Bartzelonako metroa

Aurrekariak

XIX. mendean zehar, Bartzelonako biztanleria boskoiztu egin zen hiriaren industrializazioaren ondorioz, 1900ean 544 137 biztanlera iritsiz. 1863an Bartzelonako trenbidea inauguratu zen Sarriàn eta 1872an animaliek tiratutako tranbien lehen lerroa, Plà de la Boqueriatik hasita, Vila de Gràcian.

1900. urtean, ibilgailuen trafikoa nabarmen handitu zen eta bide nagusiak kolapsatzen ari ziren. Pablo Muller eta Gonçal Zaragozak 1907an eskatu zuten lurpeko trenbide baten emakida Bartzelonan, Bartzelonako Ipar-Hego metropoli-trenbidea izenekoa, Ciutadella parkea eta Bonanova pasealekua lotzeko, eta, lurpean, passeig de Colon, Rambla, plaça Catalunya, passeig de Gràcia, carrer de Gràcia, plaça de Lesseps eta passeig de Putxet zeharkatuz. Interesa izan arren, udal teknikari eta agintarientzat, proiektuaren egileek ez zuten proiektua gauzatzeko behar zen finantziazioa aurkitu, eta kontzesioaren eskubide guztiak Bizkaiko Bankuari transferitu zizkioten.^[1]

XX. mendearen hasieran hirian zeuden tren terminal-geltokiak elkartzeko beharra ere sortu zen, eta horren ondorioz "Ferrocarril Subterráneo SO-NE de Barcelona, Sans-San Martín, Enlaces y Estaciones Centrales" izeneko proiektua sortu zen. Bere ibilbidea La Bordetan hasten zen, Bartzelona-Tarragona lineako 99,530 kilometroan, eta Sants kalearen azpitik igarotzen zen plaça Espanyaraino, non HPBrekin lotuko zen, eta ondoren Gran Via de les Corts Catalanesdik plaça Universitateraino, non bitan banatuko zen, adar bat rotonda de Universitatetik eta beste bat carrer Pelaiotik. Ondoren, ronda de San Peren, avinguda Vilanovan eta Iparraldeko geltokian barrena ibiliko litzateke, eta, ondoren, lur gainean, Bogatell errekan barrena, bere merkantzia-geltokiraino. Ibilbidea Poblenou geltokian amaituko litzateke. 1914an proiektua bertan behera geratu zen Lehen Mundu Gerraren eztandaren ondorioz, eta amaitu arte ez zen erabaki Kataluniako eta Euskal Herriko enpresaburu talde batek berriro martxan jartzea.^[2]

Proiektua

XX. mendearen hasieran, Bartzelonako hirian hiri-trenbideak eraikitzeko ideia aztertzen hasi ziren. 1920. urtearen amaieran Ferrocarril Metropolitano de Barcelona S.A. elkartea sortu zen. "El transversal" izenaz ezaguna, Bartzelonan, Bartzelonatik Tarragonara eta Bartzelonatik Frantziara bitarteko lineen artean, trenbide metropolitar elektriko eta transbertsal bat instalatzeko proiektua hastea helburu izan zuena, bertan Espainia Plazako egungo geltokia izango baitzen abiapuntua. Proiektua Herri Lan Kontseiluak onartu zuen 1922an. Finantzaketa-premia handiei erantzun ondoren, enpresaren kapital soziala handitzea erabaki zen, 19 600 akzio jaulkiz. Akzio horietako batzuk Bartzelonako Udalak erosi zituen; izan ere, trenbidearen hiri-ezaugarriak zirela eta, Udalak pentsatu zuen eginkizun garrantzitsua izan zezakeela hiriaren garapenean.^[3]

Urte berean, Bizkaiko Bankuak hiri inguruko linea handi bat sortzeko proiektuari berriro ekitea erabaki zuen, tranbien sareko trafikoa gero eta handiagoa zelako, Madrilgo metroa inauguratu zelako eta Metro Transversal eraikitzeak herritarren interesa piztu zuelako. 1921eko otsailaren 12ko Errege Aginduaren bidez, 99 urterako ematen zitzaion banketxeari lurpeko tren elektrikoaren emakida. Proiektua finantzatzeko asmoz, Bizkaiko Bankua tokiko beste enpresa batzuekin elkartu zen (Tranvía de Barcelona S.A., Ferrocarrils de Catalunya S.A., Banco Hispano Colonial eta Arnús Garí S.A.), 1921eko martxoaren 26an Gran Metropolitano de Barcelona S.A. konpainia sortuz.^[4]

Konpainia hori Lesseps-Liceu linea eraikitzen hasi zen (gaur egungo  linea), Santiago Rubió i Tuduri industria-ingeniariak proiektatua, Gràcia barrutia eta Kolon plaza lurpeko tren-linea batekin lotzeko helburuarekin.

