Otsailaren 12

Euskal Herria

• 1979 – ETAk, Cesar Pinilla Sanz Mungiako polizia munizipaleko burua erail zuen.

Mundua

• 1541 – Txileko Santiago sortu zen.
• 1554 – Bederatzi egunez Ingalaterrako tronuan egon ondoren, Joana Greyri lepoa moztu zioten Maria I.aren aginduz, traizioa leporatuta.
• 1832 – Ekuadorrek Galapago Uharteak anexionatu zituen.
• 1931 – Vatikano Irratiko lehen emisioak hasi ziren.
• 1934 – Austriako Gerra Zibila hasi zen; faxistek irazabazi zuren Austrofaxismo ezarriz.
• 2004 – Ameriketako Estatu Batuetako San Frantziskoko hiriak sexu berdineko bikoteak ezkontzen hasi zen, herrialdean horretarako legediarik egon ez arren.
• 2005 – Eraberritze lanetan zegon Madrilgo Windsor Dorrea, suak kiskali zuen.
• 2012 – Greziako Legebiltzarrak Europako Batasunak, Europako Banku Zentralak eta Nazioarteko Diru Funtsak Greziari 130.000 milioi euroko mailegua emateko murrizketa ekonomiko latzak onartu ondoren milaka greziarek protesta handiak burutu zituzten.

Euskal Herria

Mundua

• 1994 –
  • Edvard Munchen Garrasia lana lapurtu zuten Osloko (Norvegia) Arte Museo Nazionaletik.
  • Harold Ramis estatubatuar zinema zuzendariak zuzendu eta Bill Murray, Andie MacDowell eta Chris Elliott aktoreek antzeztutako Groundhog Day filma estreinatu zen.
• 2010 – The Ghost Writer filma Berlingo Zinemaldian estreinatu zen, Roman Polanskik zuzendu eta Ewan McGregor, Pierce Brosnan, Kim Cattrall, Olivia Williams, Tom Wilkinson, Timothy Hutton, Jon Bernthal, Tim Preece, Robert Pugh, David Rintoul eta Eli Wallach aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

Mundua

• 2010 – Nodar Kumaritashvili luge kirolari georgiarra hil zen 2010eko Neguko Olinpiar Jokoen aurreko entrenamenduan.

