เอเชียกลาง
เอเชียกลาง (อังกฤษ: Central Asia) เป็นอนุภูมิภาคในทวีปเอเชียที่มีขอบเขตจากทะเลแคสเปียนทางตะวันตกเฉียงใต้และยุโรปตะวันออกทางตะวันตกเฉียงเหนือถึงจีนตะวันตกและมองโกเลียทางตะวันออก[4] และจากอัฟกานิสถานและอิหร่านทางใตืถึงรัสเซียทางเหนือ ประเทศที่อยู่ในเอเชียกลางได้แก่คาซัคสถาน คีร์กีซสถาน ทาจิกิสถาน เติร์กเมนิสถาน และอุซเบกิสถาน[5]
.svg) | |
| พื้นที่ | 4,003,451 ตารางกิโลเมตร (1,545,741 ตารางไมล์) |
|---|---|
| ประชากร | 75,897,577 (2021) (ที่ 16)[1][2] |
| ความหนาแน่น | 17.43 ต่อตารางกิโลเมตร (45.1 ต่อตารางไมล์) |
| จีดีพี (อำนาจซื้อ) | 1.25 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ (2023)[3] |
| จีดีพี (ราคาตลาด) | 446,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ (2023)[3] |
| จีดีพีต่อหัว | 5,900 ดอลลาร์สหรัฐ (2023; เฉลี่ย)[3] 16,400 ดอลลาร์สหรัฐ (2023; PPP)[3] |
| เอชดีไอ |  0.779 (สูง) |
| เดมะนิม | ชาวเอเชียกลาง |
| ประเทศ | 5 ประเทศที่ได้รับการรับรอง |
| ภาษา | ดุงกาน, การากัลปัก, คาซัค, โครยอ-มาร์, คีร์กีซ, มองโกล, รัสเซีย, ทาจิก, เติร์กเมน, อุยกูร์, อุซเบก และอื่น ๆ |
| เขตเวลา | 2 เขตเวลา
|
| โดเมนระดับบนสุด | .kg, .kz, .tj, .tm, .uz |
| รหัสโทรศัพท์ | โซน 9 ยกเว้นคาซัคสถาน (โซน 7) |
| เมืองใหญ่ | |
| รหัส UN M49 | 143 – เอเชียกลาง142 – เอเชีย001 – โลก |
a มีประชากรมากกว่า 500,000 คน | |
ในสมัยก่อนอิสลามถึงอิสลามตอนต้น (ป. ค.ศ. 1000 และก่อนหน้า) ผู้ตั้งถิ่นฐานในเอเชียกลางส่วนใหญ่เป็นกลุ่มชนอิหร่าน[6][7] ที่มีประชากรแบกเตรีย ซอกเดีย ฆวารัซม์ที่พูดภาษาอิหร่านตะวันออก และชนกึ่งร่อนเร่ชาวซิทและดาฮา หลังการขยายตัวของชาวเตอร์กิก เอเชียกลางจึงกลายเป็นบ้านเกิดของชาวอุซเบก, คาซัค, ตาตาร์, เติร์กเมน, คีร์กีซ และอุยกูร์ กลุ่มภาษาเตอร์กิกเข้ามาแทนที่กลุ่มภาษาอิหร่านในบริเวณนี้ ยกเว้นบริเวณทาจิกิสถานที่มีผู้พูดภาษาทาจิกอยู่
เอเชียลางในอดีตมีความเกี่ยวข้องใกล้ชิดกับเส้นทางสายไหม[ต้องการอ้างอิง] โดยทำหน้าที่เป็นทางแยกในการเคลื่อนย้ายผู้คน สินค้า และแนวคิดระหว่างยุโรปกับตะวันออกไกล[8][9][10] ประเทศในเอเชียกลางส่วนใหญ่ยังคนมีส่วนสำคัญต่อเศรษฐกิจโลก[11]
นับตั้งแต่กลางคริสต์ศตวรรษที่ 19 ถึงเกือบปลายคริสต์ศตวรรษที่ 20 เอเชียกลางถูกล่าอาณานิคมโดยชาวรัสเซีย และถูกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิรัสเซียและภายหลังคือสหภาพโซเวียตที่นำชาวรัสเซียและชาวสลาฟอื่น ๆ อพยพเข้ามายังบริเวณนี้ เอเชียกลางในปัจจุบันเป็นที่ตั้งของผู้ตั้งถิ่นฐานชาวยุโรปขนาดใหญ่ที่ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในคาซัคสถาน แบ่งเป็นชาวรัสเซีย 7 ล้านคน ชาวยูเครน 500,000 คน[12][13][14] และชาวเยอรมันประมาณ 170,000 คน[15] นโยบายบังคับเนรเทศสมัยสตาลินยังทำให้มีชาวเกาหลีอาศัยอยู่ในบริเวณนี้มากกว่า 300,000 คน[16]
เอเชียกลางมีประชากรประมาณ 72 ล้านคนใน 5 ประเทศ ได้แก่: คาซัคสถาน (18 ล้านคน), คีร์กีซสถาน (6 ล้านคน), ทาจิกิสถาน (9 ล้านคน), เติร์กเมนิสถาน (6 ล้านคน) และอุซเบกิสถาน (35 ล้านคน)[17]
