Սախարովի անվան մրցանակ

Սախարովի անվան մրցանակ ;
	Սախարովի անվան մրցանակի պոստեր
Տեսակ	մարդու իրավունքների մրցանակ
Երկիր	Եվրոպական Միություն և Ֆրանսիա
Հիմնադրվել է	1988
Պարգևադրող	Եվրախորհրդարան
Անվանված է	Անդրեյ Սախարով
Կայք	europarl.europa.eu/sakharovprize/en/home/the-prize.html(անգլ.) և europarl.europa.eu/sakharovprize/it/home/the-prize.html(իտալ.)

Սախարովի անվան մրցանակ, պաշտոնապես հայտնի է որպես Սախարովի անվան մտքի ազատության մրցանակ (անգլ.՝ Sakharov Prize for Freedom of Thought), ամենամյա մրցանակ, որն անվանվել ի պատիվ ռուս գիտնական, այլախոհ և իրավապաշտպան Անդրեյ Սախարովի, ստեղծվել է 1988 թվականի դեկտեմբերին Եվրոպական խորհրդարանի կողմից, որպես խրախուսման միջոց՝ ի պատիվ անհատների և մարդկանց խմբերի կամ կազմակերպությունների, որոնք նվիրվել են մարդու իրավունքների և մտքի ազատության պաշտպանությանը^[1]։ Հավակնորդների կրճատ ցուցակը կազմվում է հոկտեմբերին Արտաքին գործերի կոմիտեի և Զարգացման կոմիտեի կողմից, իսկ մրցանակը հանձնվում է դեկտեմբերյան նստաշրջանի ժամանակ^[2]։ Մրցանակը ներառում է 50 000 եվրո դրամական պարգև, որը շնորհում է Եվրախորհրդարանի նախագահն անձամբ^[2]։

Առաջին մրցանակը շնորհվել է 1988 թվականին։ Դափնեկիրները երկուսն են եղել. Նելսոն Մանդելան (Հարավային Աֆրիկա) և Անատոլի Մարչենկոն (Ռուսաստան)։ Վերջինս մրցանակի արժանացել է հետմահու։

1990 թվականին մրցանակը շնորհվել է քաղաքական հայացքների համար տնային կալանքի տակ գտնվող Աուն Սան Սու Չժիին, սակայն նա չի կարողացել մասնակցել մրցանակաբաշխությանը, քանի որ որպես Մյանմայի քաղաքական բանտարկյալ իշխանությունները արգելել են երկրից բացակայել։ Աուն Սան Սու Չժին մրցանակը ստացել է 2013 թվականին։

Ոլորտներ

Սախարովի անվան մտքի ազատության ամենամյա մրցանակին արժանանում են հետևյալ ոլորտներում ձեռքբերումների համար.

Սախարովի անվան մտքի ազատության մրցանակը շնորհվում է նաև կազմակերպություններին։ Առաջինը հանձնվել է 1992 թվականին Արգենտինայի Պլազա դե Մայոյի մայրեր կազմակերպությանը։

Հետապնդվողներ

Սախարովի մրցանակի դափնեկիրներից ոմանք նախկինի պես բախվում են կոշտ քաղաքական ճնշումների։ Ռեպրեսիվ ռեժիմի տակ ապրող դափնեկիրներից են՝ Լրագրողների բելառուսական ասոցիացիան (2004), Դամաս դե Բլանկո (Կուբա, 2005), Գիլերմո Ֆարինյասը (Կուբա, 2010), Ալեքսանդր Միլինկևիչը (Բելառուս, 2006), Հու Ցզյան (Չինաստան, 2008)։ Ռազան Զեյթունան (Սիրիա, 2011) առևանգվել է 2013 թվականին և դեռևս կորած է համարվում։ Նասրին Սոթոուդեն (Իրան, 2012) ազատ է արձակվել բանտից 2013 թվականի սեպտեմբերին և նրան իր գործընկերներից 2012 թվականի համադափնեկիր ռեժիսոր Ջաֆար Փանահիի հետ միասին մինչև օրս արգելված է լքել Իրանի տարածքը։

