Martxoaren 15

Euskal Herria

• 1980 – Espainiako zentsurak jazarritako liburuak Donostian kalean salgai jarri zituzten. Editore eta liburu-saltzaileen ekimena izan zen, adierazpen askatasunaren alde. Garai hartan, zentsurak liburu ugari debekatu zituela salatzen zuten.
• 2011 – Arnaldo Otegiren adierazpen askatasuna urratzeagatik Europako Giza Eskubideen Epaitegiak Espainia zigortu zuen.

Mundua

• 1848 – Hungarian 1848ko Iraultzaren hasiera. Hungariako Jaiegun Nazionala.
• 1928 – Japonian komunisten aurkako ehiza abiatu zuen Giichi Tanakak.
• 1985 – Brasilgo diktadura militarra amaitu zen.
• 2009 – FMLNko Mauricio Funesek irabazi zituen El Salvadorreko hauteskundeak.

Euskal Herria

• 1983 – Euskal Idazleen Elkartearen sorrera.
• 1991 – 7. Korrikari hasiera eman zitzaion Gasteizen, martxoaren 24an Baionan amaitu zelarik.
• 2008ko Nafarroako Bertsolari Txapelketan Julen Zelaietak jantzi zuen txapela.

Mundua

• 1962 – Quino komikilari argentinarrak Mafalda pertsonaia sortu zuen.
• 1965 – Major Dundee ("Dundee Maiorra") filma estreinatu zen, Sam Peckinpahek zuzendu eta Charlton Heston, Richard Harris, Jim Hutton eta James Coburn aktoreek antzeztu zuten.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 2012 – Bilboko Athletic Kluba Euskal Herriko futbol taldeak Manchester United ingeles taldeari San Mames estadioan 2-1 irabazi eta jada UEFA Europa League txapelketako final-laurdenetan da.

Mundua

• 1890eko Home Nations Txapelketa: Ingalaterra eta Eskozia berdinduta gelditu zirenez biak izendatu zituzten txapeldun.

Euskal Herria

• 1782 – José Yanguas, euskal herritar politikari, historialari eta jurista (h. 1863).
• 1809 – Jose Maria Zubia Zigaron, Aita Mari, gipuzkoar marinela (h. 1866).
• 1837 - Matilde Orbegozo, bizkaitar poeta (h. 1891).
• 1838 – Raimundo Sarriegi, gipuzkoar musikagilea (h. 1913).
• 1869 – Erramun Olabide, gasteiztar hizkuntzalaria (h. 1942).
• 1883 – Josefa Uritz, nafar irakasle, pedagogo eta ekintzailea (h. 1958).
• 1884 –
  • Vicente Blanco, euskal txirrindularia, Frantzia Tourrean parte hartu zuen lehendabiziko euskalduna (h. 1957).
  • Raimundo García García, Iruñean bizi izandako espainiar kazetari eta politikaria, Leónen (h. 1962).
• 1892 – Mixel Dargaitz, lapurtar bertsolaria (h. 1965).
• 1896 – José María Jauregi, Penaltyen erregea, bizkaitar futbolaria (h. 1988).
• 1913 – Ramón Gabilondo, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 2004).
• 1916 – Blas Otero, gaztelaniaz idatzi zuen bilbotar olerkaria (h. 1979).
• 1921 – José Javier López Jacoiste, nafar legelari eta notarioa (h. 2016).
• 1932 – Ignacio Etxarri, gipuzkoar futbolaria (h. 2003).
• 1934 – Jesús Moriones, nafar txirrindulari ohia.
• 1943 – Rafael Bartolozzi, nafar eskultore eta margolaria (h. 2009).
• 1946 – Zorion Egileor, bizkaitar aktore eta musikagilea.
• 1949 – Miguel Archanco, nafar abokatu eta Osasunako presidentea.
• 1954 – Javier Miranda, nafar enpresari eta Osasunako presidentea (h. 2019).
• 1957 – Juan Jose Ibarretxe, Eusko Jaurlaritzako 5. lehendakaria.
• 1959 – Joxe Mari Olasagasti, gipuzkoar aizkolari, korrikalari, gizon probalari, harri jasotzaile, txingalari eta segalaria.
• 1961 – Inma Arias, bizkaitar politikaria.
• 1963 –
  • Jokin Bildarratz, gipuzkoar politikaria, Tolosako alkatea ohia eta EUDELeko elkarteburua.
  • Rosa Fresno, arabar politikaria.
• 1964 – Eduardo Txillida Beltzuntze, gipuzkoar eskultore eta margolaria.
• 1966 – Gotzone Sagardui, Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburua.
• 1970 – Xabier Gurutzeta, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1971 – Iñigo González de Heredia, arabar txirrindulari ohia.
• 1973 – Agustin Aranzabal, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1975 – Susana Soleto, arabar aktorea.
• 1978 – Jurgi Kanblong, lapurtar biologo molekularra eta datuetan oinarritutako medikuntzaren arloko enpresaburua.
• 1980 – Carlos Merino, bizkaitar futbolaria.
• 1982 – Iñigo Vélez, arabar futbolari ohia.
• 1985 – Javier Garrido, gipuzkoar futbolaria.
• 1987 – Laura Chamorro, gipuzkoar kazetari eta telebista aurkezlea.
• 1996 – Ekaitz Jiménez, gipuzkoar futbolaria.
• 2000 –
  • Ailetz Lasa, nafar txirrindularia.
  • Iñaki Murua Carrasco, gipuzkoar txirrindularia.
  • Aitana Rodrigo, bizkaitar atleta, distantzia laburreko lasterketatan aditua.