คำนิยาม
หนึ่งในนักภูมิศาสตร์คนแรกที่ให้เอเชียตกลางเป็นภูมิภาคจำเพาะของโลกคืออเล็คซันเดอร์ ฟ็อน ฮุมบ็อลท์ ของเขตเอเชียกลางมีคำจำกัดความหลายแบบ โดยในอดีต ตัวแปรสำคัญสองประการที่ใช้ในคำจำกัดความทางวิชาการของเอเชียกลางอย่างแพร่หลายคือภูมิศาสตร์ทางการเมืองและวัฒนธรรม[18] คำนิยามของฮุมบ็อลท์ประกอบด้วยทุกประเทศที่อยู่ในระหว่าง 5° เหนือถึง 5° ใต้ของละติจูด 44.5°เหนือ[19] ฮุมบ็อลท์กล่าวถึงลักษณะทางภูมิศาสตร์ในภูมิภาคนี้ ได้แก่ ทะเลแคสเปียนทางตะวันตก เทือกเขาอัลไตทางเหนือ และเทือกเขาฮินดูกูชกับปามีร์ทางใต้[20] เขาไม่ได้ระบุขอบเขตทางตะวันออกของเอเชียกลาง Nikolaĭ Khanykov นักภูมิศาสตร์ชาวรัสเซีย ตั้งคำถามถึงคำนิยามละติจูดของเอเชียกลางและใช้การนับประเทศในภูมิภาคที่ไม่ติดทะเล ซึ่งรวมอัฟกานิสถาน, โฆรอซอน (อิหร่านตะวันออกเฉียงเหนือ), คีร์กีซสถาน, ทาจิกิสถาน, เติร์กเมนิสถาน, อุยกูริสถาน (ซินเจียง) และอุซเบกิสถาน[21][22][23]
.png)
วัฒนธรรมรัสเซียมีคำที่ใช้เรียกบริเวณนี้ 2 แบบ: Средняя Азия (Srednyaya Aziya หรือ "เอเชียตอนกลาง" คำนิยามแบบแคบกว่าที่รวมเฉพาะดินแดนเอเชียกลางที่ไม่ใช่สลาฟที่ถูกรวมเข้าในชายแดนอดีตรัสเซีย) กับ Центральная Азия (Tsentralnaya Aziya หรือ "เอเชียกลาง" คำนิยามกว้างกว่าที่รวมดินแดนเอเชียกลางที่ไม่เคยเป็นส่วนหนึ่งของอดีตรัสเซีย) คำนิยามหลังรวมประเทศอัฟกานิสถานและ'เตอร์กิสถานตะวันออก'[24]
คำนิยามที่จำกัดที่สุดคือคำนิยามทางการของสหภาพโซเวียตที่นิยามเอเชียตอนกลางว่าประกอบด้วยคีร์กีซสถาน, ทาจิกิสถาน, เติร์กเมนิสถาน และอุซเบกิสถาน ไม่นับคาซัคสถาน หลังการล่มสลายของสหภาพโซเวียตใน ค.ศ. 1991 ผู้นำอดีตสาธารณรัฐเอเชียกลางของโซเวียต 4 แห่ง พบปะกันที่ทาชเคนต์และประกาศว่าคำนิยามของเอเชียกลางควรรวมคาซัคสถานกับ 4 สาธารณรัฐเดิม นับแต่นั้นมา คำนิยามนี้จึงกลายเป็นคำนิยามเอเชียกลางที่พบได้มากที่สุด
ใน ค.ศ. 1978 ทางยูเนสโกระบุคำนิยามภูมิภาคนี้เป็น "อัฟกานิสถาน, อิหร่านตะวันออกเฉียงเหนือ, ปากีสถาน, อินเดียเหนือ, จีนตะวันตก, มองโกเลีย และสาธารณรัฐเอเชียกลางโซเวียต"[25]
ภูมิศาสตร์
.jpg)
เอเชียกลางเป็นภูมิภาคที่มีสภาพภูมิศาสตร์หลากหลาย เช่นทางผ่านและเทือกเขาสูง (เทียนชาน) ทะเลทรายกว้าง (Kyzyl Kum, ทากลามากัน) และโดยเฉพาะสเตปป์หญ้าที่ไม่มีต้นไม้ สเตปป์ที่กว้างขวางในเอเชียกลางกับสเตปป์ในยุโรปตะวันออกถือว่าอยู่ในเขตภูมิศาสตร์เดียวกันที่มีชื่อว่าสเตปป์ยูเรเชีย
พื้นที่ส่วนใหญ่ของเอเชียกลางแห้งหรือขรุขระเกินไปที่จะทำเกษตรกรรม ทะเลทรายโกบีมีขอบเขตจากตีนเทือกเขาปามีร์ 77° ตะวันออก ถึงเทือกเขาต้าซิงอาน 116°–118° ตะวันออก
เอเชียกลางมีความสุดขั้วทางภูมิศาสตร์ดังนั้:
- ทะเลทรายเหนือสุดในโลก (เนินทราย) ที่ Buurug Deliin Els ประเทศมองโกเลีย, 50°18' เหนือ
- ชั้นดินเยือกแข็งคงตัวใต้สุดของซีกโลกเหนือที่Erdenetsogt sum, ประเทศมองโกเลีย, 46°17' เหนือ
- ระยะห่างระหว่างทะเลทรายที่ไม่หนาวเย็นกับชั้นดินเยือกแข็งคงตัวที่สั้นที่สุดในโลก: 770 กิโลเมตร (480 ไมล์)
