Abenduaren 4

Euskal Herria

• 1983 – Espainiar poliziak kontratatutako mertzenariek Segundo Marey bahitu zuten, ETAko kide bat zelakoan. Urrian atxilotutako poliziak askatzea eskatu zuten, eta abenduaren 8an askatu zituzten. Segundo Marey 13an.
• 1984 – ETA politiko-militarrak (ETA-pm) armak utzi zituen.

Mundua

• 1563 – Trentoko Kontzilioaren azken ekitaldia hasi zen Trenton.
• 1945 – Estatu Batuek NBEn sartzea erabaki zuten.
• 1953 – Bilbo-Madril ibilbidea egiten zuen Aviacoko Bristol 170 Freighter Mk21 (EC-AEG) hegazkinak Peña Cebolleran istripua izan eta 22 hildako izan zituen.
• 1991 – Ameriketako Estatu Batuetako PanAm hegazkin konpainia itxi zuten.
• 1999 – Bost pertsona hil ziren Austriako Innsbruckeko eski estazioan egindako txapelketa bat amaitzean egondako jende pilaketan.
• 2007 – Espainiako Auzitegi Nazionalaren alboan, Madrilen, bertan entregatuko ziren Donostiako 15 gazte atxilotu zituen Poliziak.
• 2009 – 113 pertsona hil ziren Errusiako Perm hiriko diskoteka batean egondako sutean.
• 2010 – Espainiako Gobernuak alarma egoera ezarri zuen aire-kontrolatzaileen bat-bateko grebarengatik. Militarrek aire-kontrola hartu zuten.
• 2011 –
  • Mario Montiren Italiako Gobernuak krisiaren aurkako lehen paketea onartu zuen. Bertan besteak beste kotizazio urte kopuru minimoa 42 urtetara igo zen.
  • Errusia parlamenturako hauteskundeak ospatu eta Vladimir Putinen Errusia Batua alderdiak gehiengo osoa mantendu zuen. Hala ere, aurrekoan bozka kopuru eta eserleku kopuru baxuagoa lortu zuen alderdiak. Bestalde, protestak izan ziren iruzur elektorala salatu baitzuen jendeak.

Euskal Herria

• 2007 – Javier Vizcaino, Radio Euskadiko "Mas Que Palabras" irratsaioa aurkezten duen kazetariak, Ondas saria irabazi zuen.

Mundua

• 1924 – Erich von Stroheimek Greed ("diruzalekeria") film dramatiko mutua estreinatu zuen.
• 1981 – Reds ("Gorriak") filma estreinatu zen, Warren Beattyk zuzendu eta berak, Diane Keaton, Jack Nicholson eta Maureen Stapleton aktoreek antzeztu zuten.
• 1981 – Falcon Crest telesaila AEBtako CBS telebista katean estreinatu zen.
• 1981 – On Golden Pond ("Urrezko Urmaelan") filma estreinatu zen, Mark Rydellek zuzendu eta Katharine Hepburn, Henry Fonda, Jane Fonda, Doug McKeon eta Dabney Coleman aktoreek antzeztu zuten.
• 1985 – Young Sherlock Holmes ("Sherlock Holmes Gaztea") filma estreinatu zen, Barry Levinsonek zuzendu eta Nicholas Rowe, Alan Cox, Sophie Ward eta Anthony Higgins aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