Նոբելյան մրցանակակիրներ

Սախարովի անվան մտքի ազատության մրցանակի դափնեկիրներից երեքը՝ Նելսոն Մանդելան (1993), Աուն Սան Սու Չժին (1991) և Մալալա Յուսուֆզայը (2014), հետագայում արժանացել են Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի։

Դափնեկիրների ցանկ

Տարի	Պատկեր	Դափնեկիր	Ազգություն	Նշումներ
1988		Նելսոն Մանդելա	Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն	Հակա-ռասայական խտրականության ակտիվիստ, իսկ ավելի ուշ՝ Հարավային Աֆրիկայի նախագահ^[3]
1988	-	Անատոլի Մարչենկո (հետմահու)	ԽՍՀՄ	Խորհրդային այլախոհ, հեղինակ և մարդու իրավունքների ակտիվիստ^[3]
1989		Ալեքսանդր Դուբչեկ	Չեխոսլովակիա	Սլովակիայի քաղաքական գործիչ, փորձել է բարեփոխել կոմունիստական ռեժիմը Պրահայի գարնան ժամանակ^[3]։
1990		Աուն Սան Սու Չժի	Մյանմա	Ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ և Հանուն ժողովրդավարության Ազգային լիգայի նախկին գլխավոր քարտուղար^[4]։ 2020 թվականին Եվրախորհրդարանի նախագահների կոնֆերանսը պաշտոնապես հեռացրել է Սու Չժիին Սախարովի մրցանակակիրների համայնքից՝ Ռոհինջա ժողովրդի դեմ կատարած վայրագությունների մեջ նրա դերակատարության պատճառով, բայց ետ չի վերցրել մրցանակը^[5]։
1991		Ադեմ Դեմաչի	Կոսովո	Կոսովոյի ալբանացի քաղաքական գործիչ և երկարաժամկետ քաղբանտարկյալ^[3]
1992		Պլազա դե Մայոյի մայրեր	Արգենտինա	Արգենտինայի մայրերի ասոցիացիա, որոնց երեխաները անհետ կորել են Կեղտոտ պատերազմի ընթացքում^[4]
1993		Օսլոբոջենե	Բոսնիա և Հերցեգովինա	Հանրաճանաչ թերթ, որը պաշտպանել է Բոսնիան և Հերցեգովինան որպես բազմազգ պետություն^[4]
1994		Նասրին Թասլիմա	Բանգլադեշ	Նախկին բժիշկ, ֆեմինիստ հեղինակ^[4]
1995		Լեյլա Զանա	Թուրքիա	Քրդական ծագումով քաղաքական գործիչ Թուրքիայի հարավ-արևելքից, ով դատապարտվել է 15 տարվա ազատազրկման որպես Քրդական բանվորական կուսակցության անդամ` իր մայրենի քրդերենով Թուրքիայի խորհրդարանում ելույթ ունենալու համար^[3]
1996		Վեյ Ժինգշեն	Չինաստան	Չինական ժողովրդավարական շարժման ակտիվիստ^[4]
1997		Սալիմա Գեզալի	Ալժիր	Լրագրող և գրող, կանանց իրավունքների ակտիվիստ, Ալժիրում մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության պաշտպան^[4]
1998		Իբրահիմ Ռուգովա	Կոսովո	Ալբանական քաղաքական գործիչ,Կոսովոյի առաջին նախագահ^[3]
1999		Խանանա Գուժմաու	Արևելյան Թիմոր	Նախկին ռազմատենչ, հետագայում Արևելյան Թիմորի առաջին նախագահ^[6]։
2000	-	¡Basta Ya!	Իսպանիա	Ահաբեկչության նկատմամբ տարբեր քաղաքական դիրքորոշումներ ունեցող անհատներին միավորող կազմակերպություն^[7]։
2001		Նուրիտ Պելեդ-Էլհաման	Իսրայել	Խաղաաղության ակտիվիստ^[3]
	-	Իզաթ Գազավի	Պաղեստին	Գրող, պրոֆեսոր^[3]
		Զաքարիաս Կամվենո	Անգոլա	Արքեպիսկոպոս և խաղաղության ակտիվիստ^[3]
2002	-	Օսվալդո Պայա	Կուբա	Քաղաքական ակտիվիստ և այլախոհ^[8]
2003		Քոֆի Անան	Գանա	Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր և ՄԱԿ-ի յոթերորդ Գլխավոր քարտուղար^[3]
2003		ՄԱԿ	ՄԱԿ
2004	-	Լրագրողների բելառուսական ասոցացիա	Բելառուս	Ոչ-կառավարական կազմակերպություն, որի նպատակն է ապահովել խոսքի ազատությունը և տեղեկատվություն ստանալու և տարածելու իրավունքները ու խթանել լրագրության մասնագիտական չափանիշները^[9]։
2005		Սպիտակազգեստ կանայք	Կուբա	Ձերբակալված այլախոհների հարազատների ընդդիմադիր շարժում^[10]
		Լրագրողներ առանց սահմանների	Ֆրանսիա, Փարիզ	Ֆրանսիայի վրա հիմնված մամուլի ազատությունը քարոզող ոչ-կառավարական միջազգային կազմակերպություն^[10]
		Հաուվա Իբրահիմ	Նիգերիա	Մարդու իրավունքների փաստաբան^[10]