Gran Metropolitano

1921eko uztailean Gran Metropolitano lanak hasi eta gutxira, konpainiak trazadura aldatzeko proiektu bat aurkeztu zuen. Mutur batetik, geltoki terminala Lesseps plazara eramaten zen, Sant Gervasi pasealekuaren ordez; izan ere, azken urteotan hainbat tranbia-linea eraiki dira eremu horretan, eta GMBk linea horietako bat emateko eskatu zuen. Beste muturrean, hasierako proiektua aldatu zen, Gràcia pasealekuan hasiko zen linea berri bat sortzeko, Itsas atariraino; izan ere, Kolon pasealekuan tunelak eraikitzea zaila izango zela aurreikusi zen, eremu horretako lurpea harrizko blokez osatuta zegoelako eta ur-filtrazioak gerta zitekeelako. Linea berriaren ibilbidea Sant Pere biribilgunetik eta Via Laietanatik aurreikusten zen. Azken horretan, 1908an Udalak eraiki zituen tunelak aprobetxatuko ziren, hiria eraberritzeko planean.^[5]

Hiriko lehen metropoli-trenbidearen inaugurazioa 1924ko abenduaren 30ean izan zen, Fernando Bavierakoa infantea buru zuen ekitaldi batean, Alfontso XIII.a Borboikoa erregearen izenean. "I linea" deritzon geltokiaren eta Lessepsko geltokiaren arteko zatia irekita geratu zen. 2,741 kilometroko ibilbidea eta lau geltoki zituen: Lesseps, Diagonal, Aragó eta Plaça Catalunya.

1925eko maiatzaren 31n Gran Metroko Fontanako geltokia inauguratu zen, Lesseps eta Diagonal geltokien artean dagoena, distantzia 1,362 kilometrora dagoelarik.

1926ko abenduaren 19an hiru geltokitan handitu zen Gran Metropolitanoko "II. linea" deritzonarekin, Aragóko geltokitik Correuseko geltokiraino zihoan adar batekin. Azken zabaltze honekin, metro sarea, bi linez osatua zegoen, 18 geltoki eta 8 kilometro baino gehiagoko luzerarekin, linea hau, planifikatutakoarekiko atzerapen handi batekin sortu zen, bere eraikuntzan aurkitu ziren lur azpiko uren ugaritasunagatik eta Jaume I.aren geltokia garatzean egon ziren zailtasunengatik, Udalak, eraikitzaileari, Via Laietanan trafikoa gelditzea utzi ez baitzion.^[6]

II. Linea Correuseraino 1934ko otsailaren 20an zabaldu zen, eta I. linea Liceutik Fernandoraino 1946an.

Metro Transversal

1922ko martxoaren 7an, Bartzelonako Udalak, Errege Dekretu bidez, FMB S.A enrpresari Plaça Catalunya eta Bordeta artean, Bartzelonatik Tarragonara eta Bartzelonatik Frantziara arteko lineen artean, trakzio elektriko eta zeharkakozko lurpeko trenbide gisa definitutako proiektua eraikitzeko proiektua gauzatzea ahalbidetu zion ordenantza onartu zuen. Eraikuntza-lanen garapena, formalki 1923ko otsailaren 5era arte hasi ez zirenak, zaila izan zen, eta ez zen konplikaziorik izan, trazadura oso pilatuta eta trafiko-dentsitate handiko kaleetatik igarotzen baitzen.

4,063 kilometro eta bederatzi geltoki zituen: Bordeta, Mercat Nou, Plaça de Sants, Hostafrancs, Rocafort, Urgell, Universitat eta Plaça Catalunya. Aldi berean, 1929an Sarriàko trena lurperatu zen, 1863an inauguratua, gaur egun  linea igarotzen den tokia.^[7]

1932ko uztailaren 1ean Plaça Catalunyako geltokia eraberritu eta "zeharkakoa" handitu zen, geltoki honetatik Arc de Triomf geltokira eta, linearen beste muturretik, Bordetatik Bordeta-Cocheraseraino zabaldu zen. Urtebete geroago, 1933ko apirilaren 1ean, El Transversal handitu zen Arc de Triomfdik Marinaraino. 1954ko urtarrilean eta maiatzean, Metro Transversal Sagrera eta Fabra i Puig geltokietara luzatzen zen, non RENFEko Sant Andreu Arenal geltokiarekin lotzen zen.

Gerra Zibila eta gerraostea

1935 eta 1950 artean, trenbide metropolitarraren hazkundea gelditu egin zen, Espainiako Gerra Zibila eta gerraostea hasi zirelako. Aldi horretan, metroaren sareko zabaltzeetako tunelek eragina izan zuten; izan ere, etapa horretan, tunelak aireko babesleku gisa erabili zituzten herritar zibilek, edo material belikoaren biltegi gisa.

1941ean, Francisco Francoren diktadurak "Trenbide Antolamenduaren eta Errepideko Garraioen Oinarriak" izeneko legea onartu zuen. Lege horrek, otsailaren 1ean, zabalera iberiarreko trenbide guztien nazionalizazioa eta elkartzea gauzatzen zuen, eta, beraz, Bartzelonako metroaren  lineari eragiten zion, zabalera horretakoa baitzen.  Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles erakundearen menpe egon zen 1943ko irailaren 24ra arte, metropoliko konpainiak desjabetzeari aurkeztu zizkion errekurtsoen ondorioz FMBren eskuetara igaro zen arte.^[8]

Gerraostearen ondoren, metroa hedatzeko planak berpiztu ziren, linea berriak inauguratuz eta hiriaren iparraldean daudenak zabalduz. 1948ko urriaren 25ean Metro Transversala luzatzeko lanak hasi ziren, Marinatik Cloteraino, 1951ko ekainaren 23an inauguratuz.