• 1996 – Marte aztertzeko Mars Pathfinder espaziontzia abiatu zen.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1675 – Antonio Jose Mazarredo Salazar de Muñatones, bizkaitar politikaria, Madrilen.
• 1891 – Kepa Ormaetxea, bizkaitar elizgizona eta euskal idazlea (h. 1949).
• 1894 – Jesus Ioldi Bereau, nafar kimikari eta politikaria (h. 1936).
• 1897 – Jose Maria Nabatz, euskal herritar ozeanografoa (h. 1975).
• 1898 –
  • Eladio Zilbeti, nafar politikaria, EAE-ANV alderdiaren bultzatzailea eta Osasuna futbol klubaren sortzaileetako bat (h. 1937).
  • Xabier Zubiri, donostiar zientzialari eta filosofoa (h. 1983).
• 1900 – Eduardo Arbide, euskal-argentinar futbolaria, Rosarion (h. 1987).
• 1907 –
  • Camille Dussarthou, lapurtar politikaria (h. 1965).
  • Jesus Elosegi, gipuzkoar arkeologoa eta Aranzadi Zientzia Elkartearen sortzailea (h. 1979).
• 1930 – Carmelo Morales, euskal txirrindularia (h. 2003).
• 1948 – Manuel Giménez Abad, espainiar politikaria, Iruñean (h. 2001).
• 1952 –
  • Arturo Alcoceba, bizkaitar aktibista politikoa.
  • Angel Maria Unzueta, bizkaitar apaiz katolikoa, Bilboko Elizbarrutiko bikario nagusia (h. 2020).
• 1954 – José Ignacio Salazar Arechalde, bizkaitar legelari eta historialaria, Mexiko Hirian.
• 1959 – Daniel Garbizu, gipuzkoar idazlea.
• 1962 –
  • Arturo Elosegi, gipuzkoar EHUko irakasle katedraduna eta nazioarteko aditua ibaien ekologia arloan.
  • Luis Marías, bizkaitar zinema zuzendari eta gidoigilea.
• 1965 – Alex de la Iglesia, bilbotar zinema zuzendaria.
• 1966 – Jaime Otamendi, gipuzkoar irrati esataria eta telebista aurkezlea.
• 1967 – Jesús García Castilla, bizkaitar bateria-jotzailea.
• 1968 – Juan José López Azpilikueta, nafar aizkolaria.
• 1970 – Jesús María Toral, gipuzkoar kazetari eta idazlea.
• 1974 –
  • Xabier Etxabe, gipuzkoar idazlea.
  • Txema Garcia Luena, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1975 – Sito Alonso, espainiar saskibaloi entrenatzailea.
• 1996 – Andoni Zubiaurre, gipuzkoar futbolaria.
• 1997 – Jaime Busto, bizkaitar trial-motoziklista.

