Azaroaren 23

Euskal Herria

• 1808 – Napoleon Bonaparteren armadak Tuterako gudua irabazi zuen.
• 1980 – Batallon Vasco Español talde armatuak Hendaiako Hendayais taberna tirokatu eta Jose Kamio eta Jean Pierre Aramendi hil eta beste hamar lagun zauritu zituzten.
• 1982 – Euskadi Irratiaren estreinaldia.

Mundua

• 1867 – Manchesterreko martirien urkatzea (William Philip Allen, Michael Larkin eta Michael O'Brien).
• 1917 – Izvestia eta Pravda sobietar egunkariek Sykes-Picot Hitzarmen sekretua argitaratu zuten.
• 2006 – Egun odoltsuan 202 hildako egon ziren Iraken egindako atentatu ezberdinetan.
• 2010 –
  • Belgika eta Herbehereetan ustez atentatua burutu behar zuten muturreko islamiarrak atxilotu zituzten.
  • Ipar Koreak hegoaldera jaurtitako obusek bi soldadu hego korear hil zituzten, eta bi herrialdeen arteko tentsioa areagotu.
  • Kanbodiako Phnom Penh hirian izandako jende pilaketan 378 pertsona hil ziren.

Euskal Herria

• 1982 – Euskadi Irratia lehenbizikoz aireratu zen.

Mundua

• 1983 – Terms of Endearment (Maitasun Loturak) filma estreinatu zen, James L. Brooksek zuzendu eta Shirley MacLaine, Debra Winger, Jack Nicholson, Danny DeVito, Jeff Daniels eta John Lithgow aktoreek antzeztu zuten.

Euskal Herria

Mundua

1924 – Edwin Hubblek azaldu zuen Andromeda, lehenago nebulosatzat hartzen zena, beste galaxia bat zela, eta Esne Bidea ez dela unibertsoko galaxia bakarra^[1].