8 hilabete beranduago, 1954ko urtarrilaren 27an, berriz handitu zen Navas de Tolosatik Sagreraraino eta, urte bereko maiatzaren 15ean, La Sagreratik Fabra i Puigeraino. Linea berri bat, II. linea izenekoa (gaur egungo  linea), 2 kilometrotik gorako luzera eta 5 kilometrotik gorakoa.^[9]

Bere ibilbidea Vilapicinako geltokitik La Sagreraraino zen, non El Transversalekin lotura zuen.

Udaleratzea

1952ko urrian, Bartzelonako Udaleko Osoko Bilkurak akordio bat onartu zuen, non hiriko garraio publikoko enpresa guztiak udalerriratzea aurreikusten zen, Bartzelonako metropoli-trenbideari, Bartzelonako metropoli-handiari eta Bartzelonako tranbiei eraginez. 1955ean Gran Metropolitano de Barcelona eta Tranvías de Barcelona jabeek Udalak akzioak erosteko akordioa sinatu zuten.

1958an, Udalak Ferrocarril Metropolitano de Barcelona erosten amaitu zuen, non, sortu zenetik jada parte hartzen zuen, 1928tik, trenaren zati handi bat kontrolatzen zuen arren. Hiru urte beranduago, Bartzelonako metroaren sarea erabiltzen zuten konpainiak 1961eko ekainaren 28an elkartu ziren, lehen konpainia bigarrenak xurgatua geratuz. 1967ko urriaren 5ean, II. linea 700 metrotan eta geltoki batean handitu zen, Vilapicinako geltokitik Hortaraino.^[10]

Fusioaren ondoren, lineen izenak aldatu ziren: zeharkakoa I. linea eta II. linea izatera pasa zen, eta Gran Metroko I. eta II. lineak (Y osoa) III. linea izatera pasa ziren.^[11]

Sareko luzapena

1968 eta 1974 arteko etapan metroa Besòserantz hazi zen. 1968ko abenduaren 14an, III. linea, Liceutik Atarazanesera zabaldu zen eta bi urte beranduago Poble Secko geltokiraino. 1969an "Transversal Alto" (gaur egungo  linea) inauguratu zen, Sant Ramón eta Diagonal geltokien artean zerbitzua ematen zuena, 7 geltoki hartzen zituena. Urte bete beranduago Verdaguer eta Camp de l'Arpa arteko zatia martxan jarri zen, Sagreraraino iritsiz.^[8]

IV. linea martxan jartzeko, aldaketak egin behar izan ziren metro-sarean, eta, beraz, Correus-Jaiume I eta Jaume I-Aragó tarteak zerbitzutik kanpo geratu ziren 1972ko martxoaren 20an eta apirilaren 4an, hurrenez hurren. 1972ko ekainaren 7an, F.C. Metropolitano de Barcelona enpresari eskualdatu zitzaion Montjuïceko funikularraren kudeaketa, 14. linea izenarekin. 1973ko otsailaren 5ean, IV. linea inauguratu zen 6 geltokirekin, Urquinaona eta Jaume I geltokiak barne, III. lineari zegozkionak eta Correusekoa zerbitzurik gabe utziz, eta V. linea ere handitu zen geltoki batekin, Pubilla Caseseraino. 1973an Collblancdik Pubilla Casesera zabaldu zen. Aldi berean, II. linearen xurgapena gertatzen zen, V. linearen zati bihurtuz. 1974ko maiatzaren 16an IV. linea zabaldu zen, Joanicdik Guinardó | Hospital de Sant Paura.^[12]

Metropoli-eremuan hedatzea

1975 eta 1977 artean, inaugurazioen erritmoa nabarmen areagotu zen. 1975eko urtarrilaren 20an, Juan Carlos eta Sofia Espainiako printzeek III-B linea (gaur egungo  linea) inauguratu zuten, 7 geltokirekin, Zona Universitàriatik Tarragonara, eta, sei hilabete geroago, uztailaren 17an, linea Tarragonatik Poble Secra zabaldu zen. 1976ko martxoaren 15ean, IV. linea zabaldu zen Jaume I.atik Barcelonetaraino, Correuseko geltokitik pasatuz, 1972tik zerbitzurik ematen ez duena. 1976ko azaroaren 23an, V. linea handitu zen Pubilla Casesetik San Ildefonsoraino, eta Cornellá de Llobregat eta Hospitalet de Llobregat udalerriak Bartzelonako metro-sarean sartu ziren. Urte horretan bertan, Sarriàtik Reina Elisendara doan adarra inauguratu zen, eta gaur egun  linea dago bertan. 1977ko urriaren 7an, IV. linea handitu zen, bost geltokirekin, Barcelonetatik Selva de Mareraino.^[13]

1980ko hamarkadaren hasieran, Espainian demokrazia ezartzeari esker, metro-sarea Kataluniako Generalitateari eta Bartzelonako Udalari transferitu zitzaien, eta Transports Municipals de Barcelona erakundea sortu zen, sareak jardun zezan. 1980ko uztailaren 5ean bertan behera geratu zen I. lineako Bordeta eta Bordeta Cocheras arteko zerbitzua, linea Torrassaraino zabaltzeko asmoz.^[14]

