Udako Euskal Unibertsitatea edo UEU lukuru-asmorik gabeko kultur elkartea da eta Onura Publikoko aitormena du 1990etik.[1]1973an sortu zen Donibane Lohizunen antolatutako Udako Ikastaroetan.
Orobat euskaraz eta unibertsitate mailakoak diren atal hauek sustatzen ditu: ikastaroak, liburu-argitalpenak, Internet-zerbitzuak, kongresuak, profesionalen bilkurak, eta graduondoko-ikasketak.
Euskal komunitate zientifikoa ezagutarazteko eta trinkotzeko zenbait datu-base (Inguma, Artizarra...) eta foro (Ikergazte, Txiotesia...) eskaintzen ditu.
Gaur egun UEUk 1.200 bazkide inguru ditu. Idazkari nagusia Ane Sarasua da; bera da kudeaketa, finantzak eta giza baliabideen gidaritza daramatzana. Lehenago Mari Karmen Menika izan zen idazkari nagusia (1986-2000), orain Ikastetxe Nagusiko arduraduna dena.
1970an unibertsitatean euskara ez zen bat ere erabiltzen. Orduan utopia moduan ikusten zen euskara etorkizunean arlo guztietara naturaltasunez zabaldu ahal izango zela. Baina 1970-72an Baionako Euskal Erakustokian antolatu ziren Euskal Asteak izan zuten arrakasta ikusirik, 1972ko ekitaldian Karlos Santamariak Euskal Unibertsitatea sortzeko premiaz emaniko hitzaldiaren bidetik, Euskaldunen Biltzarra, Ikas eta Fededunak elkarteek UEU antolatzea erabaki zuten 1973ko udan, Euskaltzaindiaren babespean. Lehengo ekitaldi biak Donibane Lohizunen egin ziren, ondorengo biak Uztaritzen, eta 1977tik Iruñean. Geroago, urteak pasa ahala, hainbat urrats kualitatibo egin dituzte etengabe euskarazko unibertsitatea eraikitzeko bidean.
1975ean hasi ziren liburuak argitaratzen. urtero 10 bat liburu argitaratu dira harrezkero.[8][9]
Udako ekitaldien eragina zabaldu nahian, 1985tik urtean zehar ere Jardunaldiak antolatzea erabaki zen, publiko orokorrari zuzendutako dibulgazio-mailako hitzaldi eta mahai-inguruz osatuak.
1984an Aralarko San Migelen UEUren bideari buruzko gogoeta egin zen. Hasi berriak ziren EHUren uda ikastaroak, eta biak nola txertatu pentsatzen hasi ginen. Aralarreko saioa oso inportantea izan zen, bidea markatu zelako, zuzendariek hortik jo zutelako gero. Horrela, 1986an, UEUk legezko kultur elkarte izaera hartu zuen.[10]
1990anUztaro aldizkari zientifikoa sortu zuten, geroago sortu ziren Historiari buruzko Kondaira aldizkaria (2003-2013), arkitekturari buruzko Aldiri aldizkaria (2009-2022), eta osasungintzari buruzko Osagaiz aldizkaria (2017).
Aralarrekoaren moduko beste mugarri bat, 1995eko kongresua izan zen, UEUren lehena. Bazkidetza figura sortu zen han, eta UEU bazkidez osatutako elkarte modura egituratu zen. Bazkideak gero eta gehiago, gaur egun bazkideak 1.200tik gora dira. 2002-03an, bigarren kongresua egin zuen UEUk, eta gizartea aldatu zen heinean, bere eginkizuna eta bidea egokitu eta moldatu zituen.[11]
1996an Informatikari Euskaldunen Bilkurak antolatzen hasi ziren kongresu moduan. Geroago beste hainbat arlotara zabaldu zuten kongresuen formula: Natur Zientziak, Hizkuntzalaritza, Arkitektura...[12]
2000. urtean Inguma datu basea sortu zuten, unibertsitate mailako euskarazko produkzioa erraz atzitzeko helburuarekin.[13][14] Euskarazko komunitate akademikoa koordinatzeko antzeko beste sei zerbitzu informatiko sortu zituzten geroago.
2001etik Hizkuntza Teknologia berezko titulua antolatu zuten, lankidetzan Euskal Herriko Unibertsitatearekin. Geroago 10 baino gehiago izan dira honela antolatu diren graduondokoak edo berezko tituluak.[15]
2001ean bertan hezkuntza-komunitatearekin lankidetzan hasi ziren irakasleak prestatzeko Ulibarri programan. Geroago Prest Gara eta Haur Eskolak programetan ere parte hartu dute.
