Martxoaren 24

Euskal Herria

• 1978 – ETAk, Joaquin Vicente Val polizia erail zuen Gasteizen.
• 1980 – ETAk Jose Arcedo Quiles hil zuen Eskoriatzan, eta Damaso Sanchez Soto enpresaria Durangon.
• 2006 – Bi egun lehenago ETAk iragarri su-etena indarrean jarri zen.
• 2011 – Zierbenatik gertu arrantzan ari zirela, euren ontzia irauli eta gero hiru pertsona desagertu ziren.

Mundua

• 1923 – Grezia errepublika bihurtu zen.
• 2015 – Germanwingsen 9525 hegaldiak 144 bidaiari, 2 pilotu eta 4 laguntzaile zeramatzala Alpeetan istripua izan eta eskifaia osoa hil zen. Gerora, ikerketen arabera, Andreas Lubitz alemaniar kopilotuak bere buruaz beste egiteko asmoz nahita eragindako istripua izan zela argitu zen.

Euskal Herria

• 1985eko Nafarroako Bertsolari Txapelketan Mixel Aire “Xalbador II”k bere bigarren txapela jantzi zuen.
• 1991 – Martxoaren 15ean Gasteizen hasitako 7. Korrikari amaiera eman zitzaion Baionan.
• 1996ko Nafarroako Bertsolari Txapelketan Jexux Arzallusek jantzi zuen txapela.
• 2007ko Nafarroako Bertsolari Txapelketan Xabier Silveirak jantzi zuen txapela bostgarren aldiz.
• 2010 – Euskaltzaindiak Hiztegi Batua eta Lexikoaren Behatokia interneten kontsultagai jarri zituen.
• 2013 – Martxoaren 14an Andoainen hasitako 18. Korrikari amaiera eman zitzaion Baionan.

Mundua

• 1964 – The Fall of the Roman Empire filma estreinatu zen, Anthony Mannek zuzendu, Samuel Bronstonek ekoiztu eta Sophia Loren, Stephen Boyd, Alec Guinness, James Mason, Christopher Plummer, Mel Ferrer eta Omar Sharif aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

• 1882 – Robert Kochek Mycobacterium tuberculosis (irudian) aurkitu zuen, tuberkulosia sortzen duen bakterioa.
• 2001 – Applek bere sistema eragilearen hamargarren bertsioa aurkeztu zuen, Mac OS X.

Euskal Herria

Mundua

• 1990eko Bost Nazioen Txapelketaren bukaera: Eskoziak 14. txapelketa eskuratu zuen partida guztiak irabaziz.

Euskal Herria

• 1699an bataiatua – Juan Francés de Iribarren, nafar musikagilea (h. 1767).
• 1758 – Manuel Arostegi, arabar politikari liberala, Cadizko Gorteetan Arabako ordezkaria (h. 1813).
• 1761 – Pierre Basterretxe, lapurtar armadore eta politikaria.
• 1884 – Alejandro Bilbao, Erramun Maruri, bizkaitar idazlea (h. 1966).
• 1886 – Gabriel Castagnet, lapurtar politikaria, Baionako alkatea (h. 1960).
• 1889 – Ramon Usanditzaga, gipuzkoar musikagile eta musikaria (h. 1964).
• 1896 – Segundo Olaeta, bizkaitar musikaria eta koreografoa (h. 1971).
• 1909 – Santiago Onaindia, euskal idazlea, karmeldar fraidea, apaiza eta itzultzailea (h. 1996).
• 1910 – Pierre Narbaitz, baxenafar idazlea (h. 1984).
• 1911 – Enrique Jordá, gipuzkoar orkestra-zuzendaria (h. 1996).
• 1929 – Jose Mari Gorrotxategi, gipuzkoar gozogile eta gozogintzan ikertzaile eta sortzailea (h. 2019).
• 1940 – Luis Maria Etxeberria, euskal herritar futbolaria (h. 2016).
• 1943 – Pedro Erquicia, gipuzkoar kazetaria (h. 2018).
• 1948 – Joseba Zulaika, gipuzkoar antropologoa, euskal idazlea eta ikertzailea.
• 1956 – Juan Kruz Igerabide, euskal idazlea.
• 1957 – Mikel Morris, euskal herritar hiztegigilea, itzultzailea eta irakaslea, Coloradon.
• 1968 –
  • Iñigo Igartua, gipuzkoar ziklo-kross txirrindulari ohia.
  • Antonio Karmona, bizkaitar futbolari ohia.
• 1975 – Lucia Lakarra, gipuzkoar ballet-dantzaria.
• 1976 – Aitor Tornavaca, arabar futbolaria.
• 1977 – Joseba Agirre Oliden, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1978 – Gorka Pintado, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1983 – Nerea Uriagereka, bizkaitar futbolari ohia.
• 1993 –
  • Víctor Etxeberria, nafar txirrindularia.
  • Xabier Cortezon, bizkaitar futbolaria.
• 1995 – Alejandro Remiro, nafar futbolaria, atezaina.
• 2003 – Luis Bilbao, bizkaitar futbolaria.
• 2004 – Miguel Barandalla, nafar futbolaria.