1982an, geltokien eta lineen izena aldatu egin zen: I. linea  linearen bidez aldatu zen, III eta III-B lineak  linearen bidez, IV. linea  linearen bidez, V. linea  linearen bidez eta geltokien izenak katalanaren edo izen berriaren bidez aldatu ziren, hala nola Aragón, Passeig de Gràcia -ra, edo Roma, Sants-Estació -ra.^[15]

1982ko apirilaren 19an,  linea hiru geltokitan zabaldu zen, Guinardótik Roqueteseraino. Urte horretan bertan, ekainaren 5ean, III. eta III-B lineak  linearekin bateratu ziren, eta Poble Secko geltokian ontzi-aldaketa kendu zen; izan ere, orain arte ezinbestekoa zen hori egitea III. lineako geltokiren batetik III-B lineako beste batera joan nahi bazen edo alderantziz. Metro-sareko azken jarduketa horrekin, III. linean zirkulatzen zuten 72 auto (36 motor eta 36 atoi) egokitu behar izan ziren, katenariaren korronte-hartunea hirugarren errielera aldatuz.^[8]

Tarifak integratzea, irisgarritasuna handitzea eta hobetzea

1982ko urriaren 15ean,  linea handitu zen, hiru geltokirekin, Selva de Maretik La Paueraino. 1983ko abenduaren 21ean  linea hiru geltokitan zabaldu zen, Torras i Bagesetik Santa Colomaraino, Santa Coloma de Gramanet udalerrian. Bi egun beranduago, abenduaren 23an, berriz zabaldu zen  linea, oraingoan beste muturragatik, Santa Eulàliatik Torrassaraino, eta  linea bi geltokitan, Sant Ildefonsdik Cornellà Centrera.

Bartzelonako metroaren  linearen zabaltzeen inaugurazioa zela eta, Bartzelonako Udalak eta Kataluniako Generalitateak metroaren tarifa-kudeaketaren ardura izango zuen agintaritza bakarra sortzeko borondatea agertu zuten. Hala ere, aginte horrek Bartzelonako Metropoliko Korporazioa edo Kataluniako Generalitatea izan behar ote zuen ez zen ados jarri. Azkenik, Kataluniako Generalitatea, Udala eta Autoritat Metropolitana del Tranport barne hartuko zituen partzuergo bat sortzea erabaki zen. Horrela, 1997an Garraio Metropolitarraren Agintaritza (ATM) sortu zen. Hala ere, Bartzelonako metropoli-eremuko garraio-operadoreen tarifa-integrazioa lau urte geroago iritsi zen, 2001ean.^[16]

1985eko apirilaren 22an, metro sarea Sant Adrià de Besòs eta Badalonara iritsi zen, La Paudik Pep Venturaraino,  linearen eta bost geltokiren arteko luzapenari esker. Urte horretan bertan, azaroaren 6an,  linea handitu zen, lau geltokirekin, Lessepsetik Montbauraino. 1987ko apirilaren 24an,  linea lau geltokirekin handitu zen, Torrassatik Avinguda Carrilet hiribideraino, eta, urte eta erdi geroago, 1989ko urriaren 18an berriro handitu zen, Carrilet hiribidetik Hospital de Bellvitgera.^[17]

1990eko hamarkadan, 1992ko otsailaren 18an,  linea handitu zen geltoki batekin, Santa Colomatik Fondoraino. Fondóko geltokia metro-sareko lehena izan zen, eta igogailu hidraulikoak zituen mugikortasun urriko pertsonentzat eta itsuentzat zoladura podotaktila zuten pertsonentzat egokitzeko. Ordutik, 1984an onartutako irisgarritasun-dekretuak betez, sortu edo eraberritu zituzten geltoki berri guztiak egokitu egin ziren.

1995eko irailaren 25ean,  linea inauguratu zen sei geltokirekin, Sant Antonitik Sagrada Famíliaraino, honen lanak 1973tik geldirik zeudelarik, eta, hiru hilabete beranduago, abenduaren 31n, Sant Antonitik Paral·leleraino zabaldu zen. 1997ko irailaren 20an  linea handitu zen berriro bost geltokirekin, Sagrada Famíliatik La Paueraino, 21 000 milioi pezetako guztizko inbertsioarekin. 1999ko urriaren 27an,  linea geltoki batekin handitu zen, Roquetes eta Trinitat Nova artean, eta Roquetesko geltokiaren nomenklatura aldatu eta Via Júlia jarri zen.^[18]

Nou Barrisen hedapena

2001eko irailaren 21ean  linea 2,4 kilometro eta hiru geltokitan zabaldu zen, Montbautik Canyelleseraino. 2002ko ekainaren 29an La Pau eta Pep Ventura geltokien arteko  linearen zatia  linearen geltoki bihurtu zen. Jarduketa honekin,  lineak (Paral·lel - Pep Ventura) 17 geltoki zituen eta  lineak (Trinitat Nova - La Pau) 24. 2003ko abuztuaren 4an geltoki berri bat inauguratu zen  linean, El Maresme | Fòrum, Selva de Mar eta Besòs Mar geltokien artean. Urte berean, abenduaren 15ean,  linea inauguratu zen, bost geltoki eta 2,3 kilometroko luzerarekin, Bartzelonako Nou Barris eta Montcada i Reixac barrutietatik igarotzen dena. Egun horretan bertan,  linearen eta bi geltokiren izenak aldatu ziren: U6 linea  lineaz, U7 linea  lineaz, S3 linea  lineaz eta Feixa Llarga geltokiak Hospital de Bellvitgez (  linea) eta Cornellà lineaz (  linea).^[8]

