XX wiek

Według periodyzacji stosowanej w pracach historycznych XX wiek niekoniecznie rozpoczął się w 1901 roku. Ze względu na przemiany w różnych dziedzinach życia za datę graniczną uznaje się częściej 1914 lub 1918 rok. Data końcowa dotąd nie została ustalona, ale w coraz liczniejszych opracowaniach uznaje się za nią 1989 lub 1991 rok. Z tego powodu XX wiek jest niekiedy nazywany „najkrótszym stuleciem”^[1].

• 8 maja 1902 – erupcja wulkanu Pelée (liczba ofiar: 30 tys.)
• rewolucja 1905 roku (1905)
• trzęsienie ziemi w San Francisco (1906)
• zatonięcie Titanica (1912)
• I wojna bałkańska (1912-1913)
• 28 czerwca 1914 – w Sarajewie doszło do zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda^[2].
• 28 lipca 1914 – wybuchła I wojna światowa^[2].
• I wojna światowa (1914–1918)
• akt 5 listopada (1916)
• luty 1917 – rewolucja lutowa w Rosji^[2].
• 6 kwietnia 1917 – Stany Zjednoczone przystąpiły do I wojny światowej^[2].
• listopad 1917 – rewolucja październikowa w Rosji^[2].
• 3 marca 1918 – w Brześciu został podpisany traktat pokojowy między Cesarstwem Niemieckim i ich sojusznikami a Rosją Sowiecką^[3].
• 11 listopada 1918 – został podpisany rozejm pomiędzy Niemcami a ententą^[3].
• 11 listopada 1918 – Polska odzyskała niepodległość^[3].
• 28 czerwca 1919 – został podpisany traktat wersalski^[4].
• pandemia grypy hiszpanki (1918–1920)
• 13-15 sierpnia 1920 – Bitwa Warszawska^[4].
• Nowa Polityka Ekonomiczna w Rosji Radzieckiej (1921)
• 16 kwietnia 1922 – w Rapallo został podpisany traktat niemiecko-sowiecki^[4].
• październik 1922 – marsz na Rzym. Benito Mussolini objął władzę we Włoszech^[4].
• pucz monachijski (1923)
• Plan Dawesa w Niemczech (1924)
• 5-16 października 1925 – konferencja w Locarno^[5].
• 24 października 1929 – na giełdzie nowojorskiej doszło do gwałtownego spadku cen akcji^[5].
• Wielki głód na Ukrainie (1932–1933)
• 30 stycznia 1933 – Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec^[6].
• „Nowy Ład” Franklina D. Roosevelta (1933)
• Długi Marsz w Chinach (1934–1935)
• Noc długich noży w Niemczech (1934)
• 7 marca 1936 – wojska III Rzeszy wkroczyły do Nadrenii, będącej terytorium, na którym na mocy traktatu wersalskiego nie mogły się znajdować^[7].
• lipiec 1936 – wybuchła hiszpańska wojna domowa^[7].
• wielki terror w ZSRR (1937–1938)
• 12 marca 1938 – III Rzesza wkroczyła do Austrii^[7].
• 29-30 września 1938 – odbyła się konferencja monachijska^[7].
• noc kryształowa w Niemczech (1938)
• 15 marca 1939 – III Rzesza zajęła resztę Czech oraz utworzyła wasalną Słowację^[7].
• 23 sierpnia 1939 – w Moskwie został podpisany pakt Ribbentrop-Mołotow^[7].
• 1 września 1939 – wojska III Rzeszy wkroczyły do Polski, początek II wojny światowej^[8].
• 3 września 1939 – Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy^[8].
• 17 września 1939 – atak ZSRR na Polskę^[8].
• 28 września 1939 – III Rzesza i ZSRR podpisały traktat o przyjaźni i granicach^[8].
• 30 listopada 1939 – ZSRR zaatakowało Finlandię^[8].
• 5 marca 1940 – władze ZSRR podjęły decyzję o zamordowaniu oficerów polskich przebywających w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku oraz w więzieniach w wschodnich województwach Polski, znajdujących się pod okupacją radziecką^[8].