Mundua

• 1494 – Georgius Agricola, alemaniar mineralogo eta metalurgista (h. 1555).
• 1579 – Tirso de Molina, espainiar antzerki-idazlea (h. 1648).
• 1607 – Michiel de Ruyter, herbeheretar almirantea (h. 1676).
• 1628 – Sofia Amalia Brunswick-Lüneburgekoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa eta Danimarka eta Norvegiako erregina ezkontidea (h. 1685).
• 1657 – Arai Hakuseki, japoniar idazle eta politikaria (h. 1725).
• 1739 – Christian Friedrich Daniel Schubart, alemaniar musikagilea, organista eta poeta (h. 1791).
• 1778 – Charles-Félix de Choiseul-Praslin, frantziar politikaria (h. 1841).
• 1797 – Antonio Rosmini Serbati, italiar filosofoa eta apaiza (h. 1855).
• 1808 – Maria Malibran, espainiar eta frantziar opera abeslaria, XIX. mendeko ezagunenetakoa {h. 1836).
• 1809 –
  • Joseph Liouville, frantziar matematikaria (h. 1882).
  • Mariano Jose de Larra, espainiar idazlea (h. 1837).
• 1820 – Edmond Becquerel, frantziar fisikaria (h. 1891).
• 1826 – Matilda Joslyn Gage, estatubatuar emakumeen sufragioaren eta amerikar natiboen eskubide zibilen aldeko ekintzailea, abolizionista, librepentsalaria eta idazlea (h. 1898).
• 1834 –
  • John Wesley Powell, estatubatuar geologo eta etnologoa (h. 1902).
  • William Morris, ingeles margolari, idazle, marrazkilari eta sozialista libertarioa (h. 1896).
• 1835 – Jozef Stefan, austriar fisikaria (h. 1893).
• 1841 – José María Solano Eulate, espainiar naturalista eta geologoa (h. 1912).
• 1855 – Olive Schreiner, hegoafrikar idazlea (h. 1920).
• 1862 – Ida Törnström, suediar idazle, irakasle eta margolaria (h. 1949).
• 1873 – Sidney Reilly, errusiar espioia, Erresuma Batuko Secret Inteligence Service-rentzat lan egin zuena (h. 1925).
• 1874 –
  • Luigi Einaudi, Italiako presidentea (h. 1961).
  • Harry Houdini, hungariar-estatubatuar ilusionista eta showmana (h. 1926).
• 1884 –
  • Petrus Josephus Wilhelmus Debye, holandar fisikaria, 1936ko Kimikako Nobel Saria (h. 1966).
  • Eugène Tisserant, frantziar kardinala (h. 1972).
• 1886 –
  • Pieter Johannes van Rhijn, holandar astronomoa, 26 urtez IAUko burua (h. 1960).
  • Edward Weston, estatubatuar argazkilaria (h. 1958).
• 1887 – Roscoe Arbuckle, estatubatuar zinema mutuko aktore, umorista, zinema zuzendari eta gidoilaria (h. 1933).
• 1893 – Walter Baade, alemaniar astronomoa (h. 1960).
• 1897 – Wilhelm Reich, austriar psikiatra eta psikoanalista (h. 1957).
• 1901 – Ub Iwerks, estatubatuar animatzaile, marrazkilari eta komikigilea (h. 1971).
• 1902 – Perpetua Barjau Martín, espainiar jostun eta maistra (h. 1991).
• 1903 – Adolf Butenandt, alemaniar biokimikoa, 1939ko Kimikako Nobel Saria (h. 1995).
• 1907 – Lidia Txukovskaia, errusiar idazlea eta literatur kritikaria (h. 1996).
• 1909 – Clyde Chestnut Barrow (Bonnie eta Clyde), estatubatuar gaizkile eta lapurra (h. 1934).
• 1911 – Joseph Barbera, estatubatuar animatzaile, zuzendari eta ekoizlea, Hanna-Barbera estudioaren sortzailea (h. 2006).
• 1916 – Harry B. Whittington, "Trilobiteen aita", britainiar paleontologoa (h. 2010).
• 1917 – John Kendrew, ingeles biokimikaria, 1962ko Kimikako Nobel Saria (h. 1997).
• 1919 – Lawrence Ferlinghetti, estatubatuar poeta eta argitaratzailea (h. 2021).
• 1921 – Vasili Smyslov, errusiar xake-jokalaria (h. 2010).
• 1922 – José Cabanis, frantziar idazlea (h. 2000).
• 1924 – Norman Fell, estatubatuar umorista eta aktorea (h. 1998).
• 1926 –
  • Dario Fo, italiar idazlea eta antzerkigilea, 1997ko Literaturako Nobel Saria (h. 2016).
  • Guillem Timoner Obrador, balear pintado txirrindularra (h. 2023).
• 1927 – Martin Walser, alemaniar idazlea (h. 2023).
• 1928 – Christian Poncelet, frantziar politikaria (h. 2020).
• 1930 –
  • David Dacko, Afrika Erdiko Errepublikako lehendabiziko presidentea (h. 2003).
  • Agustín González, espainiar aktorea (h. 2005).