2005eko urtarrilaren 25ean eta 27an hainbat hondoratze izan ziren Bartzelonako El Carmel auzoan, Horta eta Vall d'Hebron arteko  linea zabaltzean. Ondorioz, metroaren  eta  lineak eraikitzeaz gain, luzapen hori gelditu egin zen, eta herritarren plataformak sortu ziren Bartzelonako tunel berrien aurka, itsasertzeko hegazti gisa, Bartzelona Sants-La Sagrera abiadura handiko tunelaren proiektua berrikusteko eskatzen zuena. 2007an  linea Vall d'Hebronera arte zabaltzeko lanak hasi ziren, 2,5 kilometro luze eta 3 geltoki berrirekin. 2008ko urriaren 4an,  linea 1,8 kilometro eta 2 geltokitan handitu zen, Canyellesetik Trinitat Novaraino, eta 156,5 milioi euroko kostua izan zuen guztira.^[8]

Metro automatikoa

2009ko abenduaren 13an, Santa Coloma de Gramenet udalerrian kokatutako  linea inauguratu zen, Can Zam eta Can Peixauet artean.  linea inauguratu eta hiru egunera, abenduaren 16an, Kataluniako Generalitateak eta Bartzelonako Garraio Metropolitarrak Iberiar Penintsulako bigarren linea automatikoa jarri zuten martxan:  linea, 2003an inauguratu zena eta 2007tik automatizatzeko prestatzen hasi zena. 2010eko apirilaren 18an,  linea inauguratu zen, Iberiar Penintsulan hirugarren linea automatikoa, lau geltokirekin, Bon Pastorretik Gorgera, eta  linea zabaldu zen, Can Peixauetetik Bon Pastorreraino. 2010eko ekainaren 26an  eta  lineak zabaldu ziren, bi geltoki komunekin, Bon Pastorretik Sagreraraino. Urte horretan bertan, uztailaren 11n,  linea 800 metrotan eta geltoki batean zabaldu zen, Pep Venturatik Pompeu Fabraraino, eta, uztailaren 30ean,  linearen hedapena inauguratu zen, Hortatik Vall d'Hebronera, 3 geltokirekin. 2011ko irailaren 19an 9. lineako Santa Rosako geltokia inauguratu zen, Can Peixauet eta Fondoko geltokien artean, 31,7 milioi euroko inbertsioarekin.^[19]

2016ko otsailaren 12an, aireportuaren eta unibertsitate-gunearen arteko tartea jarri zen martxan, 19,6 kilometro luze, eta 15 geltoki. Igarotzeko maiztasuna 7 minutukoa da, baina une jakin batzuetan 4 minutu baino gutxiagora murriztu daiteke, Mobile World Congress bezalako ekitaldi bereziak direla eta. Aireportuko bi terminaletan dauden geltokietan sartzeko, 4,5 euroko txartel berezia erosi behar dute erabiltzaileek.^[20]

2020ko otsailaren 1etik, sareak 189 geltoki ditu, Montjuïceko funikularreko biak barne. Berezitasun batzuk dituen sarea da; izan ere,  lineak 1674 mm-ko zabalera duen arren (iberiar zabalera zaharra) eta  lineak 1000 mm-ko zabalera duen arren (zabalera metrikoa), gainerako linea guztietan zabalera 1435 mm-koa da (nazioarteko zabalera). Geltoki guztietatik 33k korrespondentzia edo lotura dute: 16 metro lineen artean, 9 Kataluniako Aldirietarekin, 5 Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunyarekin eta 1 Montjuïceko funikularrarekin.^[21]

Gaur egun Bartzelonako metroaren sareko bi operadore daude: Transports Metropolitans de Barcelona (TMB) eta Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya (FGC). Bigarren eragilea 2001ean sartu zen: tarifa-integrazioarekin eta FGC (U6, U7 eta S3) hiri-lineen maiztasun handiagoarekin Bartzelonako metroaren sarean sartu ziren. 2003an, nomenklatura harmonizatzeko asmoz, line hauek, euren izena,  ,  eta  gatik aldatu zuten, hurrenez hurren.^[22]

Transports Metropolitans de Barcelona

Ferrocarril Metropolità de Barcelona (FMB) da sarearen zatirik handienaren operadorea, 122,3 kilometroko 8 linea ditu eta Bartzelonako Udalaren menpe dago zuzenean. Talde bereko beste konpainia batzuekin batera, "Transport Metropolitans de Barcelona" (TMB) izenez jarduten dute.

2016an 3 555 langile zituen operadore horrek, 1920an sortu zen eta 1961ean Gran Metropolitano de Barcelona bereganatu zuen.  ,  ,  ,  ,  ,  ,  eta  lineen arduraduna da, baita Montjuïceko funikularrarena ere.

Bere eremuaren azpian 159 geltoki daude, 143 tren puntako orduan eta 122,3 kilometroko luzera duen sare bat. Geltoki hauetako 22k, beste linea batzuekin trukatuak bezala funtzionatzen dute. TMB lineek 381,49 milioi bidaiari izan zituzten 2016an.^[23]

Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya

Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya Kataluniako Generalitatearen menpe dagoen titulartasun publikoko operadore bat da, 1979an jaioa 1978an Espainian demokrazia berrezartzearekin batera gobernu katalanari transferitu zitzaizkion tren-zerbitzuak gauzatzeko. Enpresak Ferrocarrils Catalans, Ferrocarrils de Catalunya eta Sarriátik Bartzelonarako trenbidea jaso zituen.