Mundua

• 270 – San Nikolas Barikoa, Mirako (Asia Txikia) artzapezpikua (h. 343).
• 1353 – Margarita I.a Danimarkakoa, Danimarkarko, Norvegiako eta Suediako erregina (h. 1412).
• 1611 – Jan Fyt, flandestar margolaria (h. 1661).
• 1614 – Franciscus Sylvius, alemaniar sendagilea (h. 1672).
• 1638 – Shunzhi, Txinako enperadorea, Qing dinastiako bigarrena (h. 1661).
• 1666 – George Bähr, alemaniar arkitektoa (h. 1738).
• 1713 – Nicolas-Louis de Lacaille, frantziar astronomo, 10.000 izar inguru sailkatu zituena (h. 1762).
• 1746 – Giovanni Battista Venturi, italiar fisikaria (h. 1822).
• 1758 – Georges Joseph Dufour, frantziar jenerala (h. 1820).
• 1767 – Andrew Jackson, Ameriketako Estatu Batuetako 7. Presidentea (h. 1845).
• 1778 – Pauline Fourès, frantziar margolari eta nobelagilea eta Napoleon Bonaparteren maitalea (h. 1869).
• 1779 – William Lamb (Melbourneko II. bizkondea), Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1848).
• 1794 – Friedrich Christian Diez, latin hizkuntzetan espezializatutako alemaniar hizkuntzalaria (h. 1867).
• 1809 – Joseph Jenkins Roberts, Liberiako lehendabiziko presidentea (h. 1876).
• 1813 – John Snow, ingeles medikua, epidemiologia modernoaren sortzaileetariko bat (h. 1858).
• 1821 – Eduard Heine, alemaniar matematikaria (h. 1881).
• 1830 –
  • Élisée Reclus, frantziar geografoa eta anarkista (h. 1905).
  • Paul Heyse, alemaniar idazlea (h. 1914).
• 1831 – Daniel Comboni, italiar santua (h. 1881).
• 1835 – Eduard Strauss, austriar musikagilea (h. 1916).
• 1852 – Isabella Augusta Gregory, irlandar antzerkigile, folklorista eta antzezlaria (h. 1932).
• 1854 – Emil von Behring, alemaniar bakteriologoa, 1901eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1917).
• 1856 – Hara Takashi, Japoniako lehen ministroa (h. 1921).
• 1857 – Christian Michelsen, Norvegiako lehen ministroa (h. 1925).
• 1868 – Grace Chisholm Young, ingeles matematikaria (h. 1944).
• 1869 – Stanisław Wojciechowski, Poloniako presidentea (h. 1953).
• 1878 – Reza Shah Pahlavi, Irango shah edo enperadorea (h. 1944).
• 1883 – Mollie Faustman, la Vagabonde, suediar margolari, marrazkilari, kazetari eta idazlea (h. 1966).
• 1885 – Christian Jollie Smith, australiar abokatu sozialista, Australiako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (h. 1963).
• 1890 – Boris Delaunay, errusiar alpinista eta matematikaria (h. 1980).
• 1912 – Louis Paul Boon, belgikar idazle eta margolaria (h. 1979).
• 1920 – Edward Donnall Thomas, estatubatuar medikua, 1990eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2012).
• 1922 – Karl-Otto Apel, alemaniar filosofoa (h. 2017).
• 1927 – Maija Isola, finlandiar margolaria eta ehun-disenatzailea (h. 2001).
• 1928 – Eugenia Roca, kataluniar antzezlea (h. 2010).
• 1930 –
  • Zhores Alferov, sobietar eta errusiar fisikaria, 2000ko Fisikako Nobel Saria (h. 2019).
  • Martin Karplus, austriar-estatubatuar kimiko teorikoa, 2013ko Kimikako Nobel Saria.
• 1932 –
  • Alan Bean, NASAko estatubatuar astronauta, ingeniari eta margolaria (h. 2018).