  • Cristóbal Halffter, espainiar musikagilea eta orkestra zuzendaria (h. 2021).
  • Steve McQueen, estatubatuar aktorea (h. 1980).
  • David Vázquez Martínez, espainiar-argentinar biokimikaria eta ikertzailea (h. 1986).
• 1933 – Shigeo Yaegashi, japoniar futbolaria (h. 2011).
• 1935 –
  • Peter Bichsel, alemanieraz idazten duen suitzar idazlea.
  • Carol Kaye, estatubatuar musikaria, rock eta pop musikan grabazio gehienetarikoa duen baxu-jotzailea.
  • Peret, kataluniar abeslari, gitarrajole eta konposatzaile ijitoa, kataluniar errunbaren ikur nagusienetakoa (h. 2014).
• 1937 –
  • Rudolf de Rijk, herbehereetar hizkuntzalaria, euskal gramatikan aditua (h. 2003).
  • Lloyd Erskine Sandiford, Barbadosko 4. lehen ministroa (h. 2023).
• 1938 –
  • Ulrica Hydman Vallien, suediar artista, beirateetan eta dekorazio-pinturan espezializatua (h. 2018).
  • David Irving, ingeles idazlea, negazionismoaren aldekoa.
• 1944 –
  • R. Lee Ermey, estatubatuar aktorea (h. 2018).
  • Vojislav Koštunica, Jugoslaviako azken presidentea eta Serbiako lehen ministro ohia.
• 1945 – Curtis Hanson, estatubatuar film zuzendaria (h. 2016).
• 1947 –
  • Meiko Kaji, japoniar aktore eta abeslaria.
  • Alan Sugar, ingeles negozio-handikia, komunikabideetako pertsonaia eta aholkulari politikoa.
• 1948 –
  • Marta Elena Casaús Arzú, guatemalar historialaria eta idazlea.
  • Volker Finke, alemaniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
  • Jerzy Kukuczka, poloniar alpinista, 14 zortzimilakoak igotzen munduko bigarren mendizalea (h. 1989).
• 1951 – Tommy Hilfiger, estatubatuar moda diseinatzailea, bere izena daraman enpresaren sortzailea.
• 1952 –
  • Begoña Abad, espainiar poeta.
  • Reinhard Genzel, alemaniar astrofisikaria, 2020ko Fisikako Nobel Saria.
  • Quim Monzó, kataluniar idazle, itzultzaile eta kazetaria.
• 1953 – Sergei Starostin, errusiar akademikari eta hizkuntzalaria (h. 2005).
• 1954 – Rafael Orozco Maestre, kolonbiar abeslari, aktore eta musikagilea (h. 1992).
• 1956 –
  • Steve Ballmer, estatubatuar ekintzailea eta Microsofteko zuzendari exekutibo ohia.
  • Tamás Sulyok, Hungariako presidentea.
• 1957 – Sílvia Munt, kataluniar aktorea.
• 1960 –
  • Kelly LeBrock, estatubatuar jatorriko ingeles aktore eta modeloa.
  • Larry Micheaux, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
  • Nena, alemaniar rock abeslari eta aktorea.
• 1961 –
  • Anna Azcárate, euskal jatorriko suediar aktorea.
  • Gianis Varufakis, Greziako finantza ministro ohia eta Demokrazia Europan 2025 Mugimenduaren sortzailea.
• 1962 –
  • María Bouzas, galiziar aktorea.
  • Jorge Riechman, espainiar idazlea.
• 1968 – Gyöngyi Szalay-Horváth, hungariar eskrimalaria, ezpata modalitatekoa (h. 2017).
• 1969 –
  • Nora Mendez, salvadortar idazlea.
  • Ilir Meta, Albaniako presidentea.
• 1970 –
  • Lara Flynn Boyle, estatubatuar aktore eta ekoizlea.
  • Sharon Corr, irlandar musikari, abeslari eta celebritya, The Corrs taldeko kidea.
• 1972 – Tony Leondis, estatubatuar zinema zuzendari eta gidoigilea.
• 1973 –
  • Steve Corica, australiar futbolari ohi eta entrenatzailea.
  • Jim Parsons, estatubatuar aktorea.
• 1974 –
  • Federico Basavilbaso, argentinar futbolari ohia.
  • Alyson Hannigan, estatubatuar aktorea.
• 1975 – Arturo Valls, espainiar umorista, aktore eta telebista aurkezlea.
• 1977 – Jessica Chastain, estatubatuar aktorea.
• 1978 – Khader Adnan, Israeleko kartzelean gose greban 87 egun egon eta gero bertan hil zen preso palestinarra (h. 2023).
• 1979 – Nata Moreno, espainiar zuzendari, ekoizle, aktore eta dramaturgoa.
• 1982 – Fourie du Preez, hegoafrikar errugbi jokalari ohia.
• 1984 – Jungo Fujimoto, japoniar futbolaria.
• 1986 – Nathalia Dill, brasildar aktorea.
• 1987 – María Valverde, espainiar aktorea.
• 1990 – Yuki Otsu, japoniar futbolaria.
• 1994 – Leonardo Demétrio, brasildar saskibaloi jokalaria.