FGCk kudeatzen dituen hamahiru lineetatik lau Bartzelonako metro-sarean sartuta daude 2001etik. Hauek dira  ,  ,  eta  lineak. Lehenengo hirurek 2003an lortu zuten nomenklatura hori, metro-sarean integratutzat jotzen ziren zerbitzu guztien zenbakiak bateratzea erabaki zenean.

Enpresak 1 410 langile zituen 2011n metroan, eta 21,284 kilometro guztira sarean.^[24]

Bartzelonako metroaren lineak

Linea	Jatorria	Norakoa	Hasiera	Lehen bidaia	Eragilea	Luzera (km)	Geltokiak	Denbora (min)	Trenbide luzera
	Hospital de Bellvitge	Fondo	1926	1926	TMB	20,7	30	45	1 674 mm
	Paral·lel	Pompeu Fabra	1995	1959	TMB	13,1	18	26	1 435 mm
	Zona Universitària	Trinitat Nova	1924	1924	TMB	18,4	26	36	1 435 mm
	Trinitat Nova	La Pau	1973	1926	TMB	17,3	22	36	1 435 mm
	Cornellà Centre	Vall d'Hebron	1959	1959	TMB	18,9	26	37	1 435 mm
	Plaça Catalunya	Sarrià	1929	1863	FGC	6,4	8	12	1 435 mm
	Plaça Catalunya	Avinguda Tibidabo	1954	1863	FGC	4,63	7	10	1 435 mm
	Plaça Espanya	Molí Nou | C.C.	2000	1912	FGC	12	11	20	1 000 mm
	La Sagrera	Can Zam	2009	2009	TMB	47,8	9	19	1 435 mm
	Aeroport T1	Zona Universitària	2016	2016			15	32
	La Sagrera	Gorg	2010	2010	TMB		6	13	1 435 mm
	Zona Franca	Collblanc	2018	2020			8	9
	Trinitat Nova	Can Cuiàs	2003	2003	TMB	2,3	5	6	1 435 mm
	Sarrià	Reina Elisenda	2016	1874	FGC	0,6	2	2	1 435 mm

Bartzelonako metroaren linea osagarriak

Linea	Izena	Hasiera	Eragilea	Luzera (m)	Geltokiak	Denbora (min)
	Montjuïceko funikularra	1926	TMB	758	2	1
	Tibidaboko funikularra	1995	TMB	1 152	2	?
	Vallvidrerako funikularra	1924	FGC	736	3	?
	Montjuïceko teleferikoa	1973	TMB	752	2	8
	Portuko teleferikoa	1959	TMB	1 303	3	4

Planoa

Geltokiak

Mundu osoan Bartzelona irtenbidea gisa izendatu da trenbide bikoitzeko metro geltokietan hiru plataforma edo nasa erabiltzeko metodoa, puntako orduan bidaiarien sarrera eta irteeran nolabaiteko kolapsoa gertatzen denean. Hirugarren nasa zentral bat eraikita, trenaren barruko bidaiariak nasa zentraletik jaitsi ahal izango dira, eta geltokira tren baten zain dauden bidaiariak alboko nasetatik igo ahal izango dira. Horrek trenen geltokietako egonaldia murrizten laguntzen du, eta ibilbide osoaren denbora murrizten du, linea batetik doan material ibiltaria handitu beharrik gabe.

Bartzelonako FGC geltoki askok nasen banaketa hau dute, eta, normalean, erdiko nasak igotzeko eskala mekanikoak baino ez ditu, horrela, jendea okerreko nasara jaistea saihestuz (adibidez, Muntanerko geltokia).

TMB geltokiak bi alboko nasa izan ohi dituzte, adibidez Rocaforteko geltokiak.  lineko berrienek erdiko nasa bakarra dute, horrela, zabalagoak izan daitezke, Mundeteko geltokia kasu. Eta  eta  lineen geltoki batzuek hiru nasa dituzte, Fabra i Puigena kasu.

Linea gehienek ez dute uniformetasunik diseinuan. FGCko lineak izan ezik, antzeko arkitektura baitute eta lerroaren berezko baldosa zuriak baitituzte. TMB lineek antzeko arkitektura eta diseinua izan ohi dute aldi berean eraiki edo berritu ziren estazioen tarteetan, baina ez linea osoan zehar.

FGCko geltokietako nasetan, erronbo itxurako kartel batzuk ikus daitezke, hondo zuria, ingerada gorria eta geltokiaren izena duen barra urdin bat gainean dituztela. TMBk, aldiz, linearen kolorearen estazioaren puntatik puntara dagoen kartel bat erabiltzen du, linearen mapa batekin, hainbat aldiz errepikatuz doana, eta mapa eta mapa artean geltokiaren izen handia eta metro bateko erronbo formako ikurra.

Metroko sarreretan, gainean makila bat duen kartel bat aurki daiteke. Kartela prisma triangeluar bat da, TMB erronbo gorriaren ikurra eta/edo FGCko sinbolo berdea dituena.