2006		Ալեքսանդր Միլինկևիչ	Բելառուս	Քաղաքական գործիչ, Բելառուսի Միացյալ Ժողովրդավարական ուժերի կողմից ընտրված միասնական թեկնածու 2006 թ. նախագահական ընտրություններին մասնակցելու համար^[11]
2007		Սալի Մահմուդ Օսման	Սուդան	Մարդու իրավունքների փաստաբան^[4]
2008		Հու Ջիա	Չինաստան	Ակտիվիստ և այլախոհ^[12]
2009		Մեմորիալ	Ռուսաստան	Պատմական, կրթական, իրավապաշտպան, բարեգործական միջազգային կազմակերպություն^[13]
2010		Գիլերմո Ֆարինյաս	Կուբա	Բժիշկ, լրագրող և քաղաքական այլախոհ^[14]
2011		Ասմաա Մահֆուզ	Եգիպտոս	Արաբ ժողովրդի հինգ ներկայացուցիչներ՝ ի նշան հավանության և աջակցության մարդու իրավունքների պաշտպանության և ազատության ձգտման^[15]։
		Ահմեդ ալ-Սենուսի	Լիբիա
		Ռազան Զեյթունա	Սիրիա
		Ալի Ֆարզաթ	Սիրիա
	-	Մոհամեդ Բուազիզի (հետմահու)	Թունիս
2012		Ջաֆար Փանահի	Իրան	Իրանցի ակտիվիստներ, Սոթոուդեն իրավաբան է, Փանահին՝ ռեժիսոր^[16]^[17]
2012		Նասրին Սոտուդե	Իրան
2013		Մալալա Յուսուֆզայ	Պակիստան	Կանանց իրավունքների և կրթության քարոզիչ^[18]
2014		Դենի Մուքվեգե	Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն	գինեկոլոգ, խմբակային բռնաբարության զոհերին օգնություն ցուցաբերող^[19]
2015		Ռաիֆ Բադավի	Սաուդյան Արաբիա	Սաուդյան Արաբիայի գրող, ակտիվիստ, Սաուդյան լիբերալներ անվճար կայքի ստեղծող^[20]^[21]
2016		Նադիա Մուրադ	Իրաք	Եզդի իրավապաշտպաններ և «Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետության» նախկին առևանգվածներ^[22]
2016		Լամիյա Աջի Բաշար	Իրաք
2017		Դեմոկրատական ընդդիմություն Վենեսուելայում	Վենեսուելա	Երկրի Ազգային ժողովի անդամները և բոլոր քաղբանտարկյալները, որոնք ներկայացված են Foro Penal Venezolano-ի կողմից՝ ի դեմս Լեոպոլդո Լոպեսի, Խուլիո Բորխեսի, Անտոնիո Լեդեզմայի, Դանիել Սեբալյոսի, Յոն Գոյկոեչեի, Լորեն Սալեհի, Ալֆրեդո Ռամոսի և Անդրեա Գոնսալեսի։ Մրցանակը համարվում էր որպես պարգևատրում «Ուսանողական ակտիվիստների և ցուցարարների քաջությանը՝ Նիկոլաս Մադուրոյի կառավարության կողմից բռնաճնշումների դեմ դիմաց»^[23] և բոյկոտված Եվրոպական միացյալ ձախեր-Սկանդինավյան կանաչ ձախ խորհրդարանական խմբի կողմից^[24]^[25]։ (լրացուցիչ տեղեկություններ Քաղաքական ճգնաժամ Վենեսուելայում (2019) հոդվածում)
2018		Օլեգ Սենցով	Ուկրաինա	Կինոռեժիսոր, Ռուսաստանում և ամբողջ աշխարհում պահվող քաղբանտարկյալների ազատ արձակման համար պայքարի խորհրդանիշ^[26]
2019		Իլհամ Տոհտի	Չինաստան	Ույղուր տնտեսագետ, գիտնական և իրավապաշտպան^[27]
2020		Դեմոկրատական ընդդիմություն Բելառուսում	Բելառուս	Բելառուսի դեմոկրատական ընդդիմությունը՝ ի դեմս Կոորդինացիոն խորհրդի, Սվետլանա Տիխանովսկայայի, Սվետլանա Ալեքսևիչի, Մարիա Կալեսնիկավայի, Օլգա Կավալկովայի և Վերանիկա Ցապկալայի և քաղաքական և քաղաքացիական հասարակության գործիչների՝ Սերգեյ Տիխանովսկի Ցիխանուսկիի, Ալես Բիալյացկու, Սերգեյ Դիլևսկի, Ստյապամ Պուտսիլայի և Միկոլա Ստատկևիչի նախաձեռնությամբ^[28]։
2021		Ալեքսեյ Նավալնի	Ռուսաստան	Ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ և կոռուպցիայի դեմ պայքարի ակտիվիստ^[29]
2022		Ուկրաինական ժողովուրդ	Ուկրաինա	Պարգևատրվել են այն ուկրաինացիներն, ովքեր «պաշտպանում են ժողովրդավարությունը, ազատությունը և օրենքի գերակայությունը»՝ 2022 թվականին Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից հետո^[30]
2023	-	Մահսա Ամինի †	Իրան	Մահսա Ամինիի մահվան կասկածելի հանգամանքներն Իրանում հանգեցրեցին լայնածավալ բողոքի ցույցերի՝ հաճախ «Կին, կյանք, ազատություն» կարգախոսի ներքո^[31]
2023		Կին, կյանք, ազատության շարժում	Իրան