Euskal Herria

• 1826 – Juan Antonio Iza-Zamakola, euskal idazle, kazetari eta historialaria, Madrilen (j. 1756).
• 1863 – Joaquín Ezpeleta, nafar politikari eta militarra, Madrilen (j. 1788).
• 1871 – Jules Balasque, lapurtar historialaria (j. 1815).
• 1888 – Camilo Hurtado Ametzaga, Riscal de Alegreko markesa, bizkaitar enpresaburu eta saiakeragilea, Sevillan (j. 1827).
• 1900 – Justo Egozkue, nafar geologo eta ingeniaria, Madrilen (j. 1833).
• 1939 – Agustin Telleria, gipuzkoar politikari tradizionalista eta erreketea (j. 1884).
• 1972 – Kristobal Balentziaga, getariar jostun eta diseinatzailea, Balenciaga moda-etxearen sortzailea (j. 1895).
• 1980 – Pierre Etxebaster, euskal herritar tenislaria, jeu de paume kategorian historian izan den onena (j. 1893).
• 1989 – Karmele Saint-Martin, euskal herritar idazlea (j. 1895).
• 1992 – Isidoro Bastarrika, euskal idazlea (j. 1931).
• 1993 – Txomin Jakakortajarena, euskal idazlea, itzultzailea, apaiza eta erlezaina (j. 1906).
• 2004 – Andolin Eguzkitza, bizkaitar idazlea, irakaslea eta euskaltzaina (j. 1953).
• 2005 – Pierre Duny Petre, baxenafar idazlea (j. 1914).
• 2006 – Antonio Fernández de Trocóniz, euskal herritar matematikari, ingeniari, irakasle eta katedraduna (j. 1916).
• 2011 – Miguel Ángel Álvarez Muro, gipuzkoar margolaria (j. 1927).
• 2012 – José Ángel Zubiaur, nafar politikari eta abokatua (j. 1918).
• 2022 –
  • María Ángeles Garai, Bizkaiko lehen ikastolako lehen andereñoa (j. 1930).
  • Luis Roldán, nafar politikaria eta goardia zibilaren zuzendaria, Zaragozan (j. 1943).