2010ean, beste aldaketa bat antolatu zen: irudi korporatiboa, gure eginkizuna birformulatu, ildo nagusiak zehaztu, lan egiteko moduak, konpromisoak…[11]
2015ean euskarazko ikerkuntza sustatzeko eta ikertzaile gazteak koordinatzeko asmoz Ikergazte kongresua antolatu zuten lehenengoz. Helburu bera zuen Txiotesia lehiaketa 2013az gero euskarazko tesiei ikusgarritasuna emateko.[19][20]
2019an GOI ikastegia sortu zuten Euskal Herriko Unibertsitatearekin batera, eta azpiegitura horrekin urte bat geroago 2020ean online eta euskaraz martxan jarri zuten Irakaskuntza ertainetan irakaslea izateko behar den master ofiziala.[21][22][23]
2022an 50 urte bete zituen, eta horretarako ospakizun sortari ekin zion urte horretako maiatzean.[24]
Ikastaroak
UEUren logoa
1973z gero 2.000 baino gehiago dira unibertsitateko gaiak irakasteko antolatu dituen ikastaroak.[25]2003an hasi zen on-line ikastaroen eskaintza, eta 2013an euskarazko lehen MOOC ikastaroa (Android programazioaren hastapenak). Sailetan egin izan da beti ikastaroen antolaketa, sailak hauek izan direla:
UEUk 1975tik 2020ra bitarte unibertsitate mailako 458 liburu (saiakerak eta testu-liburuak) argitaratu ditu, urtero 10 liburu gutxi gorabehera.[26][8][27][9][28]
UEUn sortutako liburu gehienak Buruxkak liburutegi digitalean kontsulta daitezke.[9]
2018an hiru aldizkari ere plazaratzen zituen: Uztaro (giza-zientziak, 1990ean sortua), Aldiri, Arkitektura eta abar (arkitektura, 2009an sortua), eta Osagaiz (osasun-zientziak). 2003 eta 2013 urteen artean Kondaira aldizkaria ere argitaratu zuen historiako gaiekin.
Udako ikastaroetan Udaro izeneko barne-buletina argitaratzen du UEUk. Bertan, ikastaroen inguruko informazioa, elkarrizketak eta argazkiak izan ohi dira.
Inguma datu-basea euskara batuaren garaian unibertsitate mailan euskaraz zer egin den eta nork egin duen azaltzen du. 2021ean guztira 206 erakunderen lana katalogatuta zegoen. 45.000 erreferentziatik gora eta 12.506 egileen lana eskaintzen ditu. Euskal Komunitate Zientifikoaren argitalpenak, hitzaldiak, ikastaroak, tesiak eta irakasgaiak biltzen ditu.
2000. urtean sortu zuen UEUk datu-base hau.[13][14] Azken 40 urteotan unibertsitate mailako zientzia eta jakintza-alor bakoitzean euskaraz ahoz eta idatziz ekoitzi denari buruzko datuak eskaintzen ditu.
Artizarra sare soziala
Artizarra ikertzaile eta profesionalen sare soziala.
Artizarra euskaldunen sare sozial tekniko-zientifiko-profesionala da. 500dik gora profesional euskaldunen arteko harremanak errazten ditu. Profesional bakoitzak Inguma datu-basean duen ekoizpenaz gain uneko bere jarduera profesionalaren datuak ere erakusten ditu. Mundu mailako LinkedIn sarearen antzerakoa da, baina euskaraz eta euskararen alorrean lokalizatuta. Hor agertzen diren komunitate zientifiko-profesionalei elkarren berri eman nahi die.
UEUren Buruxkak liburutegi digitalean filosofiaz 2020an zeuden 18 liburuak
Buruxkak liburutegi digitalean UEUk argitaratutako liburu guztiak eskaintzen ditu formatu digitalean (2018an 380), azken urteetan plazaratutakoak ezik. Liburu guztiak partekatu daitezke CC-BY-SA lizentziarekin.[30][31] Buruxkak izenburu horixe jarri zion 1910. urtean Jean Etxepare medikuak bere idazki bildumari; aitzindari hura gogoan, UEUk bere liburutegi digitalari Buruxkak izena jarri zion.