Mundua

• 1512 – Jerónimo Zurita, espainiar historialaria (h. 1580).
• 1596 – Orsola Maddalena Caccia, italiar moja margolaria (h. 1676).
• 1655 – Karlos XI.a Suediakoa, Suediako erregea (h. 1697).
• 1711 – Barbara Portugalgoa (edo Barbara Bragançakoa), Espainiako erregina ezkontidea (h. 1758).
• 1715 – Wolfgang José Bournonville eta Urselekoa, Valoniako militarra, Espainiaren zerbitzura aritutakoa eta Gipuzkoako kapitan orokorra izandakoa (h. 1784).
• 1750 – Henri Grégoire, frantses apaiz katoliko, Bloisko apezpiku konstituzionala eta buruzagi iraultzailea (h. 1831).
• 1795 – Thomas Carlyle, eskoziar historialari, kritikari eta filosofoa (h. 1881).
• 1798 – Jules Dufaure, Frantziako lehen ministroa (h. 1881).
• 1821 – Ernst Wilhelm Leberecht Tempel, alemaniar astronomoa (h. 1889).
• 1833 – François-Antoine Jauffret, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa (h. 1902).
• 1835 – Samuel Butler, ingeles eleberrigilea (h. 1902).
• 1841 – María del Pilar Maspons y Labrós, Kataluniako herri-kulturaren idazle, poeta eta nobelagilea (h. 1907).
• 1860 – Charles de Broqueville, Belgikako lehen ministroa (h. 1940).
• 1865 – Edith Cavell, britainiar erizaina, erizaintza modernoaren aintzindaria Belgikan eta Lehen Mundu Gerran heriotzera kondenatua (h. 1915).
• 1875 – Rainer Maria Rilke, austriar-hungariar poeta (h. 1926).
• 1878 – Mikel Aleksandrovitx Romanov, Errusiako Duke Handia (h. 1918).
• 1883 – Katharine Susannah Prichard, australiar idazlea (h. 1969).
• 1886 – Ludwig Bieberbach, alemaniar matematikaria (h. 1982).
• 1889 – Abdelhamid Ben Badis, aljeriar erreformismo musulmanaren lider esanguratsuenetako bat (h. 1940).
• 1892 – Francisco Franco, espainiar militar eta diktadorea (h. 1975).
• 1893 – Herbert Read, ingeles arte-historialari, olerkari, literatura-kritikari, filosofo eta anarkista (h. 1968).
• 1895 – Fung Yu-Lan, Txinako XX. mendeko filosofo garrantzitsuena (h. 1990).
• 1896 – Nikolai Semionovitx Tikhonov, errusiar idazlea, sobietar poeta nagusietako bat (h. 1979).
• 1903 – Cornell Woolrich, estatubatuar idazlea (h. 1968).
• 1904 – Guido Calogero, italiar filosofoa (h. 1986).
• 1908 – Alfred Hershey, estatubatuar bakteriologo eta genetista, 1969ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1997).
• 1910 – Alex North, estatubatuar zinema-musikagilea (h. 1991).
• 1913 –
  • Matías Prats Cañete, espainiar kazetaria, NO-DOren ahotsa izateagatik eta futbolean eta tauromakian egindako lanengatik ezaguna (h. 2004).
  • Mark Robson, kanadar zinema zuzendari, ekoizle eta muntatzailea (h. 1978).
• 1914 - Augusto Aboitiz Baroja, euskal jatorriko filipinar-uruguaiar enpresaria (h. 1995).
• 1919 – Inder Kumar Gujral, Indiako lehen ministroa (h. 2012).
• 1921 – Deanna Durbin, kanadar-estatubatuar aktore eta abeslaria (h. 2013).
• 1922 – Gérard Philipe, frantziar aktore eta zinemagilea (h. 1959).
• 1925 –
  • Albert Bandura, kanadar psikologoa (h. 2021).
  • Lino Lacedelli, italiar mendigoizalea, K2 mendiaren tontorrera lehen aldiz igo zen espedizioko kideetako bat (h. 2009).
  • Andrés Trobat, espainiar txirrindularia (h. 2011).
• 1926 – Shigeo Sugimoto, japoniar futbolaria (h. 2002).
• 1927 –
  • Gae Aulenti, italiar arkitektoa (h. 2012).
  • Rafael Sánchez Ferlosio, espainiar idazlea (h. 2019).
• 1928 – Hebe de Bonafini, giza eskubideen aldeko argentinar ekintzailea, Maiatzaren Plazako Amen elkartearen sortzailetako bat (h. 2022).
• 1932 – Roh Tae-woo, Hego Koreako presidentea (h. 2021).
• 1934 – José Morales Marín, espainiar apaiz katolikoa, unibertsitate-irakasle, teologia doktore eta Opus Deiko partaidea (h. 2022).
• 1938 – Yvonne Minton, australiar opera-abeslaria, mezzosopranoa.
• 1944 – Dennis Wilson, estatubatuar musikari eta abeslaria, The Beach Boys taldeko kide sortzailea (h. 1983).
• 1945 – Roberta Bondar, Kanadako lehen emakume astronauta eta espaziora bidaiatu duen lehen neurologoa.
• 1946 – Maria Antònia Oliver i Cabrer, katalanezko idazlea (h. 2022).
• 1947 – Terry Woods, irlandar folk musikaria.
• 1949 –
  • Jeff Bridges, estatubatuar aktorea.
  • Wilma Labate, italiar zinema-zuzendaria eta gidoilaria.
• 1951 –
  • Islah Jad, palestinar ikertzaile eta unibertsitate-irakaslea.
  • Gary Rossington, estatubatuar musikari eta egile abeslaria, Lynyrd Skynyrd Southern rock taldeko kidea (h. 2023).
• 1952 – Susú Pecoraro, argentinar aktorea.
• 1957 –
  • Lauren Foster, hegoafrikar emakumezko modelo transgeneroa.
  • Eric S. Raymond, estatubatuar informatikaria, Open Source mugimenduko pertsonai garrantzitsua.
• 1958 – Luis García Montero, andaluziar olerkigilea.
• 1959 – Athaliah Molokomme, botswanar legelaria, zuzenbideko irakaslea eta giza eskubideen eta emakumeen eskubideen aktibista.
• 1962 – Kevin Richardson, britainiar futbolari ohia.
• 1963 – Sergei Bubka, ukrainiar pertika jauzilari ohia, historiako hoberenatakoa.
• 1964 –
  • Sertab Erener, turkiar pop abeslaria eta musikagilea.
  • Marisa Tomei, estatubatuar aktorea.
• 1969 – Jay-Z, estatubatuar hip-hop abeslari eta ekoizlea.
• 1970 – Kevin Sussman, estatubatuar aktorea.
• 1971 – Marta Jaumandreu, espainiar kazetaria eta aurkezlea.
• 1973 –
  • Tyra Banks, estatubatuar top-model ohia, 1990ko hamarkadako modelorik ospetsuenetariko bat.
  • Kate Rusby, ingeles abeslari eta kantautorea.
• 1975 - Remedios Sanchez, kataluniar idazlea, literatura-kritikaria, ikertzailea eta irakaslea.
• 1979 – Miwa Yonetsu, japoniar futbolari ohia.
• 1980 – Carles Francino Navarro, kataluniar aktorea.
• 1981 – Florencia de Saracho, mexikar aktorea.
• 1982 – Nick Vujicic, motibazio-gaiei buruzko hizlari eta sermoilaria, beso eta hankarik gabe jaioa.
• 1984 – Mini Han, hegokorear emakumezko modelo eta moda diseinatzaile transgeneroa.
• 1991 –
  • Carolina Robles, espainiar atleta, lasterketaria.
  • Reality Winner, estatubatuar militar eta hizkuntzalaria, barne-salatzaile izateagatik atxilotua.
• 1994 – Francine Garcia, filipinar emakumezko aktore eta modelo transgeneroa.
• 1996 – Urška Žigart, esloveniar txirrindularia.
• 2002 – María Dueñas, espainiar biolin-jotzailea.