  • Vicente Rojo, espainiar jatorriko mexikar margolari eta grabatzailea (h. 2021).
• 1933 –
  • Philippe de Broca, frantziar zinemagilea (h. 2004).
  • Ruth Bader Ginsburg, estatubatuar epaile eta legelaria, Notorious R.B.G. ezizenarekin erresistentzia publikoaren eta justiziaren sinbolotzat hartua (h. 2020).
  • Carmen de Mairena, kataluniar emakumezko abeslari eta artista transexuala (h. 2020).
• 1935 – David Andrews, irlandar politikaria.
• 1936 – Francisco Ibañez, gaztelerazko kataluniar komikigilea, Mortadelo eta Filemon eta beste komiki ezagun batzuen egilea (h. 2023).
• 1939 – Julie Tullis, britainiar eskalatzaile eta zinemagilea (h. 1986).
• 1940 – Vladas Česiūnas, piraguismoan lehiatu zen sobietar eta lituaniar kirolaria (h. 2023).
• 1943 – David Cronenberg, kanadar zinemagilea.
• 1944 – Nebahat Çehre, turkiar aktore, modelo eta abeslaria.
• 1947 – Ry Cooder, estatubatuar gitarrajole, musikari, kantautore eta ekoizlea.
• 1948 – Sergio Vieira de Mello, NBEko brasildar diplomazialaria (h. 2003).
• 1950 – Pilar del Río, espainiar kazetaria eta itzultzailea.
• 1953 –
  • Clementina Díez de Baldeón, irakaslea, arte historialaria eta politikaria.
  • Kumba Ialá, Ginea-Bissauko 3. presidentea (h. 2014).
• 1955 –
  • Jamila Abdallah Taha al Shanti, palestinar irakaslea eta politikaria, Hamasko kidea (h. 2023).
  • Roberto Maroni, italiar politikaria (h. 2022).
  • Dee Snider, estatubatuar heavy metal abeslari eta konposatzailea eta Twisted Sister taldearen burua.
• 1956 – Pedro Molina, kataluniar bikoizketa aktorea.
• 1958 – Inmaculada Aguilar, kordobar dantzaria eta dantza espainiarreko katedraduna.
• 1959 –
  • Ben Okri, nigeriar poeta eta eleberrigilea.
  • Isabel San Sebastián, espainiar kazetari eta idazlea.
• 1961 – Moungi Bawendi, tunisiar-frantziar-estatubatuar kimikaria, 2023ko Kimikako Nobel Saria.
• 1963 – Ochy Curiel, Latinoamerikako eta Karibeko feminismoaren teorialari eta aktibista, gizarte-antropologoa eta kantautorea.
• 1967 –
  • Lucrecia, kubatar abeslari, aktore, aurkezle eta idazlea.
  • Naoko Takeuchi, japoniar manga-artista.
• 1968 – Sabrina Salerno, italiar abeslari, modelo, aktore eta ekoizlea.
• 1971 – Euller, brasildar futbolari ohia.
• 1973 – Santi Vila, kataluniar historialari eta politikaria.
• 1974 – Percy Montgomery, hegoafrikar errugbi jokalari ohia.
• 1975 –
  • Eva Longoria, estatubatuar aktorea.
  • Veselin Topalov, bulgariar xake jokalaria.
• 1976 – Miryam Gallego, galiziar aktorea.
• 1977 - Xuefei Yang, txinatar gitarra-jotzaile klasikoa.
• 1979 – Pollyanna McIntosh, eskoziar aktore eta modeloa.
• 1982 – Malú, espainiar abeslaria.
• 1984 – Kostas Vasileiadis, greziar saskibaloi jokalaria.
• 1986 – Megumi Kamionobe, japoniar futbolari ohia.
• 1990 – Lyubov Aksyonova, errusiar aktorea.
• 1994 – Georgia Taylor-Brown, britainiar triatleta.
• 1996 – Solange Dekker, herbehereetar emakumezko edertasun modelo transgeneroa.
• 2002 – Sakura Yosozumi, japoniar skateboarderra, parkeko espezialitatekoa.