Պատկերասրահ

'

Պարգևատրման արարողությունը․ 2013 թ․-ին Ստրասբուրգի խորհրդարանում Աուն Սան Սու Չժիին հանձնվում է 1990 թvakanի մրցանակը։ Սու Չժին այն չէր ստացել ժամանակին, քանի որ այդ տարիներին տնային կալանքի տակ էր եղել։	Սպիտակազգեստ կանայք, 2005 թվականի դափնեկիր կազմակերպություն, ցույցեր Հավանայում (Կուբա)	Դոկտոր Դենիս Մուկվեգե, 2014 թվականի դափնեկիր

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

SAKHAROV PRIZE FOR FREEDOM OF THOUGHT. Programme 2016
«Sakharov Prize for Freedom of Thought». Եվրոպական խորհրդարան. 2013 թ․ դեկտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 18-ին.
«Sakharov Prize Network». Եվրոպական խորհրդարան. 2013 թ․ դեկտեմբերի 1. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
«20 years of the Sakharov Prize: rewarding courage, self-sacrifice». Եվրոպական խորհրդարան. 2008 թ․ դեկտեմբերի 1. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
Салим Ламрани ДВОЙНЫЕ СТАНДАРТЫ. Политизация премии Сахарова. ПАРИЖ (ФРАНЦИЯ) | 2006թ. հունվարի 16
2006 Sakharov Prize - supporting Freedom of Thought around the world. Եվրոպական խորհրդարան Institutions - 14-12-2006

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սախարովի անվան մրցանակ» հոդվածին։

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

Search