Euskal Herria

• 1234 – Antso VII.a Nafarroakoa, Nafarroako erregea.
• 1637 – Migel Aozaratzakoa, gipuzkoar apaiz eta misiolari domingotarra (h. 1680).
• 1639 – Juan Gartzia de Salazar, arabar musikagile eta ganberako maisua (h. 1710).
• 1775 – Jacinto Romarate, bizkaitar militarra (h. 1836).
• 1814 – Ramón Fernandez Garaialde, gaztelerazko poeta eta Donostiako alkatea (h. 1903).
• 1832 – Mariano Mendigatxa, Bidankozeko nekazaria, Bonaparteren eta Azkueren berriemailea (h. 1916).
• 1858 – Melecio Brull, nafar piano-jotzaile eta musikagilea (h. 1923).
• 1903 –
  • Jose Legarreta, euskal herritar futbolaria (h. 1957).
  • Ignacio Olague, euskal idazle, historialari eta paleontologoa (h. 1974).
• 1912 – Luzia Sagastasoloa, Errepublika garaiko andereño (h. 1999)
• 1931 – Regina Raull, bizkaitar margolaria (h. 2019).
• 1932 – Juan Maria Bandrés, euskal politikaria, abokatua eta Euskadiko Ezkerra alderdiaren sortzailea (h. 2011).
• 1940 – José Larrauri, bizkaitar futbolari ohia.
• 1945 – Andrés Mendieta, bizkaitar futbolari ohia.
• 1953 – Julia Guerra Lacunza, nafar idazlea (h. 2008).
• 1956 –
  • Koldo Arriola Arriola, Ondarroako Guardia Zibilaren kuartelean tiroz eraildako gaztea (h. 1975).
  • Leontxo García, gipuzkoar xake jokalari eta kazetaria.
• 1958 –
  • Javier Gurrutxaga, gipuzkoar abeslari, musikari, aktore eta plazagizona, La Orquesta Mondragón taldeko burua.
  • Txomin Olhagarai, Iparretarrak erakunde armatuko lapurtar kidea (h. 1980).
• 1959 – Eugenia Martín Mendizabal, arabar kazetari eta politikaria.
• 1963 –
  • Mikel Aizpuru, gipuzkoar historialaria, EHUko Historia Garaikideko irakaslea eta UEUko zuzendari ohia.
  • Hugues Labiano, lapurtar komikigilea.
• 1965 – Jokin Uria, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1966 –
  • Javier Garcia Gaztelu, Txapote, bizkaitar ETAkide ohia.
  • Agurtzane Intxaurraga, bizkaitar antzerki zuzendaria.
• 1968 – Francisco Javier Aristu, nafar beisbol eta softbol jokalari ohia.
• 1970 –
  • Ainhoa Aizpuru, gipuzkoar politikaria, Gabiriako alkate ohia.
  • Maite R. Ochotorena, gipuzkoar idazlea.
• 1973 – Lorena Sánchez, bizkaitar futbolari ohia.
• 1976 –
  • Miguel Morrás, nafar txirrindulari ohia.
  • Silvia Trigueros, bizkaitar mendi-lasterkaria.
• 1979 – Lur Basterretxea, bizkaitar mendi-eskiatzailea, korrikalaria eta alpinista.
• 1980 – Kepa Acero, bizkaitar surflaria.
• 1983 – Zaloa Fuertes, mexikar-bizkaitar argazkilaria, Mexikon.
• 1990 – Ander Larruzea, bizkaitar futbolaria.
• 1993 – Eneko Saralegi, nafar aizkolaria.
• 1999 – Jeremy Blasco, lapurtar futbolaria.
• 2005 – Izaro Oliveira, bizkaitar txirrindularia