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1739 – Michel Behic, lapurtar politikari eta armadorea (h. 1821).
• 1741 – Armand Joseph Dubernad, lapurtar politikari eta enpresaburua (h. 1799).
• 1788 – Jose Frantzisko Iturtzaeta, gipuzkoar kaligrafoa (h. 1853).
• 1883 – Jon Kurutz Ibargutxi, euskal idazlea (h. 1969).
• 1886 – José María Preciado, nafar apaiza (h. 1963).
• 1887 – Javier Martínez de Morentin, euskal ugazaba eta politikaria (h. 1949).
• 1905 – Guy Petit, lapurtar politikaria (h. 1988).
• 1910 – Jose Manuel Mendizabal, Mañul, gipuzkoar gudaria, Saseta batailoiko Aitzol konpainiaren tenientea izandakoa (h. 1978).
• 1932 – Begoña Bilbao, euskal idazlea, musikagilea eta euskalaria (h. 2005).
• 1935 – Miren Alazne Iruretagoiena, gipuzkoar euskaltzalea eta abertzalea, euskal erreferentea Panpan (h. 2018).
• 1945 – Adela Ibabe, ikastolako andereñoa, ezkongabe haurdun zela legez kanpoko abortu ebakuntza baten ondorioz hil zena (h. 1973).
• 1951 – Jose Mari Espartza, nafar idazle eta editorea, Txalaparta argitaletxearen sortzaile eta zuzendaria.
• 1959 – Joseba Egibar, gipuzkoar politikari jeltzalea, Gipuzko Buru Batzarreko presidentea.
• 1960 – Eva Esnaola Agesta, gipuzkoar ultramaratoilaria.
• 1968 – Frantzisko Xabier Bustillo, nafar frantziskotar apaiza, Ajaccioko apezpikua.
• 1980 – Zuhaitz Gurrutxaga, gipuzkoar futbolari ohia eta telebistako aurkezlea.
• 1989 – Xabier Galan, bizkaitar futbolaria.
• 1994 – Maddi Ane Txoperena, lapurtar kazetaria, bertsolaria eta feminista.
• 2002 – Ander Herrero, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 912 – Oton I.a Handia, Germaniako erregea eta Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (h. 973).
• 1221 – Alfontso X.a Gaztelakoa, Gaztela, Galizia eta Leongo erregea (h. 1284).
• 1534 – Beatriz Galindo, La Latina, espainiar idazlea eta humanista, Elisabet I.a Gaztelakoaren latin eta gramatika irakaslea (j. c. 1465)
• 1632 – Jean Mabillon, frantziar diplomatiko eta historialari beneditarra (h. 1707).
• 1690 – Ernst Johann von Biron, Kurlandia eta Semigaliako dukea eta Errusiar Inperioko erregeordea (h. 1772).
• 1743 – Théophile-Malo de La Tour d'Auvergne-Corret, frantziar militarra (h. 1800).
• 1760 – François-Noël Babeuf, frantziar iraultzailea (h. 1797).
• 1804 – Franklin Pierce, Ameriketako Estatu Batuetako 14. Presidentea (h. 1869).
• 1828 – Clemente Aguirre, mexikar konpositore eta musika irakaslea (h. 1900).
• 1834 – James Thomson, Bysshe Vanolis, eskoziar olerkaria (h. 1882).
• 1837 – Johannes Diderik van der Waals, herbeheretar fisikaria, 1910eko Fisikako Nobel Saria (h. 1923).
• 1859 – Billy the Kid, estatubatuar legezkanpoko bidelapur eta tiratzailea (h. 1881).
• 1860 – Hjalmar Branting, suediar politikaria, 1921eko Bakearen Nobel Saria (h. 1925).
• 1862 – Théo van Rysselberghe, belgikar margolaria (h. 1926).
• 1867 – Lucrecia Arana, espainiar zarzuela-abeslaria, tiple-kontraltoa (h. 1927).
• 1872 – Isabel Güell i López, kataluniar konpositorea (h. 1956).
• 1875 – Anatoli Lunatxarski, Ukrainan jaiotako boltxebikea eta idazlea (h. 1933).
• 1876 – Manuel de Falla, espainiar musikagilea (h. 1946).
• 1881 – Edward L. Atkinson, britainiar itsas zirujaua eta Antartikako esploratzailea (h. 1929).
• 1882 – John Rabe, alemaniar negozio gizona (h. 1950).
• 1883 – José Clemente Orozco, mexikar margolaria (h. 1949).
• 1887 –