• 9 kwietnia 1940 – III Rzesza zaatakowała Danię i Norwegię^[8].
• 10 maja 1940 – III Rzesza zaatakowała Francję^[8].
• czerwiec-lipiec 1940 – ZSRR podporządkowało sobie Litwę, Łotwę i Estonię^[9].
• lipiec-październik 1940 – bitwa o Anglię^[9].
• kwiecień 1941 – rozpoczęła się agresja III Rzeszy na Jugosławię i Grecję^[9].
• 22 czerwca 1941 – III Rzesza zaatakowała ZSRR^[9].
• 14 sierpnia 1941 – została podpisana Karta Atlantycka^[9].
• 7 grudnia 1941 – Japonia zaatakowała bazę morską w Pearl Harbor na Hawajach. Początek wojny japońsko-amerykańskiej^[9].
• 20 stycznia 1942 – na konferencji w Wannsee zapadła decyzja o zagładzie ludności żydowskiej w Europie^[9].
• Bitwa stalingradzka (1942–1943)
• 8 września 1943 – Włochy ogłosiły kapitulację, początek okupacji niemieckiej we Włoszech^[10].
• 28 listopada-1 grudnia 1943 – odbyła się Konferencja teherańska^[10].
• 4 czerwca 1944 – wyzwolenie Rzymu z okupacji niemieckiej^[10].
• 6 czerwca 1944 – początek lądowania wojsk alianckich w Normandii^[11].
• 1 sierpnia 1944 – wybuchło powstanie warszawskie^[11].
• 4-11 lutego 1945 – odbyła się konferencja jałtańska^[11].
• 25 kwietnia 1945 – powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych^[11].
• 2 maja 1945 – Armia Czerwona wkroczyła do Berlina^[11].
• 8 maja 1945 – zakończyła się II wojna światowa w Europie^[11].
• 17 lipca-2 sierpnia 1945 – odbyła się konferencja poczdamska^[11].
• atak atomowy na Hiroszimę i Nagasaki (1945)
• 2 września 1945 – Japonia ogłosiła kapitulację, koniec II wojny światowej w Azji^[11].
• 5 marca 1946 – w Fulton były premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill mówił o „żelaznej kurtynie” dzielącej Europę^[12].
• 5 czerwca 1947 – amerykański sekretarz stanu George Marshall przedstawił tzw. plan Marshalla – program pomocy gospodarczej dla Europy^[12].
• 14 maja 1948 – Izrael proklamował niepodległość^[12].
• 8 stycznia 1949 – w Moskwie powołano Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej^[13].
• 15 maja 1949 – powołano Radę Europy^[13].
• 24 sierpnia 1949 – powstało NATO^[13].
• 21 września 1949 – powstała Republika Federalna Niemiec^[13].
• 1 października 1949 – Mao Zedong proklamował powstanie Chińskiej Republiki Ludowej^[13].
• 7 października 1949 – powstała Niemiecka Republika Demokratyczna^[13].
• 1950 – wybuchła wojna koreańska^[13].
• 18 kwietnia 1951 – podpisano traktat paryski. Na jego mocy powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali^[13].
• 5 marca 1953 – zmarł Józef Stalin^[14].
• 1953 – zakończyła się wojna koreańska^[13].
• zdobycie Mount Everestu (1953)
• 5 maja 1955 – Republika Federalna Niemiec została przyjęta do NATO^[14].
• 14 maja 1955 – powołano Układ Warszawski^[14].
• 24/25 lutego 1956 – Nikita Chruszczow wygłosił referat O kulcie jednostki i jego następstwach, stanowiący krytykę Józefa Stalina^[14].
• 28 czerwca 1956 – Poznański Czerwiec^[14].
• 23 października–10 listopada 1956 – powstanie węgierskie, krwawo stłumione przez Związek Radziecki^[15].
• 25 marca 1957 – podpisanie przez Francję, Republikę Federalną Niemiec, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg traktatów rzymskich^[15].
• utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1958)
• rewolucja kubańska (1959)
• 12 kwietnia 1961 – Jurij Gagarin jako pierwszy człowiek w historii poleciał w kosmos^[15].
• sierpień 1961 – budowa Muru Berlińskiego^[15].
• Sobór watykański II (1962)
• 15-28 października 1962 – kryzys kubański związany z planami rozmieszczenia przez ZSRR na terenie Kuby pocisków balistycznych średniego zasięgu, bezpośrednio zagrażających USA^[15].
• Śmierć Johna Kennedy’ego w wyniku zamachu (1963)
• 1965 – wybuchła wojna wietnamska^[16]
• 5 stycznia–20 sierpnia 1968 – Praska Wiosna – okres liberalizacji politycznej w Czechosłowacji
• 8 marca 1968 – Marzec 1968^[16].
• 20/21 sierpnia 1968 – interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji^[16].
• Marzec '68 (1968)
• Pierwszy lot załogowy na orbicie wokółksiężycowej (21 grudnia 1968)
• Festiwal w Woodstock (1969)
• lądowanie człowieka na Księżycu (1969)
• 14–22 grudnia 1970 – protesty robotników na Wybrzeżu^[17].
• 27 maja 1972 – podpisanie układu rozbrojeniowego SALT 1 między USA a ZSRR^[17].
• 6-26 października 1973 – wojna Jom Kipur między Izraelem a Egiptem i Syrią^[17].
• 1 sierpnia 1975 – został podpisany Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie^[18].
• 1975 – koniec wojny wietnamskiej^[16].
• 24 czerwca 1976 – Czerwiec 1976^[18].
• styczeń 1977 – powstanie Karty 77 w Czechosłowacji^[18].
• 18 września 1978 – porozumienie pokojowe z Camp David pomiędzy Izraelem a Egiptem^[18]
• 16 października 1978 – Karol Wojtyła został wybrany na papieża. Przyjął imię Jan Paweł II^[18].
• Irańska rewolucja islamska (1978)
• 24 grudnia 1979 – początek radzieckiej interwencji w Afganistanie^[18].
• 14 sierpnia 1980 – początek strajków w Stoczni Gdańskiej^[18].
• Sierpień '80 (1980)
• powstanie NSZZ „Solidarność” (1980)
• 20 stycznia 1981 – Ronald Reagan został prezydentem Stanów Zjednoczonych^[19].
• 13 grudnia 1981 – w Polsce wprowadzono stan wojenny^[19].
• początek epidemii AIDS (1981)
• 10 listopada 1982 – zmarł Leonid Breżniew. Jego następcą został Jurij Andropow^[19].
• 11 marca 1985 – Michaił Gorbaczow został sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego^[20].
• 11-12 października 1985 – odbyło się spotkanie Ronalda Reagana i Michaiła Gorbaczowa w Reykjavíku, rozpoczął się okres odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód^[20].
• katastrofa reaktora atomowego w Czarnobylu (1986)
• 6 lutego-5 kwietnia 1989 – obrady Okrągłego Stołu^[20].
• 4 czerwca 1989 – w Polsce odbyła się pierwsza tura częściowo wolnych wyborów parlamentarnych^[20].
• 9 listopada 1989 – upadek Muru Berlińskiego^[21].
• 17 listopada 1989 – początek aksamitnej rewolucji w Czechosłowacji^[21].
• zjednoczenie Niemiec (1990)
• 1 lipca 1991 – rozwiązano Układ Warszawski^[21].
• 25 grudnia 1991 – rozwiązanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich^[21].
• upadek ZSRR (1991)
• I wojna w Zatoce Perskiej (1991)
• początek wojny na Bałkanach (1991)
• na bazie EWG powstaje Unia Europejska (1993)
• I wojna czeczeńska (1994–1996)
• Interwencja NATO w Jugosławii (1999)
• Przystąpienie Polski do NATO (1999)