Mundua

• 41 – Britaniko, erromatar noblea (h. 55).
• 1218 – Kujo Yoritsune, Japoniako Kamakura shogunerriko laugarren shoguna (h. 1256).
• 1665 – Rudolf Jakob Camerarius, alemaniar naturalista (h. 1721).
• 1728 – Étienne-Louis Boullée, frantziar arkitekto neoklasizista (h. 1799).
• 1760 – Jan Ladislav Dussek, Bohemiako pianista eta musikagilea (h. 1812).
• 1768 – Frantzisko II.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko azken enperadorea (h. 1835).
• 1775 – Louisa Adams, AEBetako lehen dama (h. 1852).
• 1777 – Friedrich de la Motte Fouqué, alemaniar Erromantizismoaren idazlea (h. 1843).
• 1785 – Pierre Louis Dulong, frantziar fisikari eta kimikaria (h. 1838).
• 1800 – John Edward Gray, ingeles zoologo, naturalista eta mikologoa (h. 1875).
• 1809 –
  • Abraham Lincoln, Ameriketako Estatu Batuetako 16. presidentea (h. 1865)
  • Charles Darwin, ingeles naturalista, eboluzioaren teoriaren aita (h. 1882).
• 1814 – Jenny von Westphalen, prusiar idazle eta pentsalaria (h. 1881).
• 1828 – George Meredith, britainiar idazlea (h. 1090).
• 1837 –
  • Emilia Calé, galiziar idazlea (h. 1908).
  • Thomas Moran, Hudson Ibaiaren Eskolako margolari estatubatuarra (h. 1926).
• 1841 – Gijsbert van Tienhoven, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1914).
• 1851 –
  • Anna Jesipova, errusiar piano-jotzaile bertutetsua, konpositorea eta irakaslea (h. 1914).
  • Francisca Saperas, kataluniar militante anarkista eta anarkosindikalista (h. 1933).
• 1857 – Eugène Atget, frantziar argazkilaria (h. 1927).
• 1861 – Lou Andreas-Salomé, errusiar idazle, psikoanalista eta intelektuala, liberalismoaren jarraitzailea (h. 1937).
• 1866 – Lev Xestov, errusierazko idazlea eta filosofoa (h. 1938).
• 1874 – Auguste Perret, belgikar-frantziar arkitektoa (h. 1954).
• 1876 – Thubten Gyatso, hamairugarren Dalai Lama (h. 1933).
• 1877 – Louis Renault, frantziar automobilgintzako enpresaburua eta Renault etxearen sortzailea (h. 1944).
• 1881 – Anna Pavlova, errusiar ballet-dantzaria (h. 1931).
• 1882 – Walter Nash, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 1968).
• 1884 –
  • Max Beckmann, alemaniar margolaria (h. 1950).
  • Marie Vassilieff, errusiar-frantziar pintore eta eskultorea, kubismoaren lehen sustatzaileetako bat (h. 1957).
• 1885 – Julius Streicher, alemaniar politikari nazia (h. 1946).
• 1886 – Eva Mameli Calvino, italiar botanikari, naturalista, eta irakaslea (h. 1978).
• 1888 – Clara Campoamor, espainiar politikaria, emakumeen eskubideen babeslea eta sufragio unibertsalaren bultzatzailea (h. 1972).
• 1890 – Bess Meredyth, estatubatuar zinema mutuko aktorea eta zinema gidoilaria (h. 1969).
• 1893 – Omar Bradley, estatubatuar militarra (h. 1981).
• 1897 – Theodor Plievier, alemaniar eleberrigilea (h. 1955).
• 1900 – Vasili Txuikov, sobietar teniente jenerala (h. 1982).
• 1903 –
  • Genara Fernández García, espainiar maistra (h. 1936).
  • Philippe Lamour, frantziar abokatua (h. 1992).
• 1904 – Étienne Wolff, frantziar biologoa (h. 1996).
• 1905 – Federica Montseny, Madrilen jaiotako kataluniar anarkista eta idazlea (h. 1994).
• 1908 – Olga Benario, alemaniar komunista (h. 1942).
• 1909 – Zoran Mušič, esloveniar margolari, grabatzaile eta marrazkilaria (h. 2005).
• 1911 – Cearbhall Ó Dálaigh, Irlandako 5. presidentea (h. 1978).
• 1912 – Lycette Darsonval, frantziar dantzaria (h. 1996).
• 1913 – J. Mallorquí, eleberri komertzial asko idatzi zituen gaztelaniazko idazle katalana (h. 1972).
• 1915 – Lorne Greene, kanadar aktore eta abeslaria (h. 1987).
• 1917 – Juana Cruz, madrildar toreatzailea, Espainiako emakume toreatzaile aitzindarietako bat (h. 1981).
• 1918 – Julian Seymour Schwinger, estatubatuar fisikaria, 1965eko Fisikako Nobel Saria (h. 1994).
• 1920 –