Euskal Herria

• 1923 – Jose Aretxabala Aldama, bizkaitar enpresaria, Havana Club rona merkaturatu zuena, Kuban (j. 1847).
• 1955 - Eusebio Mugerza, Mendaro Txirristaka, gipuzkoar bertso-paper bertsolaria (j. 1874).
• 1966 – Gillermo Bengoetxea, Txindurri, bizkaitar bertsolari, idazle eta pilotaria (j. 1878).
• 1972 – Jon Ugutz Goikoetxea, Txapela, bizkaitar ETAkidea, muga zeharkatzen ari zela Guardia Zibilak eraila (j. 1950).
• 1990 –
  • Édouard Caillau, lapurtar aktore eta umorista (j. 1924).
  • Cesáreo Galíndez, bizkaitar enpresaburua, Atlético de Madrideko presidentea izandakoa, Madrilen (j. 1894).
• 1991 – Manuel García Sesma, nafar irakaslea, idazlea, historiagilea eta poeta (j. 1902).
• 2000 – Mikel Usatorre, bizkaitar itsastar eta militarra, Arkansasen (j. 1913).
• 2013 – Iñaki Epelde, gipuzkoar artista, euskalzale eta kultur eragilea (j. 1958).
• 2019 – Juan Manuel Arza Muñuzuri, Nafarroako Gobernuko lehendakaria (j. 1932).