  • Boris Karloff, ingeles aktorea (h. 1969).
  • Henry Moseley, ingeles kimikaria (h. 1915).
• 1888 – Harpo Marx, estatubatuar umorista eta aktorea (h. 1964).
• 1889 – Alexander Patch, estatubatuar jenerala (h. 1945).
• 1890 – El Lissitzky, errusiar margolaria, tipografoa eta marrazkilaria (h. 1941).
• 1896 – Klement Gottwald, Txekoslovakiako presidentea (h. 1953).
• 1898 –
  • Rachel Fuller Brown, estatubatuar kimikaria, onddo gaixotasunaren kontrako lehen antibiotikoaren garatzailea (h. 1980).
  • Rodion Malinovski, sobietar militarra (h. 1967).
• 1917 – Elizabeth Scott, estatubatuar matematikaria, estatistikan eta astronomian espezializatua (h. 1988).
• 1919 –
  • Claudio Santoro, brasildar musikagilea (h. 1989).
  • Peter Frederick Strawson, ingeles filosofoa (h. 2006).
• 1920 – Paul Celan, errumaniar jatorriko austriar poeta lirikoa (h. 1970).
• 1922 –
  • Manuel Fraga, galiziar politikari frankista, Espainiako eskuinaren XX. mendeko politikari garrantzitsuenetarikoa (h. 2012).
  • Joan Fuster, katalanezko valentziar idazlea (h. 1992).
• 1925 – José Napoleón Duarte, El Salvadorko presidentea (h. 1990).
• 1927 – Angelo Sodano, italiar kardinala (h. 2022).
• 1929 – Branko Elsner, esloveniar futbolari eta entrenatzailea (h. 2012).
• 1931 – Tosiwo Nakayama, Mikronesiako Estatu Federatuetako lehendabiziko presidentea (h. 2007).
• 1933 –
  • Daniel Chavarría, euskal jatorriko kubatar idazlea (h. 2018).
  • Seydou Diarra, Boli Kostako lehen ministroa (h. 2020).
  • Krzysztof Penderecki, poloniar musikagilea (h. 2020).
• 1938 – Herbert Achternbusch, alemaniar idazlea, aktorea eta zinema-zuzendaria (h. 2022).
• 1940 – Gösta Pettersson, suediar txirrindulari ohia.
• 1941 –
  • Derek Mahon, iparirlandar poeta (h. 2020).
  • Franco Nero, italiar aktorea.
• 1943 – Denis Sassou-Nguesso, Kongoko Errepublikako presidentea.
• 1948 – Abbas Bonfoh, Togoko presidentea (h. 2021).
• 1951 – Juan Santos, espainiar historialaria eta EHUko katedraduna.
• 1954 – Ross Brawn, 1 Formulako britainiar ingeniaria.
• 1955 –
  • Harolyn Blackwell, estatubatuar opera-abeslaria.
  • Ludovico Einaudi, italiar pianista eta konpositorea.
  • Sofie Petersen, groenlandiar apezpiku luterotarra.
• 1957 – William Kaelin Jr., Harvard Unibertsitateko medikuntza irakaslea, 2019ko Medikuntzako Nobel Saria.
• 1962 –
  • Carlinhos Brown, brasildar abeslari eta perkusionista.
  • Nicolás Maduro, Venezuelako presidentea.
• 1965 – Sergio Vázquez, argentinar futbolari ohia.
• 1966 – Vincent Cassel, frantziar aktorea.
• 1968 – Christa Žentiily, esloveniar emakumezko abeslari, aktore, sukaldari eta LGBT ekintzaile transgeneroa.
• 1972 –
  • Veronica Avluv, estatubatuar aktore pornoa.
  • Miguel de Icaza, mexikar software libre programatzailea, GNOME proiektua hasteagatik ezaguna.
• 1976 – Takayuki Chano, japoniar futbolari ohia.
• 1978 – Terrence Trammell, estatubatuar atleta, 110 m-ko hesi-lasterketan aditua.
• 1979 – Nihat Kahveci, turkiar futbolari ohia.
• 1982 – Asafa Powell, jamaikar atleta, abiadura probetan espezializatua.
• 1986 –
  • Toño Ramírez, errioxar futbolaria.
  • Alexandra Rosenfeld, frantziar modeloa.
• 1991 – Willian José, brasidar futbolaria.
• 1992 – Miley Cyrus, estatubatuar abeslari eta aktorea.
• 1995 –
  • Ariya Jutanugarn, thailandiar golflaria.
  • Diana Pinilla, mendi eta errepideko kolonbiar txirrindularia.