  • Alfonso Armada, espainiar militarra, 1981eko otsailaren 23ko estatu kolpeko parte hartzailea (h. 2013).
  • Pran, indiar aktorea (h. 2013).
  • Thressa Stadtman, estatubatuar biokimikaria (h. 2016).
• 1921 –
  • Kathleen Antonelli, ENIACen sei programatzaile originaletako bat (h. 2006).
  • Asunción Linares, espainiar paleontologoa, irakaskuntzan eta ikerketan nabarmendua (h. 2005).
• 1922 – Hussein Onn, Malaysiako lehen ministroa (h. 1990).
• 1923 –
  • Mel Powell, estatubatuar musikagilea, piano-jotzailea eta musika-irakaslea (h. 1998).
  • Franco Zeffirelli, italiar zinema zuzendaria (h. 2019).
• 1926 – Irene Camber, italiar eskrimalaria (h. 2024).
• 1930 – Mercè Torrents Turmo, kataluniar piano-jole eta konpositorea (h. 2018).
• 1933 – Costa-Gavras, greziar-frantziar zinema zuzendaria, ikusmolde politiko ezkertiarrarengatik ezaguna.
• 1934 – Bill Russell, NBAko estatubatuar saskibaloi-jokalaria, inoizko hoberenetarikoa (h. 2022).
• 1937 – Viktor Emanuel Savoiakoa, Italiako Erresumako azken printze oinordekoa (h. 2024).
• 1939 – Ray Manzarek, estatubatuar musikari, abeslari, ekoizle eta zinema zuzendaria, The Doors taldearen sortzaileetakoa (h. 2013).
• 1940 – Robert Saladrigas, kataluniar kazetari, kritikari eta idazlea (h. 2018).
• 1942 – Ehud Barak, Israelgo lehen ministro ohia.
• 1944 - Claudia Mori, italiar aktorea eta abeslaria.
• 1945 – Maud Adams, suediar aktore eta modeloa.
• 1946 – Ajda Pekkan, turkiar pop abeslari eta aktorea.
• 1948 – Alfonso Ussía, espainiar kazetari, zutabegile eta idazlea.
• 1949 –
  • Joaquín Sabina, espainiar abeslari eta olerkaria.
  • Fergus Slattery, Irlanda errugbilari ohia.
• 1950 –
  • Angelo Branduardi, italiar kantautorea.
  • Michael Ironside, kanadar aktore eta ahots bikoiztailea.
  • João W. Nery, brasildar idazlea eta LGTB pertsonen eskubideen aldeko ekintzailea (h. 2018).
• 1952 –
  • Sugata Mitra, indiar hezitzailea, Hole in the Wall esperimentuagatik ezaguna.
  • Anfisa Ageieva, sami jatorriko errusiar abeslari, idazle eta kultura aktibista.
• 1955 – Enric Miralles, kataluniar arkitektoa (h. 2000).
• 1956 – Rosa Menéndez, espainiar zientzialaria, Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Gorenaren (CSIC) buru izan zen lehen emakumea.
• 1957 – Martin Ziguélé, Afrika Erdiko Errepublikako lehen ministro ohia.
• 1959 – Surat Huseynov, Azerbaijango lehen ministroa (h. 2023).
• 1961 – David Graeber, estatubatuar antropologo, anarkista, ekintzaile eta idazlea (h. 2020).
• 1962 – Ali LeRoi, estatubatuar ekoizle, gidoigile eta aktorea.
• 1968 – Josh Brolin, estatubatuar aktorea.
• 1969 – Darren Aronofsky, estatubatuar zinema zuzendaria.
• 1973 –
  • Marques Batista de Abreu, brasildar futbolari ohia.
  • Tara Strong, kanadar-estatubatuar aktore eta ahots-aktorea.
• 1975 – Iolanda Zúñiga, galizierazko idazlea.
• 1976 – Silvia Saint, txekiar aktore pornografiko ohia.
• 1980 –
  • Christina Ricci, estatubatuar aktorea.
  • Sarah Lancaster, estatubatuar aktorea.
• 1981 – Ana Ibáñez Llorente, errioxar kazetaria eta telebista aurkezlea.
• 1983 – Bianca Soares, brasildar emakumezko modelo eta aktore pornografiko transexuala.
• 1984 –
  • Deborah De Robertis, luxenburgotar performancelaria eta argazkilaria, toki publikoetan biluzik jarriz egiten dituen ekitaldiengatik ezaguna.
  • Caterine Ibargüen, kolonbiar atleta, luzera jauzi, altuera jauzi eta jauzi hirukoitzan espezializatua.
  • Aylar Lie, iraniar-norvegiar aktore, modelo, abeslari eta aktore-pornografiko ohia.
  • Peter Utaka, nigeriar futbolaria.
• 1988 – Nicolás Otamendi, argentinar futbolaria.
• 1993 – Jose Antonio Martinez, espainiar futbolaria.
• 1995 – Rina Kawaei, japoniar abeslari eta aktorea.
• 2000 – María Becerra, argentinar abeslaria, youtuber ohia eta influencerra.

