दाफीले आन्दोलन दबाउन थालेपछि अमेरिका, फ्रान्स र बेलायतले आन्दोलनकारीको पक्षमा सैन्य र हतियार सहयोग गरे। आन्दोलनकारी नौ महिनासम्मको कठोर सङ्घर्षबाट गद्दाफी राजधानी त्रिपोलीबाट लखेटिए तर हार स्विकार गरेनन्। फलस्वरूप अन्त्यमा गृह जिल्ला सिर्तेमा आन्दोलनकारीले लखेटीलखेटी वीभत्स ढङ्गले उनको हत्या गरे। गद्दाफीको अहङ्कारले गर्दा आन्दोलनका क्रममा ३० हजारभन्दा बढी मानिसले ज्यान गुमाए भने खर्बौं डलर मूल्यको भौतिक क्षति पनि भयो।
यमन
अरब जगतमा एकपछि अर्को आन्दोलन सफल हुँदै निरङ्कुश सत्ता ढल्दै गएपछि त्यसक्षेत्रका अन्य निरङ्कुश शासक अत्तालिएका छन्। कतिपयले राजनीतिक सुधारको अभियान सुरू गरेका छन् भने कतिले सत्ता हस्तान्तरण गर्ने सम्झौता गरेका छन्। कतियप शासक भने झन् कठोर दमनमा पनि उत्रेका छन्। जनआन्दोलन दबाउन नसकेपछि यमनका राष्ट्रपति अली अब्दुल्लाह सलेहले उपराष्ट्रपतिलाई सत्ता हस्तान्तरण गरेका छन्।
सिरिया
सिरियामा राष्ट्रपति बसर अल असद सन् २००० देखि सत्तामा थिए। उनी कुनै हालतमा पनि सत्ता नछाड्ने अडानका साथ व्यापक दमनमा उत्रेकाले त्यहाँ पाँच हजारभन्दा बढी मानिसले आन्दोलनका क्रममा ज्यान गुमाए। अन्तर्राष्ट्रिय नाकाबन्दी र दबाबलाई बेवास्ता गर्दै चरम दमनमा उत्रेको सिरियाली सत्ता ढाल्न अन्तर्राष्ट्रिय सैन्य कारवाहीको तयारी पनि भएको छ तर रूस र चीनको विरोधका कारण सैन्य कारबाहीको सम्भावना तत्कालका लागि टरेको छ। बिद्रोहीहरुले फ्रि सिरियन आर्मी बनाएर असद बिरुद्ध हतियार उठाए। अमेरिकाद्वारा हतियार पाएका बिद्रोहीको अवस्था बलियो बन्दै गएपछि असदले रुसको सहयोग मागे। रुसको सहयोगमा असदको बलियो बन्यो।
