Wikang Malgatse
Ang wikang Malgatse o Malagasi (/ˌmalaˈɡasʲ/) ay isang wikang Austronesyo at ang pambansang wika ng Madagascar. Sinasalita ito ng karamihan sa mga tao sa Madagascar bilang unang wika pati na rin ng ilang tao na may Malgatse na pinanggalingan sa ibang dako.
| Malgatse | |
|---|---|
| Katutubo sa | Madagascar, Comoros, Mayotte |
Mga natibong tagapagsalita | 18 milyon (2007)[1] |
Austronesyo
| |
| Alpabetong Latin (Alpabetong Malgatse) Malagasy Braille | |
| Opisyal na katayuan | |
 Madagascar | |
| Mga kodigong pangwika | |
| ISO 639-1 | mg |
| ISO 639-2 | mlg (B) mlg (T) |
| ISO 639-3 | mlg – inclusive codemGa indibidwal na kodigo: xmv – Wikang Antankarana bhr – Wikang Bara buc – Wikang Bushi msh – Wikang Masikoro bmm – Wikang Hilagaing Betsimisaraka plt – Wikang Talampas na Malgatse skg – Wikang Sakalava bzc – Wikang Katimugang Betsimisaraka tdx – Wikang Tandroy-Mafahaly txy – Wikang Tanosy tkg – Wikang Tesaka xmw – Wikang Tsimihety |
| Glottolog | mala1537 |
| Linguasphere | 31-LDA-a |
Pag-uuri
Ang wikang Malgatse ay ang pinakakanlurang miyembro ng Malayo-Polinesyo na sangay ng wikang pamilya na Austronesyo.[2] Ang kaibahan nito mula sa kalapit na mga Aprikanong wika ay nabanggit noong 1708 ng Olandes na iskolar na si Adriaan Reland.[3] Ito ay may kaugnayan sa Malayo-Polinesyong mga wika ng Indonesia, Malaysia, at Pilipinas, at mas malapit sa mga wikang Silangang Barito na sinasalita sa Borneo maliban sa mga Polinesyong morponemiko nito.[4] Ayon kay Roger Blench (2010), ang pinakamaagang anyo ng wikang sinasalita sa Madagascar ay maaaring nagkaroon ng ilang mga di-Austronesyong substrata.[5]
| Mga numerong desimal | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| PAN, circa 4000 BK | *isa | *DuSa | *telu | *Sepat | *lima | *enem | *pitu | *walu | *Siwa | *puluq |
| Tagalog | isá | dalawá | tatló | ápat | limá | ánim | pitó | waló | siyám | sampu |
| Ilokano | maysá | dua | talló | uppát | limá | inném | pitó | waló | siam | sangapúlo |
| Sebuwano | usá | duhá | tuló | upat | limá | unom | pitó | waló | siyám | napulu |
| Tsamoro | maisa/håcha | hugua | tulu | fatfat | lima | gunum | fiti | guålu | sigua | månot/fulu |
| Malay | satu | dua | tiga[6] | empat | lima | enam | tujuh | lapan | sembilan | sepuluh |
| Habanes | siji | loro | telu | papat | limo | nem | pitu | wolu | songo | sepuluh |
| Pidyiyano | dua | rua | tolu | vā | lima | ono | vitu | walu | ciwa | tini |
| Tongan | taha | ua | tolu | fā | nima | ono | fitu | valu | hiva | -fulu |
| Sāmoan | tasi | lua | tolu | fā | lima | ono | fitu | valu | iva | sefulu |
| Māori | tahi | rua | toru | whā | rima | ono | whitu | waru | iwa | tekau (sinauna: ngahuru) |
| Tahitian | hō'ē | piti | toru | maha | pae | ono | hitu | va'u | iva | 'ahuru |
| Marquesan | e tahi | e 'ua | e to'u | e fa | e 'ima | e ono | e fitu | e va'u | e iva | 'onohu'u |
| Hawayano | kahi | lua | kolu | hā | lima | ono | hiku | walu | iwa | -'umi |
| Malgatse | iray | roa | telo | efatra | dimy | enina | fito | valo | sivy | folo |
Kasaysayan
Ang Madagascar ay unang tinirhan ng mga taong Austronesyo mula sa Karagatnin na Timog-silangang Asya na dumaan sa Borneo.[7] Ang mga migrasyon ay nagpatuloy sa unang milenyo, na nakumpirma ng mga lingguwistikong mananaliksik na nagpakita sa malapit na ugnayan sa pagitan ng wikang Malgatse at sa mga wikang Lumang Malay at Lumang Habanes ng panahong ito.[8][9] Sa malayong panahon, c. 1000, ang mga orihinal na Austronesyong naninirahan ay humalo sa mga Bantu at Arabo, kabilang ng iba.[10] May katibayan na ang (mga) hinalinhan ng mga Malgatse na diyalekto ay unang dumating sa katimugang kahabaan ng silangang baybayin ng Madagascar.[11]
Ang Malgatse ay may tradisyon ng pasalitang sining at matulain na mga kasaysayan at mga alamat. Ang pinaka-kilala ay ang pambansang epiko, ang Ibonia, tungkol sa isang katutubong bayaning Malgatse ng parehong pangalan.[12]
Mga sanggunian
Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.