Apunteen Otarrea
Buruxkak liburutegian dauden liburu guztiz zuzenduak izan gabe, unibertsitate alorreko diren lan, txosten, apunte eta bestelako dokumentuak partekatzeko gunea da. Besterik esan ezean Otarreko dokumentu guztiak partekatu daitezke CC-BY-SA lizentziarekin.[32]
Arloka zenbat dokumentu Apunteen Otarrean (2022)
Arloa
Zenbat dokumentu
Azpiarloka
Giza zientziak
464
Antropologia (7), Ekonomia (280), Geografia (22), Komunikazioa eta kazetaritza (30), Pedagogia (53), Psikologia (25), Soziologia (42), Zuzenbidea (5)
Ingeniaritza eta teknologia
406
Arkitektura (299), Informatika (75), Ingeniaritza eta teknologia (32)
Giza zientziak
201
Bibliotekonomia eta dokumentazioa (28), Filosofia (19), Historia (18), Literatura (5), Hizkuntzalaritza, filologia, hizkuntzak, itzulpengintza (131),
Zientziak
111
Biologia eta natur zientziak (26), Botanika (13), Fisika eta astrofisika (4), Kimika (47), Matematika (21)
Atari honen barruan dago Apunteen otarrea unibertsitate alorreko lan, txosten, apunte eta bestelako dokumentuak partekatzeko gunea da.[35] Otarreko dokumentuak besterik ezean Creative Commons, Aitortu-Partekatu lizentziaren arabera eskaintzen dira. 2018 urtean guztira 941 dokumentu zeuden gaika honela banatuta: Artea eta musika (4), Giza zientziak (112), Gizarte zientziak (333), Ingeniaritza eta teknologia (393), Osasun zientziak (19), Zientzia aplikatuak (2) eta Zientziak (78)
Iparrorratza unibertsitatean sartzeko orientazioa
Iparrorratza zerbitzua unibertsitatera ikastera ailegatzen diren ikasleentzako aholkularitza-zerbitzua da, zer ikasiko duten erabakitzen laguntzeko.
Softkat euskarazko softwarea (2000-2013)
Softkat euskarazko softwaregintzaren datu-basea indarrean egon zen 2000tik 2013ra bitarte.
Unibertsitatean eta euskaraz aritzen diren ikerlari gazteek elkarren artean ezagutzeko eta beren arteko komunikazioa eta lankidetza errazteko zenbait ekinbide plazaratu ditu UEUk 2012z geroztik:
Ikergazte kongresua bi urterik behin antolatu da 2015etik, ikerlari gazteen topalekua izateko.[48] 200 baino gehiago izaten dira partaideak eta 140 artikulu inguru aurkeztu izan dira aldi bakoitzean.[19]
Txiotesia lehiaketa
Helburu bera dauka 2013z geroztik bi urterik behin antolatzen den #txiotesia lehiaketak. Parte hartzaileek Twitterreko 6 txiotan azaldu behar dute beren tesi-lana. Lehenengo lehiaketan 86 ikerlariren 516 txio argitaratu ziren.[20]
Unibertsitatea.net atariak 130 baino gehiago dira unibertsitateko gazteekin argitaratu dituen elkarrizketak.[33]
Juan San Martin beka
Juan San Martin beka 2001 urtean jarri zen abian Eibarko Udalaren eta Udako Euskal Unibertsitatearen arteko lankidetzan. Bekaren helburua euskarazko ikerketa sustatzea da. Lantzen diren ikerketa-esparruak Juan San Martinek bere bizitzan zehar landu zituenak dira: Antropologia, linguistika, filologia, toponimia, filosofia, literatura, botanika, artea, historia, kazetaritza, etnologia, mendizaletasuna eta zuzenbidea.[67][68]
Koldo Mitxelena beka
Koldo Mitxelena beka Errenteriako Udalaren eta Udako Euskal Unibertsitatearen arteko lankidetzan antolatzen da. Bekaren helburua euskarazko ikerketa sustatzea da. Ikerketa esparruak Koldo Mitxelena Elissaltek bere bizitzan zehar landutako honako hauek dira:euskal kulturaren historia, artea, soziologia, antropologia, ekonomia, hizkuntzalaritza, literatura, etnologia, zuzenbidea eta, oro har, giza zientziei buruzko ikerlanak.[69][70]
Berezko tituluak eta graduondoak
UEUk UPV-EHUrekin 2001etik 2018ra bitarte antolatu dituen graduondoko 13 berezko tituluak.
2001ean hasita 18tik gora titulu antolatu ditu UPV/EHUrekin batera, Horietan gutxienez 280 pertsona titulatu dira. Hauek izan dira titulazioak eta zein urtetan hasi ziren:
2001-2002: Hizkuntza eta teknologia (espezialista)[15]
2001 urteaz geroztik Euskal Herriko ikastetxeen normalkuntza plangintza programen aholkularitza ematen ari da UEU Ulibarri proiektuan, Lore Erriondoren zuzendaritzapean.
Bigarren Hezkuntzako irakaslegorako Prest Gara programan, edo Haur eskolak Partzuergoarekin.
Haurreskola programan ere parte hartzen du. 1000 irakasleren formazioa bideratu du 2017tik.