Euskal Herria

• 1270 – Tibalt II.a, Nafarroako erregea Trapani hirian, Sizilian.
• 1594 – Domingo Salazar, arabar apaiza, Madrilen (j. 1512).
• 1611 – Lorenzo Otadui, gipuzkoar apaiz eta teologoa, Ávilan.
• 1757 – María Josefa de Larumbe Goñi, nafar inprimatzailea eta liburu-saltzailea (j. c. 1700).
• 1943 – Juan Estefanía, bizkaitar enpresaburua, Atlético de Madrideko eta Recreativo de Huelvako presidentea izandakoa, Huelvan (j. 1884).
• 1953 – Rafael Escudero, bizkaitar futbolaria (j. 1919).
• 1962 – Luis Orotz Zabaleta, Nafarroako Foru Aldundiko eta Eusko Ikaskuntzako zuzenbide-aholkularia (j. 1885).
• 2010 – Xabier Lete, euskal idazle, poeta eta kantaria, eta politikaria (j. 1944).
• 2017 – Lurdes Zubeldia, gipuzkoar idazlea (j. 1923).
• 2018 – Idoia Aierbe, Mikel Zabalzaren neska-laguna zena berau erail zutenean (j. 1962).
• 2019 – Javier Aguirre Fernández, gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea (j. 1935), Madrilen.