Mundua

• K. a. 44ean, hainbat senatarik eta goi mailako erromatar batzuek (Brutok eta Kasiok besteak beste) Julio Zesar hil zuten Errepublikako sistemara bueltatzeko asmotan.
• 752 – Zakarias, Aita santua.
• 963 – Erroman II.a, Bizantziar Inperioko enperadorea.
• 1553 – Étienne Poncher, Frantziako artzapezpikua.
• 1673 – Salvatore Rosa, italiar pintorea (j. 1615).
• 1711 – Claude de Choiseul-Francières, Choiseulgo kondea, Francièreseko markesa, Yroüerreko jauna eta Frantziako mariskala.
• 1842 – Luigi Cherubini, italiar musikagilea (j. 1760).
• 1845 – Sofia Saxoniakoa, Dukesa Bavarian (j. 1867).
• 1849 – Giuseppe Gasparo Mezzofanti, italiar kardinala eta hizkuntzalaria (j. 1774).
• 1897 – James Joseph Sylvester, ingeles matematikaria (j. 1814).
• 1898 – Henry Bessemer, ingeles ingeniaria (j. 1813).
• 1918 – Lili Boulanger, frantziar musikagilea (j. 1893).
• 1921 – Talat Pasha, Otomandar Inperioko politikaria (j. 1874).
• 1924 – Wollert Konow, Norvegiako lehen ministroa (j. 1845).
• 1937 – Howard Phillips Lovecraft, zientzia-fikziozko estatubatuar eleberrigilea (j. 1890).
• 1938 –
  • Nikolai Bukharin, errusiar boltxebike, iraultzaile eta SESBeko politikaria (j. 1888).
  • Nikolai Krestinski, Bielorrusian jaiotako militante, abokatu eta diplomazialari boltxebikea (j. 1883).
  • Alexei Rikov, errusiar politikaria (j. 1881).
  • Genrikh Yagoda, sobietar politikaria (j. 1891).
• 1939 – Julián Ruete, espainiar futbolari eta entrenatzailea (j. 1887).
• 1941 – Alexei Jawlensky, errusiar margolaria (j. 1864).
• 1942 – Alexander von Zemlinsky, austriar musikagile eta orkestra-zuzendaria (j. 1871).
• 1945 – Pierre Drieu La Rochelle, frantziar idazlea (j. 1893).
• 1948 – Tomás Muñiz, espainiar elizgizon eta politikaria, Iruñeko apezpikua izandakoa (j. 1874).
• 1950 – Alice Stone Blackwell, estatubatuar feminista, sufragista, kazetari, sozialista erradikal eta giza eskubideen defendatzailea (j. 1857).
• 1959 – Lester Young, estatubatuar saxofoi-jotzailea (j. 1909).
• 1962 –
  • Arthur Compton, estatubatuar fisikaria, 1927ko Fisikako Nobel Saria (j. 1892).
  • Mouloud Feraoun, aljeriar idazlea eta irakaslea (j. 1913).
• 1970 –
  • Arthur Adamov, armeniar-frantziar antzerkigile surrealista, absurduaren antzerkiaren bultzatzailea (j. 1908).
  • Tarjei Vesaas, norvegiar olerkari eta eleberrigilea (j. 1897).
• 1975 – Aristoteles Onassis, XX. mendeko greziar ontzigintzako enpresaburu ospetsuena eta bere garaiko gizon aberatsena (j. 1906).
• 1981 – René Clair, frantziar zinemagilea (j. 1898).
• 1983 –
  • Josep Lluís Sert, kataluniar arkitekto eta hirigilea (j. 1902).
  • Rebecca West, britainiar idazle, kazetari, liburu-kritikari eta bidaia-idazlea (j. 1892).
• 1990 – Jimena Menéndez-Pidal, espainiar maistra eta pedagogoa, Colegio Estudio ikastetxearen sortzaileetako bat (j. 1901).
• 1991 –
  • Robert Hill, britainiar biokimikaria (j. 1899).
  • George Sherman, estatubatuar zinema-zuzendaria (j. 1908).
• 1993 – Ricardo Arias, Panamako presidentea (j. 1912).
• 1996 – Wolfgang Koeppen, alemaniar idazlea (j. 1906).
• 1997 – Victor Vasarely, hungariar-frantziar margolaria (j. 1906).
• 1998 –
  • Maud van der Spoel Mannoni, herbeheretar jatorriko frantziar psikoanalista (j. 1923).
  • Benjamin Spock, estatubatuar pediatra (j. 1903).
• 1999 –
  • Harry Callahan, estatubatuar argazkilaria (j. 1912).
  • Ignazio Gardella, italiar arkitektoa (j. 1905).
• 2004 –
  • William Hayward Pickering, estatubatuar fisikaria, espazioko ikerketetan aditua (j. 1910).
  • John A. Pople, britainiar kimikari teorikoa, 1998ko Kimikako Nobel Saria (j. 1925).
• 2005 - Judith Scott, estatubatuar eskultorea (j. 1943).
• 2006 – Georgios Rallis, Greziako lehen ministroa (j. 1918).
• 2011 – Maria Beneyto, valentziar idazlea eta poeta, gaztelaniaz zein valentzieraz indatzi zuena (j. 1925).
• 2012 –
  • Mervyn Davies, Merv the Swerve, galestar errugbi jokalaria (j. 1946).
  • Jacques Descheemaeker, frantziar legegizon eta historialaria (j. 1919).
• 2019 – W S. Merwin, estatubatuar poeta eta itzultzailea (j. 1927)
• 2020 – Vittorio Gregotti, italiar arkitektoa (j. 1927).
• 2021 –
  • Yaphet Kotto, estatubatuar aktorea (j.1939).
  • Henri Rancoule, frantziar errugbilaria (j. 1933).
• 2022 –
  • Oleg Mitiaev, errusiar jenerala, Ukrainako inbasioan (j. 1974).
  • Eugene Parker, estatubatuar zientzialaria, eguzkiaren inguruko gertaeretan aditua (j. 1927).

• Sehaska egutegiko izendegia: Haize, Haizea eta Aizea.
• Islamofobiaren Aurkako Nazioarteko Eguna