Beste hizkuntza gutxituekin lan egiten duten antzeko erakundeak
Honako erakunde hauek UEUren antzekoak dira, unibertsitate mailan hizkuntza minoritario baten erabilera estentsiboa sustatzeko lan egiten baitute:
Katalana
Udako Katalan Unibertsitatea, katalanez eta modu ofizialean Universitat Catalana d 'Estiu (UCE). Kataluniako Prades hirian egiten den udako unibertsitate bat da. 1968ko udan sortu zen, 1968ko maiatzeko gertakarien ondoren.
Irlandera
Fiontar Dublinen dago, Dublin City University-n.[76]
Acadamh na hOllscolaíochta Irlandako mendebaldean dago. Bere campus nagusia Irlandako Unibertsitate Nazionalean dago, Galway hirian, eta beste hiru kokaleku ere baditu Irlandako mendebalde osoan. Hainbat mailatako ikastaroak eskaintzen dituzte: graduak eta graduondokoak, diplomak eta iraupen laburreko beste ikastaro batzuk.[76]
Coláiste na hÉireann (ingelesez: "College of Ireland"; euskaraz: "Irlandako Ikastetxea") gradu-ondoetarako ikastetxea da eta Dublinen dago. Itzulpengintza eta irlanderari buruzko ikasketa aurreratuak eskaintzen ditu.[77][78]
Galesa
Coleg Cymraeg Cenedlaethol (Welsh National College, Galesko Ikastetxe Nazionala). Galesez zein ingelesezColeg bezala ezagutzen da. 2011n sortu zuen Galesko Gobernuak Galesko unibertsitateekin lan egiteko, ikasleentzako galesezko ikastaroak eta baliabideak garatzeko asmoz; erdi mailako ikastaroak, bekak eta galesezko ikerketak ere eskaintzen eta sustatzen ditu Galesko unibertsitateetan. Galesko unibertsitateetako sukurtsalen bidez lan egiten du, gales maila ertaineko ikasleei ikasteko aukera gehiago eskaintzeko, unibertsitateekin elkarlanean. Bere helburua galesez ikastea aukeratzen duten ikasleen kopurua handitzea da.[79]
Y Gymdeithas Feddygol (Galesezko medikuntzako elkartea). Galesez osasun-laguntza jasotzeko eskubidea babesten du eta edozein erakunderekin lankidetzan aritzen da laguntza hori emateko. Maila ertaineko osasun ikasketak sustatzen ditu galesez eta lana galesez aurkezteko aukera ematen du.[80]
«
UEUk beti egin ditu ametsak eta batzuentzat ametsak erran nahi du utopia. Gure ametsak konkretuki bideratzen saiatu gara beti.
1986: Jean Michel Larrasket. Iruñean "Teknologi berriak eta euskara Iparraldean" gaiari buruz. Beste hitzaldi aipagarri batzuk ere eman zituen, Iparraldeko garapen ekonomiko eta sozialaz, edo kulturaz:[81]
1987: Andoni Sagarna "Terminologi bankuak· izeneko aurkezpen batekin; terminologia orokor eta teknikoaren arteko desberdintasunak aipatu ondoren, terminologi bankuen beharraz eta egituraz mintzatu zen.[82]
2018: Jose Ramon Etxebarria. Hitzaldian euskarazko testugintzan bere helburuak, lanak eta bidelagunak aipatu zituen (Euskarazko testugintza. Amaitu gabeko historiaren atal baten bertsio pertsonala). Omenaldi bat egin zitzaion jubilatu zenean Euskara Batuaren helduaroa Jardunaldiaren barruan (Gasteiz, 2018-06-21)[110][111][112][113]
Eibarko San Juan jaietako pregoia. UEU omendua, Ane Sarasua balkoian (2022)2018: Mari Luz Esteban. Ikasturteko sarrera-hitzaldia: Irailaren 27an Eibarren izenburu honekin: “Zientzia ikusten topaketa, probokazio eta eraldaketa gisa. Proposamena antropologia feministatik”.[114]
2019: Amaiur Esnaola. Ikasturteko sarrera-hitzaldia: "Piriniotako muturluzea: ikusgaitz izan arren ikusgai IkerGazten".
2020:: Rakel Gamito Ikasturteko sarrera-hitzaldia irailaren 24an Eibarren izenburu honekin: “Online irakatsi edo online biziraun?”.[115][116] Koronabirus-pandemiaren urtean izan zen hitzaldi hura, lehen lau hilabeteko konfinamendua bukatu eta gutxira.
2022: Joseba Sarrionandia "Emakumeak noiz iritsi dira unibertsitatera? Noiz langileak? Noiz euskaldunak?" Udako Euskal Unibertsitatearen 50. urteurrena ospatu zen ospalizunean.[118][119]
.jpg)