Mundua

• 749 – Joan Damaskokoa, Siriako idazle eta teologoa.
• 771 – Karloman I.a, frankoen erregea (j. 751).
• 1131 – Omar Khayyam, pertsiar matematikari, filosofo, astronomo, mediku, sufi eta poeta (j. 1048).
• 1137 – Lotario II.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (j. 1075).
• 1204 – Gilen I.a Eskoziakoa, Eskoziako Erresumako erregea.
• 1242 – Abd al-Wahid II.a, almohadeen, Inperioko kalifa.
• 1334 – Joan XXII.a, Aita santua (j. c. 1244).
• 1576 – Georg Joachim Rheticus, austriar astronomoa eta matematikaria (j. 1514).
• 1642 – Richelieu kardinala, frantziar elizgizona eta ministroburua (j. 1585).
• 1696 - Meishō, Japoniako 109. monarka (j. 1624)
• 1679 – Thomas Hobbes, ingeles filosofoa (j. 1588).
• 1680 – Thomas Bartholin, daniar sendagile, matematikari eta teologoa (j. 1616).
• 1732 – John Gay, ingeles olerkari eta antzerkigilea (j. 1685).
• 1749 – Claudine Guérin de Tencin, frantziar moja eta eleberrigilea (j. 1682).
• 1788 – Joaquín de Eleta, espainiar frantziskotarra, Karlos III.aren aitorlea (j. 1707).
• 1798 – Luigi Galvani, italiar sendagile eta fisikaria (j. 1737).
• 1828 – Robert Jenkinson (Liverpoolgo II. kondea), Erresuma Batuko lehen ministroa (j. 1770).
• 1865 – Adolph Kolping, alemaniar apaiz katolikoa (j. 1813).
• 1891 – Frederick Whitaker, Zeelanda Berriko lehen ministroa (j. 1812).
• 1893 –
  • Heinrich Göbel, alemaniar mekanikari eta asmatzailea (j. 1818).
  • John Tyndall, irlandar fisikaria (j. 1820).
• 1900 – Wilhelm Leibl, alemaniar margolaria (j. 1844).
• 1904 – Cristiano Banti, italiar margolaria (j. 1824).
• 1905 – Elena Maseras, kataluniar medikua, pedagogoa eta irakaslea (j. 1853).
• 1909 – Alessandro Fortis, Italiako lehen ministroa (j. 1841).
• 1923 – Maurice Barrès, frantziar idazle eta politikaria (j. 1862).
• 1924 – Cipriano Castro, Venezuelako presidentea (j. 1858).
• 1926 – Ivana Kobilca, esloveniar margolari errealista (j. 1861).
• 1932 – Gustav Meyrink, austriar idazlea (j. 1868).
• 1933 – Stefan George, alemaniar olerkari eta itzultzailea (j. 1868).
• 1934 – Paul-Albert Besnard, frantziar margolaria (h. 1934).
• 1935 – Charles Richet, frantziar fisiologoa, immunologiaren aitzindaria eta 1913ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1850).
• 1945 – Thomas Hunt Morgan, estatubatuar biologoa (j. 1866).
• 1946 – Maria de la Paz Borboikoa, Espainiako infanta (j. 1862).
• 1951 – Pedro Salinas, espainiar olerkaria (j. 1891).
• 1952 – Karen Horney, alemaniar psikologo eta psikoanalista (j. 1885).
• 1960 – Azucena Hernández, espainiar modeloa eta aktorea (j. 1960).
• 1964 – Pina Pellicer, mexikar aktorea (j. 1934).
• 1969 – Achille Chavée, belgikar poeta (j. 1906).
• 1975 –
  • Hannah Arendt, judu jatorriko politika ikertzaile alemaniarra (j. 1906).
  • Guadalupe Muñoz Sampedro, espainiar aktorea eta enpresaburua (j. 1896).
• 1976 – Benjamin Britten, ingeles musikagilea (j. 1913).
• 1977 – Manuel José García Caparrós, andaluziar langile gaztea, Polizia Armatuak eraila (j. 1960).
• 1978 – Julia Peguero Sanz, espainiar maistra eta feminista, Espainiako Emakumeen Elkarte Nazionalaren sortzaileetako bat (j. 1880).
• 1979 – Friedrich Ebert junior, alemaniar politikaria (j. 1894).
• 1980 – Francisco Sá Carneiro, Portugalgo lehen ministroa (j. 1934).
• 1987 – Rouben Mamoulian, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1897).
• 1993 – Frank Zappa, estatubatuar kantari, musikagile eta gitarra-jotzailea (j. 1940).
• 1994 – Julio Ramón Ribeyro, perutar idazlea, XX. mendeko perutar idazle gailenetako bat (j. 1929).
• 1999 - Nélida Roca, argentinar vedettea eta errebistako aktorea (j. 1929).
• 2000 – Henck Arron, Surinamgo lehen ministroa (j. 1936).
• 2008 - Marlyn Wescoff Meltzer, estatubatuar matematikaria, ingeniaria eta informatikaria, ENIAC ordenagailuaren jatorrizko sei programatzaileetako bat (j. 1922).
• 2009 –
  • Jordi Solé Tura, kataluniar politikari eta legelaria (j. 1930).
  • Edward Fatu, Umaga, estatubatuar borrokalari profesionala (j. 1973).
• 2011 – Sócrates, brasildar futbolari eta sendagilea (j. 1954).
• 2013 – Joana Raspall i Juanola, kataluniar idazle, lexikologo eta liburuzaina (j. 1913).
• 2015 –
  • Jaime Camino, kataluniar idazlea, gidoilaria, eta zinema zuzendaria (j. 1936).
  • Robert Loggia, estatubatuar aktorea (j. 1930).
  • Eric De Vlaeminck, flandriar txirrindularia, Munduko Ziklo-Krosseko txapelketa gehien irabazi dituena (j. 1945).
• 2017 –
  • Christine Keeler, ingeles modelo eta kabaret-dantzaria (j. 1942).
  • Manuel Marín, espainiar politikaria, Espainiako Diputatuen Kongresuaren presidentea (j. 1949).
  • Gabriela Morreale, italoespainiar kimikaria, Espainiako endokrinologia modernoaren aintzindaria (j. 1930).
  • Ali Abdullah Saleh, Ipar Yemen eta Yemengo presidentea (j. 1947).
• 2020 –
  • Alfredo Grimaldos, espainiar ikerketa-kazetari eta idazlea (j. 1956).
  • François Leterrier, frantziar zinema zuzendaria eta aktorea (j. 1929).
• 2022 –
  • Bob McGrath, estatubatuar aktorea, abeslaria, musikaria eta haurrentzako liburuen egilea (j. 1932).
  • Patrick Tambay, frantziar 1 Formulako gidaria (j. 1949).

• Sehaska egutegiko izendegia: Inhar, Inar eta Lezo.