Euskal Herria

• 1479 – Leonor I.a Nafarroakoa, Nafarroako XXX. erregina (j. 1426).
• 1517 – Katalina I.a Nafarroakoa, Nafarroako erregina (j. 1468).
• 1580 – Joan Amenduze, nafar poeta (j. c. 1540).
• 1912 – Andres Iturzaeta, euskal idazle eta apaiza, Otxandioko erretorea (j. 1838).
• 1937 – Engrazio Arantzadi, Kizkitza, euskal herritar politikari jeltzalea eta idazlea (j. 1873).
• 1945 – Telesforo Arantzadi, gipuzkoar antropologoa, Bartzelonan (j. 1860).
• 1962 – Leon Leon, lapurtar idazle, antzerkigile eta itzultzailea (j. 1896).
• 1992 – Joxe Migel Zumalabe, gipuzkoar matematikari, irakasle, aparejadore, lexikografo, euskaltzale eta pintorea (j. 1906).
• 2010 – Ismael Fidalgo, bizkaitar margolaria (j. 1928).
• 2012 – Manuel Lasarte, euskal bertsolaria eta idazlea (j. 1927).
• 2022 – Ignacio Javier Gomara, nafar abokatu eta politikaria (j. 1927).

Mundua

• 821 – Benedikto Anianekoa, beneditar lekaidea (j. c. 747).
• 1498 – Narbona Dacal, espainiar sendalaria, Inkisizioak sorginkeriaz akusatu eta sutan errea.
• 1538 – Albrecht Altdorfer, alemaniar margolari, marrazkilari, grabatzaile eta arkitektoa (j. c. 1480).
• 1554 – Joana Grey, Ingalaterra eta Irlandako erregina.
• 1578 – Katalina Austriakoa, Portugalgo erregina (j. 1507).
• 1612 – Jodocus Hondius, flandriar grabatzaile, kartografo eta astronomoa (j. 1563).
• 1627 – Karlos I.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (j. 1569).
• 1689 – Maria Luisa Orleanskoa, Espainiako erregina ezkontidea (j. 1662).
• 1763 – Pierre de Marivaux, frantziar idazlea (j. 1688).
• 1770 – Christopher Middleton, ingeles nabigatzailea.
• 1771 – Adolfo Frederiko Suediakoa, Suediako erregea (n. 1710).
• 1798 – Stanisław August Poniatowski, Poloniako erregea eta Lituaniako duke andia eta Bi Nazioen Errepublikako azken monarka (j. 1732).
• 1804 – Immanuel Kant, prusiar filosofo eta zientzialaria (j. 1724).
• 1807 – David Roentgen, alemaniar zurgina (j. 1743).
• 1819 – Francisco Javier Balmis, espainiar militar eta medikua, Karlos IV.a Espainiakoaren gorteko ohorezko medikua (j. 1753).
• 1834 – Friedrich Ernst Schleiermacher, alemaniar teologoa (j. 1768).
• 1837 – Ludwig Börne, alemaniar idazlea (j. 1786).
• 1870 – Jacobus Mattheüs de Kempenaer, Herbehereetako lehen ministroa (j. 1793).
• 1880 – Ricardo Balaca, espainiar margolaria (j. 1844).
• 1885 – Anthony W. Gardiner, Liberiako presidentea (j. 1820).
• 1889 – Manuel Villacampa del Castillo, espainiar militarra, progresita eta errepublikaren aldekoa (j. 1827).
• 1894 – Hans von Bülow, alemaniar musikagile, piano-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (j. 1830).
• 1896 – Ambroise Thomas, frantziar musikagilea (j. 1811).
• 1915 – Émile Waldteufel, frantziar muikagilea (j. 1837).