• 1903 – pierwszy lot samolotem braci Wright
• 1905 – szczególna teoria względności
• 1907 – wynalezienie bakelitu, pierwszego tworzywa sztucznego
• 1908 – wynalezienie śmigłowca
• 1913 – Ford T zapoczątkowuje erę rozwoju motoryzacji masowej
• 1915 – ogólna teoria względności
• 1922 – zastosowanie insuliny w leczeniu cukrzycy
• 1923 – wynalezienie szczepionki przeciw gruźlicy
• 1925 – telewizja
• ok. 1926 – mechanika kwantowa
• 1928 – odkrycie penicyliny pierwszego antybiotyku, początek skutecznej walki z większością bakteryjnych chorób zakaźnych – Alexander Fleming
• 1929 – odkrycie procesu rozszerzania się Wszechświata
• 1932 – odkrycie pierwszej antycząstki
• 1937 – silnik odrzutowy
• 1939 – samolot odrzutowy
• 1942 – reaktor jądrowy
• 1944 – komputer (ASCC lub MARK I)
• 1945 – bomba atomowa
• 1947 – postulat istnienia Wielkiego Wybuchu
• 1947 – pierwszy działający Tranzystor
• 1948 – kserograf; Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
• 1951 – teoria algorytmów
• 1952 – bomba wodorowa;
• 1953 – odkrycie struktury DNA
• 1956 – magnetowid
• 1956 – dysk twardy
• 1957 – pierwszy sztuczny satelita Ziemi
• 1959 – poduszkowiec
• 1960 – wynalezienie lasera
• 1961 – pierwszy człowiek w kosmosie (Jurij Gagarin)
• 1962 – satelitarna telewizja międzykontynentalna
• 1964 – ostateczne wyjaśnienie statusu hipotezy continuum
• 1967 – pierwszy przeszczep serca
• 1969 – lądowanie na Księżycu
• 1970 – teoria chaosu
• 1971 – kuchenka mikrofalowa
• 1972 – mikroprocesor Intel 4040
• 1977 – początki Internetu
• 1978 – płyta CD
• 1978 – pierwsze „dziecko z probówki”
• 1981 – IBM PC – komputer osobisty; prom kosmiczny
• 1997 – owca Dolly – efekt klonowania