Mundua

• 809 – Harun al-Rashid, Abbastar Kaliferriko bosgarren kalifa.
• 1134 – Eztebe Harding, ingeles apaiz beneditarra.
• 1284 – Hugo III.a Ziprekoa, Zipreko eta Jerusalemgo erregea (j. c. 1235).
• 1455 – Nikolas V.a, Aita santua (j. 1397).
• 1603 – Elisabet I.a Ingalaterrakoa, Ingalaterra eta Irlandako erregina (j. 1533).
• 1654 – Samuel Scheidt, alemaniar musikagilea eta organista (j. 1587).
• 1684 – Pieter de Hooch, herbeherear margolari barrokoa (j. 1629).
• 1763 – Catalina Carlota De la Gardie, suediar noblea (j. 1723).
• 1776 – John Harrison, ingeles erlojugilea, itsas kronometroaren asmatzailea (j. 1693).
• 1794 – Jacques-Rene Hebert, frantziar politikari, iraultzaile eta kazetaria (j. 1757).
• 1805 – Luis I.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (j. 1759).
• 1829 – Jean-Baptiste Cavaignac, frantziar politikaria (j. 1762).
• 1844 – Bertel Thorvaldsen, daniar eskultorea.
• 1866 – Maria Amalia Napolikoa eta Siziliakoa, Frantziako erregina ezkontidea (j. 1782).
• 1877 –
  • Walter Bagehot, ingeles kazetari, enpresaburu eta saiakeragilea (j. 1826).
  • Simon Deutsch, alemaniar iraultzailea (j. 1822).
• 1882 – Henry Wadsworth Longfellow, estatubatuar olerkaria (j. 1807).
• 1895 - Bertha Valerius, Suediako argazkilari eta pintorea (j.1824)
• 1905 – Jules Verne, frantziar idazlea (j. 1828)
• 1909 – John Millington Synge, irlandar idazle, olerkari, antzerkigile eta folklore biltzailea (j. 1871).
• 1910 – Galen Clark, kanadar-estatubatuar kontserbazionista eta idazlea (j. 1814).
• 1915 – Margaret Lindsay Huggins, britainiar-irlandar ikertzaile zientifiko eta astronomoa (j. 1848).
• 1916 – Enrique Granados, kataluniar musikagilea (j. 1867).
• 1918 – Chung Ling Soo, estatubatuar ilusionista (j. 1861).
• 1921 – Maria Amália Vaz de Carvalho, portugaldar idazle poligrafoa, poeta eta emakume aktibista (j. 1847).
• 1928 – Mindaugas II.a Lituaniakoa, Lituaniako errege izateko aukeratua (j. 1864).
• 1946 – Alexander Alekhine, errusiar xake jokalaria (j. 1892).
• 1949 – Adolphe Buhl, frantziar matematikari eta astronomoa (j. 1878).
• 1950 – Harold Laski, ingeles politikaria (j. 1893).
• 1951 – Jose Enrique Varela, espainiar militarra (j. 1891).
• 1953 – Maria Teckekoa, Erresuma Batuko erregina ezkontidea eta Indiako Enperatriz ezkontidea (j. 1867).
• 1958 – Seamus O'Sullivan, The Dublin Magazine aldizkariko editore eta poeta irlandarra (j. 1879).
• 1959 – César Medina, gaztelar poeta, abokatu eta politikaria, Arabako gobernadore zibila (j. 1873).
• 1962 – Auguste Piccard, suitzar asmatzaile, fisikari eta esploratzailea (j. 1884).
• 1968 – Alice Guy-Blaché, lehenengo fikziozko filmaren zuzendaria (j. 1873).
