პრომეთიუმი
| პრომეთიუმი |
| 61Pm |
| [145] |
| 4f5 6s2 |
პრომეთიუმი[1][2] (ლათ. Prometium < ძვ. ბერძნ. Προμηθεύς — „პრომეთე“; ქიმიური სიმბოლო — ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ჯგუფგარეშე (ძველი კლასიფიკაციით მესამე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIIბ) რადიოაქტიური ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 61, tდნ — 1042 °C, tდუღ — 3000 °C, სიმკვრივე — 7.26 გ/მ3. მიეკუთვნება ლანთანოიდებს. ცნობილია პრომეთიუმის 16 იზოტოპი, რომელთა მასური რიცხვებია 141-154 და 2 ბირთული იზომერი. ყველაზე მდგრადია (T1/2=17.7 წ). 1945 წელს პრომეთიუმი აღმოაჩინეს და ხელოვნურად მიიღეს ამერიკელმა მკვლევარებმა ჯ. მარინსკიმ, ლ. გლენდენინმა და ჩ. კორიელმა.
| ზოგადი თვისებები | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა | ღია-რუხი | ||||||||||||||||||||||
| მასური რიცხვი | 145 | ||||||||||||||||||||||
| პრომეთიუმი პერიოდულ სისტემაში | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| ატომური ნომერი (Z) | 61 | ||||||||||||||||||||||
| პერიოდი | 6 პერიოდი | ||||||||||||||||||||||
| ბლოკი |  f-ბლოკი | ||||||||||||||||||||||
| ელექტრონული კონფიგურაცია | [Xe] 4f5 6s2 | ||||||||||||||||||||||
| ელექტრონი გარსზე | 2, 8, 18, 23, 8, 2 | ||||||||||||||||||||||
ელემენტის ატომის სქემა | |||||||||||||||||||||||
| ფიზიკური თვისებები | |||||||||||||||||||||||
| აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში | მყარი სხეული | ||||||||||||||||||||||
| დნობის ტემპერატურა | 1042 °C (1315 K, 1908 °F) | ||||||||||||||||||||||
| დუღილის ტემპერატურა | 3000 °C (3273 K, 5432 °F) | ||||||||||||||||||||||
| სიმკვრივე (ო.ტ.) | 7.26 გ/სმ3 | ||||||||||||||||||||||
| დნობის კუთ. სითბო | 7.13 კჯ/მოლი | ||||||||||||||||||||||
| აორთქ. კუთ. სითბო | 289 კჯ/მოლი | ||||||||||||||||||||||
| ატომის თვისებები | |||||||||||||||||||||||
| ჟანგვის ხარისხი | +2, +3 | ||||||||||||||||||||||
| ელექტროდული პოტენციალი | Pm←Pm3+ −2.29 ვ | ||||||||||||||||||||||
| ელექტროუარყოფითობა | პოლინგის სკალა: 1.13 | ||||||||||||||||||||||
| იონიზაციის ენერგია |
| ||||||||||||||||||||||
| ატომის რადიუსი | ემპირიული: 183 პმ | ||||||||||||||||||||||
| კოვალენტური რადიუსი (rcov) | 199 პმ | ||||||||||||||||||||||
 პრომეთიუმის სპექტრალური ზოლები | |||||||||||||||||||||||
| სხვა თვისებები | |||||||||||||||||||||||
| ბუნებაში გვხვდება | დაშლის შედეგად | ||||||||||||||||||||||
| მესრის სტრუქტურა | ჰექსაგონალური  | ||||||||||||||||||||||
| თერმული გაფართოება | 9.0 µმ/(მ·K) | ||||||||||||||||||||||
| თბოგამტარობა | 17.9 ვტ/(მ·K) | ||||||||||||||||||||||
| კუთრი წინაღობა | 0.75 ნომ·მ | ||||||||||||||||||||||
| მაგნეტიზმი | პარამაგნეტიკი | ||||||||||||||||||||||
| იუნგას მოდული | 46 გპა | ||||||||||||||||||||||
| წანაცვლების მოდული | 18 გპა | ||||||||||||||||||||||
| დრეკადობის მოდული | 33 გპა | ||||||||||||||||||||||
| პუასონის კოეფიციენტი | 0.28 | ||||||||||||||||||||||
| CAS ნომერი | 7440-12-2 | ||||||||||||||||||||||
| ისტორია | |||||||||||||||||||||||
| სახელწოდება მომდინარეობს | ძვ. ბერძნ. Προμηθεύς — „პრომეთე“ | ||||||||||||||||||||||
| აღმომჩენია | ჯ. მარინსკი, ლ. გლენდენინი და ჩ. კორიელი (1945) | ||||||||||||||||||||||
| სახელი დაარქვა | Grace Mary Coryell (1945) | ||||||||||||||||||||||
| პრომეთიუმის მთავარი იზოტოპები | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| • | |||||||||||||||||||||||
ისტორია
პრომეთიუმი როგორც ხანმოკლე არსებობის რადიოაქტიური ელემენტი ბუნებაში არის გაქრობად მცირე რაოდენობით (შეფასებით, მისი შემცველობა დედამიწის ქერქში შეადგენს რამდენიმე ასეულ გრამს) და ვერ იქნა აღმოჩენილი ანალიტიკური მეთოდით, მიუხედავად ბევრი მკვლევარის დიდი ძალისხმევისა.
მხოლოდ 1945 წელს ამერიკელმა ქიმიკოსებმა დ. მარინსკიმ, ლ. გლენდენინმა და ჩ. კორიელიმ ურანის დაშლის პროდუქტებიდან იონგამცვლელი ფისების საშუალებით გამოჰყვეს პრომეთიუმი.
სახელწოდების წარმომავლობა
სახელწოდება მოდის მითოლოგიური გმირის პრომეთეს სახელიდან, რომელიც იყო ადამიანის და მისი შემქმნელის დამცველი, რომელმაც ზევსს მოსტაცა ცეცხლი და გადასცა ის ადამიანებს.
მიღება
ლითონურ პრომეთიუმს მიიღებენ PmF3-დან მეტალოთერმიით. გამოყოფენ 147Pm სხვადასხვა ელემენტების რადიოაქტიური იზოტოპების ნარევისაგან.
გამოყენება
პრომეთიუმ-147 (ნახევარდაშლის პერიოდი 2,64 წელი) გამოიყენება დენის რადიოიზოტუპური წყაროების წარმოებისათვის, სადაც ის გამოიყენება ჟანგის სახით, და იმის გამო რომ მის გამოსხივებაში დაშლის დროს არ არის გამა-გამოსხივება, ის შედარებით ნაკლებად მავნეა. პრომეთიუმის ოქსიდის გამოყოფის სიმძლავრე (როცა სიმკვრივე 6,6 გრ/სმ³), მიახლოებით 1,1 ვტ/სმ³.
ყველაზე ხანგრძლივად არსებული იზოტოპი არის — პრომეთიუმ-145 (ნახევარდაშლის პერიოდი 18 წელი).
