Irailaren 13

Euskal Herria

• 1256 – Alfontso X.ak herri izena eman zion Tolosari
• 1936 – Espainiako Gerra Zibilean, tropa faxistek Donostia eskuratu zuten.
• 1974 – Bonba batek hamabi pertsona hil zituen Madrilgo Rolando kafetegiaren aurkako atentatuan. Poliziak ETAri egotzi zion ardura eta erakundeak ukatu.
• 1979 – ETAk Modesto Carriega Perez banku zuzendaria hil zuen Barakaldon.
• 1980 – ETAk Jose Maria Urquizu Goyogana militarra hil zuen Durangon.

Mundua

• 1923 – Primo de Riverak Espainiar Estatuan estatu kolpea eman eta diktadura ezarri zuen.
• 1936 – Félix Urtubi pilotu elorriarra hil zen Madrileko guduan. Italiar hiru hegazkinen aurka bakarrik borrokatzea egokitu zitzaion. Bat eraitsi ondoren, muniziorik gabe, bere hegazkinarekin etsaiaren bi aeroplanoetako baten aurka jotzea lortu zuen.
• 2006 – Marbellako alkate ohia fidantzapean libre utzi zuten.
• 2009 – Arenys de Munt udalerriak (Bartzelona) Kataluniaren independentziari buruzko galdeketa egin zuen. %41eko parte-hartzearekin, independentziak irabazi zuen: baiezko 2.568 boto, ezezko 61, zurizko 29, eta balio gabeko 12.

Euskal Herria

Mundua

• 1951 – Raoul Walsh estatubatuar zinema zuzendariaren Captain Horatio Hornblower filma estreinatu zen.
• 2008 – O arame, Juan Duránen musika eta Manuel Lourenzoren galizierazko libretoa duen ganberako opera estreinatu zen Coruñan.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 2009 –
  • Romain Sicard euskal herritar txirrindulariak Etorkizuneko Tourra irabazi zuen.
  • Maialen Chourraut euskal herritar piraguista munduko azpitxapeldun izan zen, emakumezkoen slalomean.
  • Kaikuk Kontxako Bandera irabazi zuen, Castrori hogeita bi segundoren aldea ateraz.
• 2020 – 2020ko Kontxako Bandera: Hondarribiak 14. bandera eskuratu zuen, hirugarrena jarraian, eta Oriok bigarrena emakumezkoetan.

Mundua

Euskal Herria

• 1546 – Antonio Peralta, Faltzesko IV. markes eta Leringo kondea (h. 1596).
• 1718 – Juan de Orobiogoitia Agirre, bizkaitar merkataria (h. 1794).
• 1735 - Juan Bautista Zengotita, bizkaitar mesedetako elizgizona (h. 1802).
• 1786 – Juan Bautista Mugiro, nafar bankari eta politikaria.
• 1878 – Maria Unzueta, gipuzkoar pilotaria, ezagutzen den lehenengo emakume puntista (h. 1948).
• 1885 – Carmen Cascante, nafar maistra (h. 1982).
• 1896 – Amado Alonso, nafar literatura-kritikari eta hizkuntzalaria (h. 1952).
• 1901 – Francisca García Torres, 112 urte eta 165 egun bizi izan zen eta Nafarroan bizi izandako Jaéndarra, Euskal Herrian bizi izan den pertsonarik zaharrena (h. 2014).
• 1913 – Julián Bergara, nafar futbolaria (h. 1987).
• 1914 – Angel Cruz Jaka, gipuzkoar historialaria (h. 2005).
• 1923 – Ramiro Pinilla, bizkaitar idazlea, Euskal Herrian gaztelaniaz idatzi duen idazlerik oparoenetako bat (h. 2014).
• 1937 – Jose Antonio Urbiola, nafar abokatu eta politikari jeltzalea (h. 2019).
• 1940 – Plácido Bilbao, bizkaitar futbolaria (h. 2014).
• 1947 – Juan Cruz Sol, gipuzkoar futbolaria (h. 2020).
• 1952 – Blanca Gomez de Segura, bizkaitar buztinlaria.
• 1959 – Iñaki Beti, Deustuko Unibertsitateko irakaslea, kritiko literarioa, idazlea eta Psikologian eta Literaturan doktorea (h. 2012).
• 1960 – Patxi Ripodas, nafar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1963 – Txaro Arrazola, arabar margolaria.
• 1961 – Javier Caballero Martínez, UPNko nafar politikaria.
• 1968 – Javier Muro, nafar eskultorea.
• 1972 – Maite Artola, gipuzkoar kazetaria.
• 1974 – Oskar Vales, bizkaitar futbolari ohia.
• 1977 – Edu Roldán, arabar futbolari ohia.
• 1981 – Koldo Fernandez de Larrea, arabar txirrindularia.
• 1996 – Eva Martín, bizkaitar abeslaria.
• 1998 – Eukene Larrarte, gipuzkoar txirrindularia.
• 2003 – Raúl Chasco, nafar futbolaria.