• 1969 – Joseph Kasa-Vubu, Kongoko Errepublika Demokratikoko lehenbiziko presidentea (j. c. 1915).
• 1971 –
  • Arne Jacobsen, danimarkar arkitektoa (j. 1902).
  • Kono Yasui, japoniar biologo eta zitologoa, zientzian doktoretza lortu zuen lehen japoniar emakumea (j. 1880).
• 1972 – Juan Baigorri Velar, argentinar ingeniaria, "euria egiteko makina"ren asmatzailea (j. 1891).
• 1976 –
  • Bernard Montgomery, ingeles ofiziala (j. 1887).
  • E. H. Shepard, ingeles artista eta liburuen ilustratzailea (j. 1879).
• 1980 – Óscar Romero, Monseñor Romero, salvadortar apaiza, giza eskubideen alde predikatzeagatik ospetsua (j. 1917).
• 1991 – John Kerr, Australiako 18. gobernadore orokorra (j. 1914).
• 1993 – John Hersey, estatubatuar idazlea (j. 1914).
• 1994 – María Guerrero López, espainiar aktorea (j. 1906).
• 1996 –
  • Étienne Hajdú, hungariar jatorriko eskultorea (j. 1907).
  • María Soriano Llorente, espainiar maistra, Adimen Anormalen Patronatuko Eskola Nagusiko zuzendaria (j. 1900).
• 2002 – César Milstein, argentinar-britainiar biokimikaria, 1984ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1927).
• 2005 – Gilles Aillaud, frantziar margolaria, eszenografoa, poeta eta antzerkigilea (j. 1928).
• 2008 –
  • Rafael Azcona, espainiar idazle eta gidoigilea (j. 1926).
  • Richard Widmark, estatubatuar aktorea (j. 1914).
• 2016 –
  • Johan Cruyff, herbeherear futbolaria eta entrenatzailea, historiako futbolari onenetakotzat joa (j. 1947).
  • Garry Shandling, estatubatuar aktore eta umorista (j. 1949).
• 2018 -
  • Rim Banna, palestinar musikagile eta abeslaria (j. 1966).
  • Lys Assia, suitzar abeslaria, lehen Eurovision Abesti Lehiaketako irabazlea (j. 1924).
• 2020 –
  • Manu Dibango, kamerundar saxofoi-jotzaile, pianista, bibrafonista, orkestra zuzendari, musikagile, konpositore eta abeslaria (j. 1933).
  • Stuart Gordon, estatubatuar zinema eta antzerki zuzendaria, gidoilaria eta antzerki egilea (j. 1947).
  • Bill Rieflin, estatubatuar bateriajotzailea (j. 1960).
  • Albert Uderzo, frantziar komikigilea, René Goscinnyrekin batera Asterix komiki sortaren sortzailea (j. 1927).
• 2022 – Bert Ruiter, herbehereetar musikaria (j. 1946).
• 2023 – Gordon Moore, estatubatuar ekintzaile, kimiko, filantropo, ingeniari eta fisikaria, Intelen sortzaileetako bat eta Mooreren legearen egilea (j. 1929).
• 2024 –
  • Péter Eötvös, hungariar konpositore, orkestra zuzendari eta irakaslea (j. 1944).
  • Brigitte García, ekuadortar erizain eta politikaria (j. 1997).
  • Zoila Quiñones, mexikar aktorea (j. 1940).

• Sehaska egutegiko izendegia: Aide, Katixa eta Xabadin/Xobadin.
• Tuberkulosiaren Munduko Eguna
• Egiarako Eskubidearen eta Giza Eskubideen eta Biktimen Duintasunaren Urraketa Larriekiko Nazioarteko Eguna