Królestwo Polskie i II Rzeczpospolita (1918–1939)

Władze Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie (1939–1990)

Rzeczpospolita Polska tzw. Polska Ludowa (1944–1952)

Polska Rzeczpospolita Ludowa (1952–1989)

III Rzeczpospolita (od 1989 roku)

W zestawieniu pominięto osoby tymczasowo sprawujące funkcje prezydenta i pełniące jej obowiązki, numeracja kolejnych prezydentów według daty wstąpienia na urząd

A

• Endre Ady (1877–1919) – węgierski poeta
• Anna Achmatowa (1889–1966) – rosyjska poetka
• Aleksy II (patriarcha Moskwy)
• Konrad Adenauer (1876–1967) – kanclerz RFN w latach 1949–1963
• Hafiz al-Asad (1930–2000) – prezydent Syrii w latach 1971–2000
• Salvador Allende (1908–1973)
• Idi Amin (1925–2003) – dyktator Ugandy od 1971 do 1979
• Jasir Arafat (1924–2004)
• Neil Armstrong
• W.H. Auden (1907–1973) – angielski poeta

B

• Christiaan Barnard (1922–2001) – południowoafrykański chirurg-transplantolog
• Fulgencio Batista
• Samuel Beckett
• Alban Berg
• Bolesław Bierut (1892–1956) – I sekretarz KC PZPR w latach 1948–1956
• Niels Bohr
• Zbigniew Boniek
• Jean-Bédel Bokassa (1921–1996) – dyktator Republiki Środkowoafrykańskiej od 1966 do 1979
• Willy Brandt (1913–1992) – kanclerz RFN w latach 1969–1974
• Wernher von Braun (1912–1977) – niemiecki i amerykański konstruktor rakietowy
• Leonid Breżniew (1906–1982) – przywódca ZSRR w latach 1964–1982
• Warren Buffett
• Michaił Bułhakow
• Ingmar Bergman – szwedzki reżyser

C

• Maria Callas
• Albert Camus (1913–1960) – francuski pisarz i filozof
• Fidel Castro (1926–2016) – kubański rewolucjonista
• Nicolae Ceaușescu (1918–1989) – dyktator Rumunii w latach 1967–1989, obalony i stracony podczas rewolucji Rumuńskiej
• Charles Chaplin
• Ray Charles – muzyk amerykański
• Ruhollah Chomejni (1902–1989) – irański przywódca religijny
• Noam Chomsky (ur. 1928) – amerykański językoznawca
• Nikita Chruszczow (1894–1971) – radziecki przywódca
• Winston Churchill (1874–1965) – brytyjski premier
• Francis Crick
• Anton Czechow

D

• Salvador Dalí
• Alexander Dubček (1921–1992)

E

• Albert Einstein
• Siergiej Eisenstein (1898–1948) – rosyjski reżyser
• Elżbieta II (1926–2022)
• Antoine de Saint-Exupéry (1900–1944) – francuski pisarz, lotnik
• Thomas Alva Edison

F

• Federico Fellini – włoski reżyser
• Alexander Fleming – wynalazca penicyliny
• Henry Ford
• Francisco Franco (1892–1975) – hiszpański dyktator
• Zygmunt Freud – austriacki psycholog
• Louis de Funès (1914–1983) – francuski reżyser i aktor komediowy

G

• Jurij Gagarin
• Greta Garbo
• Charles de Gaulle
• Bill Gates
• Mohandas Gandhi (1869–1948)
• Indira Gandhi (1917–1984)
• Edward Gierek (1913–2001)
• Władysław Gomułka (1905–1982)
• Michaił Gorbaczow (1931–2022)
• Ernesto Guevara „Che” (1928–1967)

H

• Stephen Hawking
• Friedrich Hayek
• Václav Havel (1936–2011) – działacz antykomunistyczny, prezydent Czechosłowacji od 1989 do 1992, prezydent Czech w latach 1993–2003
• Martin Heidegger
• Werner Heisenberg
• Ernest Hemingway
• Hirohito (1901–1981) – cesarz Japonii
• Alfred Hitchcock (1899–1980)
• Adolf Hitler (1889–1945) – dyktator III Rzeszy
• Jimi Hendrix (1942–1970)
• Enver Hoxha (1908–1985) – dyktator Albanii od 1944 do 1985
• Miklós Horthy – regent Królestwa Węgier w latach 1920–1944
• Saddam Husajn (1937–2006) – dyktator Iraku w latach 1979–2003, stracony w 2006 roku za zbrodnie wojenne

J

• Wojciech Jaruzelski (1923–2014)
• Jan Paweł II (1920–2005)
• Jan XXIII
• Michael Jackson (1958–2009)
• Michael Jordan
• Carl Gustav Jung (1875–1961) – szwajcarski psychiatra

K

• János Kádár (1912–1989)
• Mu’ammar al-Kaddafi – (1942–2011) – dyktator Libii w latach 1969–2011, zginął w wojnie domowej
• Frida Kahlo – malarka meksykańska
• Franz Kafka – czeski pisarz niemieckojęzyczny
• John F. Kennedy (1917–1963) – prezydent USA
• John Maynard Keynes – angielski ekonomista
• Henry Kissinger (1923–2023) – amerykański polityk, politolog, dyplomata, sekretarz stanu, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1973 roku (wspólnie z Lê Đức Thọ)^[25]
• Helmut Kohl (1930–2017) – kanclerz RFN w latach 1982–1998
• Stanley Kubrick – reżyser angielski, potem w USA

L

• Włodzimierz Lenin (1870–1924)
• John Lennon (1940–1980) – brytyjski muzyk, pisarz, aktor, aktywista społeczny
• Martin Luther King Jr.