Mundua

• 1087 – Joan II.a Komneno, Bizantziar enperadorea (h. 1143).
• 1475 – Cesare Borgia, italiar politikari eta elizgizona eta Iruñeko apezpikua (h. 1507).
• 1583 – Girolamo Frescobaldi, italiar musikagilea eta organo-jotzailea (h. 1643).
• 1601 – Jan Brueghel Gaztea, flandriar margolaria (h. 1678).
• 1688 – Maria Luisa Savoiakoa, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1714).
• 1819 – Clara Schumann, alemaniar musikagilea (h. 1896).
• 1830 – Marie von Ebner-Eschenbach, austriar idazlea (h. 1916).
• 1843 – Louis Duchesne, Erromatar Eliza Katolikoko prelatua eta jakituna (h. 1922).
• 1851 – Walter Reed, estatubatuar kirurgialaria, patologoa eta bakteriologoa (h. 1902).
• 1853 –
  • Hans Christian Gram, daniar mikrobiologoa, Gram tindaketaren asmatzailea (h. 1938).
  • Sofia Perovskaia, errusiar iraultzailea, Alexandro II.a Errusiakoaren hilketaren antolatzailea (h. 1881).
• 1856 – Sergei Vinogradski, mikrobiologian nabarmendutako errusiar zientzialaria (h. 1953).
• 1860 – John Joseph Pershing, estatubatuar jenerala (h. 1948).
• 1863 – Arthur Henderson, eskoziar politikari laborista, 1934ko Bakearen Nobel Saria (h. 1935).
• 1867 – Jean-Joseph Saroïhandy, frantziar hizkuntzalaria (h. 1932).
• 1868 – Otokar Březina, txekiar olerkari sinbolista eta saiakeragilea (h. 1929).
• 1874 – Arnold Schönberg, austriar musikagile, zuzendari eta irakaslea (h. 1951).
• 1876 – Sherwood Anderson, estatubatuar idazlea (h. 1941).
• 1879 – Annie Kenney, ingeles sufragista (h. 1953).
• 1882 - María Eduarda Barjona de Freitas, portugaldar kazetaria, idazlea, ikertzailea eta literatura-kritikaria (h. 1952).
• 1885 – Aquilino Gomes Ribeiro, portugaldar idazlea (h. 1963).
• 1886 – Robert Robinson, ingeles kimikaria, 1947ko Kimikako Nobel Saria (h. 1975).
• 1887 – Leopold Ružička, kroaziar kimikaria, 1939ko Kimikako Nobel Saria (h. 1976).
• 1894 –
  • John Boynton Priestley, ingeles eleberrigile eta antzerkigilea (h. 1984).
  • Julian Tuwim, poloniar olerkaria (h. 1953).
• 1903 – Claudette Colbert, frantziar-estatubatuar aktorea (h. 1996).
• 1908 –
  • Georges Devereux, estatubatuar psikoanalista eta etnologoa (h. 1985).
  • Sicco Mansholt, herbeheretar politikari eta diplomazialaria, Europako Batzordeko 4. lehendakaria (h. 1995).
  • Mae Questel, estatubatuar aktorea (h. 1998).
• 1913 – Tadao Horie, japoniar futbolaria (h. 2003).
• 1916 – Roald Dahl, eleberri eta ipuin laburren galestar idazlea (h. 1990).
• 1917 – Alizia Borboi Parmakoa, Borboi leinuko partaidea (h. 2017).
• 1919 – Mary Midgley, ingeles filosofoa, etikan aditua (h. 2018).
