Człowiek (rodzaj)
Człowiek[4] (Homo) – rodzaj ssaka naczelnego z podrodziny Homininae, będącego w obrębie rodziny człowiekowatych (Hominidae). Dzieli się on na współcześnie żyjącego człowieka rozumnego (Homo sapiens) oraz już wymarłe w gatunki człowieka zręcznego (Homo habilis), wyprostowanego (Homo erectus) i neandertalskiego (Homo neanderthalensis).
| Homo[1] | |||
| Linnaeus, 1758[2] | |||
| Okres istnienia: 2,8–0 mln lat temu [3] | |||
 Ilustracja mężczyzny i kobiety Homo sapiens sapiens z zasobów misji Pioneer 10 oraz Pioneer 11 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Infrakrólestwo | |||
| Nadtyp | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Infratyp | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Podplemię | |||
| Rodzaj | człowiek | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
Homo sapiens Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Przedstawiciele rodzaju Homo charakteryzują się względnie dużą pojemnością puszki mózgowej, stałym przystosowaniem do pionowego utrzymywania wyprostowanego ciała oraz dłońmi z całkowicie przeciwstawnymi kciukami, dzięki którym ludzie posiadają zdolność precyzyjnego chwytu, umożliwiającego wytwarzanie i skuteczne używanie narzędzi.
Cechy ludzkie są rozwinięciem cech pozostałych ssaków człowiekowatych i człekokształtnych. U nich manifestują się one zdolnością do używania narzędzi (co zresztą zaobserwowano również wcześniej u innych gatunków, m.in. u słoni, ośmiornic, delfinów, niektórych gatunków ptaków i ryb[5][6][7]) czy skłonnością do pionizowania dwunożnej postawy (choć np. goryle podczas ruchu stale podpierają się pięściami, a człekokształtne gibbony większość czasu spędzają na dwóch łapach).
Klasyfikacja i systematyka
Klasyfikacja biologiczna umieszcza człowieka wśród ssaków naczelnych (Primates).
Historia
Nazwa Homo została po raz pierwszy opublikowana przez Karola Linneusza w 1735 roku w pierwszej edycji Systema Naturae. Linneusz zaklasyfikował człowieka wraz z małpami człekokształtnymi w rzędzie Anthropomorpha. W X edycji Systema Naturae (1758), która dała początek współczesnej nomenklaturze binominalnej, Homo opisany został jako rodzaj ssaków naczelnych – Linneusz zastąpił nazwę Anthropomorpha nazwą Primates[2].
Linneusz zaliczył do tego rodzaju dwa „gatunki”:
- Homo sapiens – człowieka współczesnego, którego nazwał również Homo diurnus (aktywny w dziennym świetle) – w tym wszystkie żyjące populacje z Europy (Europeus), Afryki (Afer), Ameryki (Americanus) i Azji (Asiaticus),
- Homo nocturnus (aktywny w nocy) – małpy podobne do człowieka.
Definicja rodzaju Homo zmieniała się z upływem czasu. Obecnie przyjmuje się, że gatunki z tego rodzaju charakteryzują się prowadzeniem naziemnego, zamiast nadrzewnego trybu życia i poruszaniem się w postawie spionizowanej[8], mają większą od pozostałych człekokształtnych pojemność puszki mózgowej, ich kończyny mają budowę przystosowaną do utrzymywania wyprostowanej postawy ciała i dwunożnego chodu, kciuk jest dobrze ukształtowany i całkowicie przeciwstawny, a dłonie są zdolne zarówno do chwytu siłowego, jak i precyzyjnego[9].
Proces filogenetyczny prowadzący do powstania człowieka dokonywał się przez miliony lat od rozdzielenia linii ewolucyjnych Homo od pozostałych hominidów. Świadczy o tym szczególnie linia rozwoju australopiteków, które około 4,2 mln lat temu stanowiły, już wtedy długo istniejące, gałęzie odrębne od pozostałych Simiiformes.
Wśród pozostałych cech anatomicznych ludzi, oprócz wyprostowanej i dwunożnej postawy ciała, wymienia się także ograniczone owłosienie ciała, czerwień wargową, czy stałocieplność. Te ostatnie występują także u niektórych innych zwierząt.