- ขั้วที่เข้าไม่ถึงในยูเรเชีย
ประชากรส่วนใหญ่หารายได้ผ่านการต้อนปศุสัตว์ ศูนย์อุตสาหกรรมตั้งอยู่ที่ใจกลางนครต่าง ๆ ของภูมิภาค
แม่น้ำสายหลักในภูมิภาคนี้ได้แก่แม่น้ำอามูดาร์ยา ซีร์ดาร์ยา อีร์ติช ฮารี และ Murghab แหล่งน้ำหลักได้แก่ทะเลอารัลและทะเลสาบบัลคัช ทั้งอสงแห่งเป็นส่วนหนึ่งของแอ่งปิดเอเชียกลาง-ตะวันตกขนาดใหญ่ที่รวมทะเลแคสเปียนด้วย
แหล่งน้ำทั้งสองแห่งมีขนาดลดลงในช่วงไม่กี่ทศวรรษเนื่องจากการเปลี่ยนเส้นทางน้ำจากแม่น้ำที่ไหลเข้ามาเพื่อการชลประทานและอุตสาหกรรม น้ำเป็นทรัพยากรที่มีค่าอย่างมากในเอเชียกลางที่แห้งแล้ง และสามารถนำไปสู่ข้อพิพาทระดับนานาชาติที่ค่อนข้างสำคัญได้
ข้อมูลประเทศและดินแดน
| ประเทศ | พื้นที่ ตร.กม. | ประชากร[26] (พ.ศ. 2560) | ความหนาแน่นประชากร ต่อ ตร.กม. | จีดีพีเฉลี่ย (2023) | จีดีพีต่อหัว (2023) | เอชดีไอ (2021) | เมืองหลวง | ภาษาราชการ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 คาซัคสถาน | 2,724,900 | 17,987,736 | 6.3 | 245.695 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ | 12,306 ดอลลาร์สหรัฐ | 0.811 | อัสตานา | คาซัค, รัสเซีย |
 คีร์กีซสถาน | 199,950 | 5,955,734 | 29.7 | 12.309 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ | 1,736 ดอลลาร์สหรัฐ | 0.692 | บิชเคก | คีร์กีซ, รัสเซีย |
 ทาจิกิสถาน | 142,550 | 8,734,951 | 60.4 | 12.796 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ | 1,277 ดอลลาร์สหรัฐ | 0.685 | ดูชานเบ | ทาจิก, รัสเซีย |
 เติร์กเมนิสถาน | 488,100 | 5,662,544 | 11.1 | 82.624 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ | 13,065 ดอลลาร์สหรัฐ | 0.745 | อาชกาบัต | เติร์กเมน |
 อุซเบกิสถาน | 448,978 | 36,024,900[27] | 69.1 | 92.332 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ | 2,563 ดอลลาร์สหรัฐ | 0.727 | ทาชเคนต์ | อุซเบก |
ประชากร
ดูเพิ่ม
อ้างอิง
ข้อมูล
- Mehmet Akif Okur (2014). "Classical Texts of the Geopolitics and the "Heart of Eurasia". Journal of Turkish World Studies. XIV (2): 73–104. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 18 March 2022. สืบค้นเมื่อ 5 July 2015. [1] เก็บถาวร 4 มีนาคม 2016 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
บทความนี้รวมข้อความจากงานที่มีเนื้อหาเสรี (free content) ลิขสิทธิ์ภายใต้ CC BY-SA IGO 3.0 ข้อความนำมาจาก UNESCO Science Report: towards 2030, 365–387, UNESCO, UNESCO Publishing.
แหล่งข้อมูลอื่น
หาความหมายจากวิกิพจนานุกรม
ภาพและสื่อจากคอมมอนส์
เนื้อหาข่าวจากวิกิข่าว
คำคมจากวิกิคำคม
ข้อมูลต้นฉบับจากวิกิซอร์ซ
หนังสือจากวิกิตำรา
ข้อมูลการเดินทางจากวิกิท่องเที่ยว
- เอเชียกลาง ที่ Encyclopædia Iranica
- Central Asia ethnicity, languages, and religious composition maps at Columbia University
- General Map of Central Asia I – World Digital Library a historic map from 1874
- The Central Asian Chronicles