TMB eta FGC atarietan billete-salgailu automatikoak daude. TMB lineetan oraindik eskuz saltzeko txarteldegiak daude, nahiz eta gaur egun zerbitzu hori bandari utzi zaion eta langileak atondora bertara bideratu diren, baina txarteldegitik kanpo.

Irisgarritasuna

2006ko martxoaren 24ko 135/1995 Dekretuaren bidez Irisgarritasun Kodea onartzearen ondorioz, metroaren eta hiri inguruko trenbidearen sare osoak irisgarria izan behar du mugikortasun urriko pertsonentzat, eta geltoki ugari egokitzen ari dira, gutxienez sarbideetako batean igogailuak jarrita eta nasak konboien ateen parean egokituta.

TMB sarean 140 geltoki daude ( % 91) mugikortasun urriko pertsonentzat, bat egokitze-lanetan (Jaume I) eta hamahiru lanak lizitatzeko. 2022rako erabateko egokitzapena aurreikusita dago.^[25]

Gaur egun, FGC sarea metropoli-sareko geltokien % 100eko egokitzapenera iristen da. Horregatik, FGC sari ezberdinekin saritua izan zen, eta "mundu guztiarentzako diseinuaren" programa europarrean atxikita dago. Horren ondorioz, instalazio eta ekipazio eraiki berri guztiak edo birmoldaketa integrala egin behar zaienak sistematikoki egokitu behar dira.^[26]

Zerbitzutako eskualdeak

Metro sareak hiru eskualdetan ematen du zerbitzua: batez ere Barcelonès delakoa hartzen du, Baix Llobregaten presentzia handia du, Mendebaldeko Vallèsen metroa guztiz testimoniala den bitartean,  ren geltoki bakarra baitago Montcada i Reixaceko Can Cuiàs auzoan.

Gaur egun ez dago Barcelonèseko udalerririk gutxienez metro geltokirik ez duenik. Sant Adrià de Besòsek  ko geltoki bat du, Santa Coloma de Gramenetek  eko bi eta  ko 6, Badalonak  ko lau eta  eko hiru eta Hospitalet de Llobregatek hiru, Bartzelonaren ondoren metro geltoki gehien dituen hiria da. Baix Llobregat eskualdean oraingoz zortzi geltoki bakarrik daude banatuta Cornellà de Llobregat (TMB eta FGCko 5), Sant Boi de Llobregat (FGCko 2), bat Esplugues de Llobregaten eta zazpi Prat de Llobregaten (  ), nahiz eta linea bereko beste bi falta diren zain.

Bartzelonako auzoak, metrorik gabe

Bartzelonako metroaren geltoki gehienak Bartzelonan daude; hala ere, 2000ko hamarkadaren erdialdean, 73 auzotako 14 auzok ez zuten ez metro, ez TMB ez FGC zerbitzurik, ezta Kataluniako Aldirien zerbitzuen zerbitzurik ere. Horrek esan nahi zuen hiriko 10 barrutietatik seik garraio publikoaren defizita zuen eremu edo auzo bat zutela.  ,  eta  lineak zabalduz eta  linea pixkanaka zerbitzuan jarriz, auzo batzuek jada konpondu dute defizit hori. Jarraian, hamarkada honetan geltokiren bat ireki den auzoak eta oraindik metrorik ez dutenak zehazten dira.

Auzoa	Barrutia	Zerbitzua	Egoera	Lehen zerbitzua
Bon Pastor	Sant Andreu		zerbitzuan	2010
Can Baró	Horta-Guinardó	ez da zerbitzu	datarik gabe	-
El Carmel	Horta-Guinardó		zerbitzuan	2010
La Clota	Horta-Guinardó	ez da zerbitzu	datarik gabe	-
El Coll	Gràcia		zerbitzuan	2010
La Font d'en Fargues	Horta-Guinardó	ez da zerbitzu	datarik gabe	-
La Marina de Port	Sants-Montjuïc		zerbitzuan	2018
La Marina del Prat Vermell	Sants-Montjuïc		zerbitzuan	2018
Pedralbes	Les Corts	ez da zerbitzu	lanak 2024n	-
Les Roquetes	Nou Barris		zerbitzuan	2008
Sant Genís dels Agudells	Horta-Guinardó		zerbitzuan	2010
La Teixonera	Horta-Guinardó		zerbitzuan	2010

Bidaiarientzako informazioa

Metroko instalazioek hainbat pantaila dituzte bidaiariari zerbitzuaren egoeraren, gorabeheren eta txirikordak pasatzeko maiztasunaren berri emateko, besteak beste. 1995ean Sant Antoni eta Sagrada Família arteko  lineako zatia beldurtu zuten pantaila horiek "INP" (pasaiari buruzko informazioa) edo "INC" (bezeroari buruzko informazioa) deitzen dira, eta 2013an Bartzelonako Garraio Metropolitarren sareak 875 (755 linea konbentzionaletan eta 120 linea automatikoetan) zituen. Gainera, gertaera masiboei zerbitzua ematen dieten Espanyan, El Maresme | Fòrumen eta Barcelonetan, metroko instalazioen kanpoaldean beste pantaila berezi batzuk dituzte, gorabeherak edo pilaketak gertatuz gero mezuak eta aholkuak emateko.