• 1916 – Richard Dedekind, alemaniar matematikaria (j. 1831).
• 1926 – René Worms, frantziar soziologoa (j. 1869).
• 1933 – Henri Duparc, frantziar musikagilea (j. 1848).
• 1935 – Auguste Escoffier, frantziar sukaldari eta sukaldaritza liburuen idazlea (j. 1846).
• 1938 - Kathleen Cruise O'Brien, sufragista, Irlandako hizkuntzaren defendatzailea eta maistra irlandarra (j. 1886).
• 1942 – Grant Wood, estatubatuar margolaria (j. 1891).
• 1944 – Margaret Woodrow Wilson, AEBetako lehen dama (j. 1886).
• 1946 – Georges Dumas, frantziar filosofoa, sendagilea eta psikologoa (j. 1866).
• 1947 – Kurt Lewin, alemaniar psikologo eta filosofoa (j. 1890).
• 1954 – Dziga Vertov, sobietar zinema zuzendari, operatzaile eta dokumentalista (j. 1896).
• 1959 – George Antheil, estatubatuar musikagile abangoardista, piano-jotzaile, idazle eta asmatzailea (j. 1900).
• 1961 – Richmond K. Turner, estatubatuar almirantea (j. 1885).
• 1966 – Elio Vittorini, italiar idazlea eta itzultzailea (j. 1908).
• 1972 – Zoran Rant, esloveniar ingeniari kimiko eta zientzialaria (j. 1904).
• 1976 – Sal Mineo, estatubatuar aktorea (j. 1939).
• 1977 – Ebenezer Cunningham, ingeles matematikaria (j. 1881).
• 1979 – Jean Renoir, frantziar zinema zuzendari, aktore eta idazlea (j. 1894).
• 1984 – Julio Cortazar, argentinar idazlea, Amerikako gaztelaniazko idazlerik famatuenetakoa (j. 1914).
• 1989 – Thomas Bernhard, austriar idazlea (j. 1931).
• 1994 – Donald Judd, estatubatuar artista (j. 1928).
• 1995 – Rachid Mimouni, aljeriar eleberrigilea (j. 1945).
• 2000 – Charles M. Schulz, estatubatuar marrazkilaria (j. 1922).
• 2002 – Antonio Márquez Salas, venezuelar ipuingilea (j. 1919).
• 2003 – Emilio Romero Gómez, espainiar idazle eta kazetaria (j. 1917).
• 2010 –
  • Nodar Kumaritashvili, georgiar luge kirolaria, Neguko Olinpiar Jokoen aurretiko entrenamenduan (j. 1988).
  • María de los Reyes Fuentes, espainiar poeta (j. 1927).
• 2012 – Germán Sánchez Ruipérez, espainiar enpresaburua eta mezenasa (j. 1926).
• 2014 – François Baschet (Baschet anaiak), frantziar asmatzailea eta soinu eskultorea (j. 1920).
• 2017 – Al Jarreau, estatubatuar jazz, soul, rhythm and blues eta pop abeslaria (j. 1940).
• 2018 – Leo Falcam, Mikronesiako Estatu Federatuetako presidentea (j. 1935).
• 2019 – Gordon Banks, ingeles futbolaria, XX. mendeko atezain hoberenetakoa (j. 1937).
• 2020 – Emily Doyaga, estatubatuar hizkuntzalaria, euskararen eta euskal kulturaren erreferentziako bultzatzailea AEBetan (j. 1925).
• 2022 –
  • Carmen Herrera, kubatar margolari eta eskultorea (j. 1915).
  • Ivan Reitman, eslovakiar jatorriko kanadar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea (j. 1946).

• Sehaska egutegiko izendegia: Felitx/Felix/Peli eta Laia.