M

• Ferdinand Marcos (1917–1989)
• Mao Zedong
• Freddie Mercury (1946–1991) – brytyjski muzyk urodzony na Zanzibarze; frontman zespołu Queen
• Golda Meir
• Nelson Mandela (1918–2013) – działacz ruchu przeciw apartheidowi, pierwszy czarnoskóry prezydent RPA, noblista
• Tomasz Mann
• Diego Maradona
• Bob Marley
• Pietro Mascagni
• Tadeusz Mazowiecki (1927–2013) – premier RP
• François Mitterrand (1916–1996) – prezydent Francji w latach 1981–1995
• Czesław Miłosz (1911–2004) – polski pisarz, noblista
• Marilyn Monroe
• Jim Morrison
• Husni Mubarak (1928–2020)
• Benito Mussolini (1883–1945)

N

• Gamal Abdel Naser (1918–1970) – egipski oficer i polityk, prezydent Egiptu, sprawujący władzę autorytarną w latach 1954–1970
• Imre Nagy (1896–1958)
• Jawaharlal Nehru (1889–1964)
• Manuel Noriega – generał panamski, wojskowy przywódca Panamy w latach 1983–1989

O

• J. Robert Oppenheimer
• George Orwell

P

• Luciano Pavarotti
• Pelé
• Eva Perón (1919–1952)
• Juan Perón (1895–1974) – prezydent Argentyny w latach 1946–1955 i 1973–1974
• Pablo Picasso – malarz hiszpański
• Józef Piłsudski (1867–1935) – dowódca polski
• Augusto Pinochet – gen. chilijski, de facto dyktator Chile, po puczu w 1973 r
• Max Planck (1858–1947) – niemiecki fizyk, noblista
• Pol Pot (1925–1998) – dyktator Kambodży w latach 1975–1979
• Elvis Presley (1935–1977)
• Giacomo Puccini
• Jimmy Page – brytyjski gitarzysta i producent, współtwórca grupy rockowej Led Zeppelin

R

• Icchak Rabin (1922–1995)
• Joseph Ratzinger (1927–2022) – kardynał, późniejszy papież Benedykt XVI
• Ronald Reagan (1911–2004)
• Władysław Reymont
• Diego Rivera – malarz meksykański
• Wilhelm Konrad Röntgen
• Bertrand Russell

S

• Anwar as-Sadat (1918–1981) – egipski wojskowy i polityk, prezydent kraju w latach 1970–1981, zginął w zamachu
• Mobutu Sese Seko (1930–1997)
• Maria Skłodowska-Curie
• Aleksandr Sołżenicyn

• Józef Stalin (1878–1953) – dyktator ZSRR w latach 1924–1953
• Richard Strauss
• Suharto – polityk indonezyjski, wojskowy, wieloletni prezydent państwa

T

• Margaret Thatcher (1925–2013)
• John Ronald Reuel Tolkien (1892–1973)
• Lew Trocki (1879–1940)
• Matka Teresa z Kalkuty
• Nikola Tesla (1856–1943)
• Hideki Tōjō (1884–1948) – japoński polityk i wojskowy

W

• Lech Wałęsa (ur. 1943) – prezydent RP
• James Watson
• Orson Welles – reżyser amerykański

• I i II wojna światowa
• wyścig zbrojeń
• „zimna wojna”
• kryzys paliwowy

• Maciej Żuczkowski: Kalendarium. W: Adam Dziurok, Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Filip Musiał: Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010. ISBN 978-83-7629-204-5.