Txartelak

2001etik metroa Metropoliko Garraioaren Agintaritzaren (ATM) tarifa-sisteman integratuta dago, 2009tik Autoritat del Transport Metropolità area bezala ere ezagutzen dena. Erakunde horiek partzuergo bat dira, eta azpiegiturak eta zerbitzuak planifikatzeaz, operadoreekiko harremanez eta tarifak antolatzeaz arduratzen dira, besteak beste. Erakunde horrek aukera ematen du txartel berarekin bidaiatzeko eta hainbat operadoreren metro-lineen artean ontziz aldatzeko, eta beste garraiobide batzuekin lotzeko, hala nola Kataluniako Aldirietarekin, beste FGC batzuekin, tranbiarekin eta hiriko eta hiriarteko autobusekin.

Metro-sare osoa AMTren 1. eremuan dago, hau da, txartelaren prezioa ez da aldatzen eremu horren barruan, baina zona horretatik harago doazen garraiobideekin ontzi-aldaketa egiteko, zure jomuga den eremuko txartel bat behar da.

Zazpi garraio-titulu edo txartel integratu daude: bitllet senzill, T-10, T-Casual, T-Usual, T-Familiar (70/30), T-Jove, T-Dia eta T-12. Horiek guztiek prezio desberdinak dituzte, ATMk erabakitakoak, iraupen jakin batekin eta bidaia kopuru desberdinekin.

Gidatze automatikoa

Gaur egun, Bartzelonako Metroko Kontrol Zentrotik kontrolatutako hiru linea daude, automatikoki gidatzen duten trenekin. Linea hauek dira:  linea, 2009ko abenduaren 13tik;  linea, 2010eko apirilaren 18tik; eta  linea, 2009ko abenduaren 15etik.  linean, Lurralde Politika eta Herri Lan Sailak trenak automatikoki gidatzeko probak egin zituen sei hilabetez, 2007 eta 2008 artean, Clot - La Pau tartera. Probek  linerako proba-banku gisa balio izan zuten, eta sistemaren bideragarritasuna egiaztatzea ahalbidetu zuten.^[27]

Trenbideen zabalera

Hiru trenbide-zabalera daude, metroaren lineak ez bezalakoak:

• Zabalera txikia (1 000 mm):  
• Zabalera normala (1 435 mm):  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  ,  
• Zabalera iberiko zaharra (1 674 mm):  

2019an Bartzelonako metroak 455,7 milioi pertsona garraiatu zituen (411,3 milioi TMBri dagozkio eta 44,4 FGCren hiri-zerbitzuei); beraz, munduan gehien erabiltzen diren 40 metro-sareen artean daude.

2009an, metroko ikuskatzaileek ia bost milioi bidaiarirentzako txartela egiaztatu zuten, eta 55 000 bidaiarik ez zeramaten; horrek esan nahi du erabiltzaileen % 1,1ek metroa ordaindu gabe hartzen zutela, hau da, 13 000 egunero.^[28]

Segurtasuna

2010. urteaz geroztik, tokiko eta nazioarteko komunikabideek Bartzelonako TMB hiri-inguruan gertatzen diren lapurreta ugarien berri eman dute. 2010ean, Eskuadra Mossoek 60 salaketa jaso zituzten egunero metroan egindako lapurretengatik, batez ere  eta  lapurretengatik, eta 2011n 150 lapurreta egunean, lehen hiruhilekoan 3 700 lapurreta izan zirelarik. Japoniako kantzilertzaren arabera, Bartzelona bisitatzen ari diren hiru japoniarretatik bat metroan egindako lapurreten biktima izan dira.^[53][54][55]

2011ko uztailean, Bartzelonako Udaltzaingoaren eta Eskuadra Mossoen arteko "xarxa" dispositiboari ekin zioten, poliziak metroan egon daitezen, 85 Mosso egunero, Barne Kontseilaritzaren arabera, lapurretak saihesteko.^[56]

FGCren sarean bandalismoa bikoiztu egin da 2008tik, irteeran balidazioa instalatzeak iruzurra gutxitzea eragin du, baina ebasketak eta bandalismoa areagotu egin dira.^[57]

Sarean hainbat proiektuak dago:

Lanean

•  : Ernest Lluch geltokia eraikitzea^[58]
•  : Port Comercial, Ecoparc eta ZAL-Riu Vell geltokien eraikitzea^[59]

Gelditatuan

•    : Zona Universitària > La Sagrera tartea eraikitzea^[60]

Proiektatuak

•  : Trinitat Nova > Trinitat Vella tartea eraikitzea^[61]
•  : Zona Universitària > Pont d'Esplugues tartea eraikitzea^[61]
•  : La Pau > La Sagrera tartea eraikitzea^[62]

Aztertzen

•  : Hospital de Bellvitge > El Prat tartea eraikitzea^[63]
•  : Fondo > Badalona Est tartea eraikitzea^[63]
•  : Paral·lel > Aeroport T1 tartea eraikitzea^[64]
•  : Pompeu Fabra > Can Ruti tartea eraikitzea^[64]
•  : Pont d'Esplugues > Sant Feliu Centre tartea eraikitzea^[65]
•  : Sarrià > Finestrelles | Sant Joan de Déu tartea eraikitzea^[64]
•  : Plaça Espanya > Gràcia > Parc del Besòs tartea eraikitzea^[64]

• Transports Metropolitans de Barcelona
• Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya
• Kataluniako Aldiriak

• Metroaren planoa TMB enpresaren webgunean