Euskal Herria

• 1468 – Nikolas Etxabarri, Iruñeko apezpikua.
• 1470 – Gaston I.a, Vianako Printzea.
• 1578 – Jean-Robert Sossiondo, lapurtar elizgizona, Baionako apezpikua izandakoa.
• 1795 – Maria Rita Barrenetxea, bilbotar aristokrata eta idazlea, Madrilen (j. 1750).
• 1887 – Rafael Etxague, euskal herritar militar eta politikaria, Madrilen (j. 1815).
• 1929 – Robustiano Ortuzar, euskal idazlea (j. 1883).
• 1945 – Pete Agerreberri, zuberoar meatzaria, Heriotza ibarrean urrea aurkitu zuen aitzindarietakoa, Kalifornian (j. 1874).
• 1971 – Klaudio Sagartzazu, euskal olerkigilea (j. 1895).
• 2005 – Basilio Pujana, bizkaitar bertsolari eta idazlea (j. 1913).

Mundua

• 955 – Eadred, Ingalaterrako erregea (j. 923).
• 1457 – Ladislao Hil ostekoa, Austriako dukea eta Hungaria, Kroazia eta Bohemiako erregea (j. 1440).
• 1612 – Elizabeth Jane Weston, ingeles-txekiar olerkaria (j. 1582).
• 1642 – Walatta Petros, Etiopiako Tewahedo Eliza Ortodoxoko emakumezko santua (j. c. 1592).
• 1682 – Claude Gellée, Le Lorrain, frantziar margolaria (j. c. 1600).
• 1814 – Elbridge Gerry, AEBetako 5. presidenteordea (j. 1744).
• 1833 – Jean-Baptiste Jourdan, frantziar mariskala (j. 1762).
• 1840 – Louis de Bonald, frantziar filosofo eta politikari kontraiuraultzailea (j. 754).
• 1855 – Louis-Mathieu Molé, Frantziako 18. lehen ministroa (j. 1781).
• 1856 – Manuela Sáenz, Simon Bolivarren bikotekidea, Hego Amerikaren askatzaileetako bat (j. 1797).
• 1864 – Friedrich Georg Wilhelm von Struve, alemaniar astronomoa (j. 1793).
• 1872 – John Bowring, ingeles politikari, ekonomilari, hizkuntzalari, itzultzaile, hispanista, idazle eta bidaiaria, Hong Kongeko laugarren gobernadorea (j. 1792).
• 1890 – Gilen III.a Herbehereetakoa, Herbehereetako errege eta Luxenburgoko duke-handia (j. 1817).
• 1902 – Walter Reed, estatubatuar kirurgialaria, patologoa eta bakteriologoa (j. 1851).
• 1916 – Charles Booth, britainiar gizarte-ikertzailea, positibista eta erreformatzailea (j. 1840).
• 1919 – Henry Gantt, estatubatuar ingeniari eta kudeaketa aditua (j. 1861).
• 1927 – Stanislaw Przybyszewski, poloniar idazlea (j. 1868).
• 1934 – Giovanni Brunero, italiar txirrindularia (j. 1895).
• 1937 –
  • Jagadish Chandra Bose, bengalar botaniko eta fisikaria (j. 1858).
  • George Albert Boulenger, belgo-britainiar zoologoa (j. 1858).
• 1938 – Erik Werenskiold, norvegiar margolari eta ilustratzailea (j. 1855).
• 1941 – Carola Lorenzini, argentinar hegazkinlari eta kirolaria, aireko istripuan (j. 1899).
• 1946 – Arthur Dove, estatubatuar margolaria (j. 1880).
• 1965 –
  • Frank Debenham, esploratzaile polarra, geografia irakaslea eta Scott Polar Research Instituteko lehen zuzendaria (j. 1883).
  • Elixabete Bavariakoa, Belgikako erregina ezkontidea (j. 1876).
• 1966 – Sean Thomas O´Kelly, Irlandako presidentea (j. 1882).
• 1970 – Yusof Ishak, Singapurreko lehendabiziko presidentea (j. 1910).
• 1973 – José Alfredo Jiménez, mexikar herri-musika egile eta abeslaria, inoiz izan den rantxera egile hoberenetarikoa (j. 1926).
• 1974 – Cornelius Ryan, irlandar kazetari eta idazlea (j. 1920).
• 1976 – André Malraux, frantziar idazle eta politikaria (j. 1901).
• 1979 – Merle Oberon, indo-britainiar aktorea (j. 1911).
• 1989 –
  • Martin Glaessner, txekiar geologo eta paleontologoa, Kanbriarraurreko fosilekin egindako lanarengatik ezaguna (j. 1906).
  • Sidney Janis, estatubatuar arte-bildumagilea (j. 1896).
  • Armand Salacrou, frantziar antzerkigilea (j. 1899).
• 1990 – Roald Dahl, eleberri eta ipuin laburren galestar idazlea (j. 1916).
• 1991- Klaus Kinski, alemaniar aktorea (j. 1926).
• 1992 – Roy Acuff, estatubatuar abeslari, biolin-jotzaile eta abesti-idazlea (j. 1903).
• 1994 – Félix Rotaeta, espainiar aktorea (j. 1942).
• 1995 – Louis Malle, frantziar zinemagilea (j. 1932).
• 2002 –
  • Angel Martín Municio, espainiar zientzialaria (j. 1923).
  • Roberto Matta, txiletar margolaria, bere herrialdeko artistarik ospetsuenetarikoa (j. 1911).
• 2006 –
  • Philippe Noiret, frantziar aktorea (j. 1930).
  • Anita O'Day, estatubatuar jazz-abeslaria, jazzaren emakumezko ahots garrantzitsuenetakoa (j. 1919).
• 2007 –
  • Francesc Candel, valentziar idazle eta kazetaria (j. 1925).
  • Ichiji Otani, japoniar futbolaria (j. 1912).
• 2010 –
  • Pavel Lednyov, sobietar atleta (j. 1943).
  • Ingrid Pitt, poloniar-britainiar aktore eta idazlea (j. 1937).
• 2012 –
  • José Luis Borau, espainiar zinema zuzendari, ekoizle, aktore eta gidoigilea (j. 1929).
  • Larry Hagman, estatubatuar aktorea (j. 1931).
• 2015 –
  • Douglass North, estatubatuar ekonomialaria, 1993ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1920).
  • Otto Schaden, estatubatuar egiptologoa (j. 1937).
• 2016 – Rita Barberá, Valentziako alkatea (j. 1948).
• 2018 –
  • Mariano Bellver, bizkaitar jatorriko andaluziar arte-bildumagilea (j. 1926).
  • Nicolas Roeg, ingeles zinema zuzendaria eta argazkilaria (j. 1928).
• 2019 – Asunción Balaguer, kataluniar aktorea (j. 1925).
• 2020 – Sidi Mohamed Ould Cheikh Abdallahi, Mauritaniako 7. presidentea (j. 1938).
• 2021 –
  • Chun Doo-hwan, Hego Koreako presidentea (j. 1931).
  • James Fitz-Allen Mitchell, Saint Vincent eta Grenadinetako lehen ministroa (j. 1931).
  • Riuler de Oliveira Faustino, brasildar futbolaria (j. 1998).
• 2022 –
  • António da Cunha Telles, portugaldar zinemagilea eta ekoizlea (j. 1935).
  • Sandra Guida, argentinar aktorea, abeslaria eta dantzari profesionala (j. 1962).
  • Jorge Medina Barra, afro-boliviar herriaren eskubideen aldeko aktibista (j. 1968).

• Sehaska egutegiko izendegia: Josu, Josune, Iosu, Iosune, Joxune eta Jesus.