Etymologia
Warto wspomnieć, że języku polskim nazwie Homo przypisywana jest nazwa zwyczajowa człowiek, choć pod tą nazwą potocznie rozumiany jest współczesny Homo sapiens.
Podział systematyczny
Systematyka rodzaju Homo jest dotąd nieustalona, wiadomo jedynie, że w przeszłości występowało kilka gatunków, jednak co do ich liczby i stopnia ich pokrewieństwa nadal trwają spory. Homo sapiens to jedyny występujący dziś gatunek rodzaju Homo.
Przedstawiciele:
| Nazwa | Szacowany okres występowania | Obszar występowania | Uwagi |
|---|---|---|---|
| †Homo habilis | 2,5–1,5 (lub do 1) mln lat temu | jez. Turkana, Kenia, Etiopia | uznano go za twórcę narzędzi kamiennych |
| †Homo rudolfensis | 2,4-1,8 mln lat temu | jez. Turkana, Kenia | klasyfikowany pierwotnie jako Homo habilis lub Australopithecus sp. |
| †Homo gautengensis | ponad 2-0,6 mln lat temu | Afryka Południowa | opisany w maju 2010 |
| †Homo erectus | 2 (lub 1,25)–0,05 mln lat temu | Afryka, Azja, Europa | potrafił niecić ogień; żył w społecznościach |
| †Homo ergaster | 1,9–1,7 (lub do 1,25) mln lat temu | Afryka wschodnia i południowa | klasyfikowany niekiedy jako Homo erectus (populacja afrykańska) |
| †Homo georgicus | 1,8–1,6 mln lat temu | Gruzja | możliwa klasyfikacja jako Homo ergaster |
| †Człowiek z Denisowej Jaskini | 1 mln (szacunkowo) – 38 tys. lat temu | Syberia | wyodrębniony na podstawie analizy DNA szczątków sprzed 41 tys. lat w marcu 2010 |
| †Homo cepranensis | 900-800 tys. lat temu | Włochy | znany z jednego znaleziska datowanego na 900-800 tys. lat |
| †Homo antecessor | 800–350 tys. lat temu | Hiszpania | klasyfikowany niekiedy jako Homo heidelbergensis lub Homo erectus |
| †Homo heidelbergensis | 600–250 tys. lat temu | Europa, Afryka, Chiny | klasyfikowany niekiedy jako Homo erectus (populacja europejska) lub archaiczny Homo sapiens |
| †Homo rhodesiensis | 300–120 tys. lat temu | Zambia | |
| Homo sapiens | od 200 tys. – nadal | cały świat | |
| †Homo neanderthalensis | 230–30 tys. lat temu | Europa, zachodnia Azja | |
| †Homo floresiensis | 100 tys. (lub do 1 mln) – 50 tys. lat temu | Indonezja[11] |
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Civilizations of the Ancient Near East. J. M. Sasson (red.), J. Baines, G. Beckman, K. S. Rubinson (z-a. red.). T. 1. Nowy Jork: Simon & Schuster Macmillan, 1995. ISBN 0-684-19720-0.
- African systems of kinship and marriage. A.R. Radcliffe-Brown, Daryll Forde (red.). Londyn-Nowy Jork: KPI – International African Institute, 1987. ISBN 0-7103-0234-7.
- Man, evolution of. W: Encyclopaedia Britannica. T. 14. W. Benton, 1964, s. 758-769.
- Human Nature. W: Encyclopaedia Britannica. T. 11. W. Benton, 1964, s. 827-828.
Linki zewnętrzne
- Aktualne drzewo genealogiczne Homo sapiens w artykule Hominid orator ("Wprost")
- Wczesne migracje hominidów w artykule Ucieczka z Afryki ("Wprost")
- Marcin Ryszkiewicz: Pożegnanie z Afryką. archiwum.wiz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-12)].
Karolina Głowacka i Marcin Ryszkiewicz, Dziwna samotność Homo sapiens – dlaczego zniknęły inne gatunki ludzi?, kanał „Radio Naukowe” na YouTube, 6 października 2022 [dostęp 2023-09-21].