• 1920 – Else Holmelund Minarik, Haur Literaturako estatubatuar idazlea (h. 2012).
• 1923 –
  • Édouard Boubat, Frantziako gerra-ondorengo argazkilari eta argazki-berriemale ospetsua (h. 2008).
  • Natália Correia, portugaldar idazlea (h. 1993).
  • Miroslav Holub, txekiar poeta eta immunologoa (h. 1998).
• 1924 – Maurice Jarre, frantziar konposatzailea eta zuzendaria (h. 2009).
• 1925 – Ian Hamilton, eskoziar abokatu eta ekintzaile abertzalea (h. 2022).
• 1927 – Tzannis Tzannetakis, Greziako lehen ministroa (h. 2010).
• 1928 –
  • Robert Indiana, Pop Art mugimenduko estatubatuar artista (h. 2018).
  • Claude-Hélène Perrot, frantziar historialari eta afrikazalea (h. 2019).
• 1929 – Nikolái Giaúrov, bulgariar opera-abeslaria, baxua (h. 2004).
• 1930 – Jimmy McLane, estatubatuar igerilaria (h. 2020).
• 1936 –
  • Stefano Delle Chiaie, eskuin muturreko militante neofaxista eta pistolaria, ETAren aurkako borroka zikinean parte hartu zuena (h. 2019).
  • Manuel Díaz Martínez, kubatar espainiar poeta, kazetaria eta diplomazialaria (h. 2023).
  • Marifé de Triana, espainiar kopla-abeslaria eta aktorea (h. 2013).
• 1939 –
  • Arleen Augér, estatubatuar sopranoa (h. 1993).
  • Richard Kiel, estatubatuar aktorea (h. 2014).
• 1940 – Óscar Arias, Costa Ricako presidente ohia eta 1987ko Bakearen Nobel Saria.
• 1941 –
  • Tadao Ando, japoniar arkitektoa.
  • Ahmet Necdet Sezer, Turkiako presidentea.
• 1943 –
  • Luis Eduardo Aute, espainiar kantari, pintore eta zinemagilea (h. 2020).
  • Christiane Nord, alemaniar itzultzailea, doktorea Filologian eta Traduktologian katedratiko emeritua.
• 1944 – Jacqueline Bisset, ingeles aktorea.
• 1951 – Salva Kiir Mayardit, Sudango presidenteorde ohia eta eta Hego Sudango lehendabiziko presidentea.
• 1954 –
  • Ben Barres, estatubatuar neurobiologoa, Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionalean sartu den lehenengo zientzialari ageriki transexuala (h. 2017).
  • Shigeharu Ueki, japoniar futbolaria (h. 2024).
• 1956 –
  • Alain Ducasse, bearnotar sukaldaria, hiru aldiz hiru Michelin izar jasotakoa.
  • Anne Geddes, australiar-estatubatuar argazkilaria, jaioberrien argazkietan nabarmendua.
  • Martin Hurson, Behin-Behineko IRAko kidea (h. 1981).
  • Nicolas Tiangaye, Afrika Erdiko Errepublikako lehen ministro ohia.
• 1957 - Loles Vives, kataluniar atleta, nutrizionista, biologoa eta etxez etxeko entrenatzaileen aitzindaria.
• 1958 – Robert Millar, eskoziar txirrindulari ohia.
• 1959 – Chris Hansen, estatubatuar telebista aurkezlea.
• 1960 –
  • Greg Baldwin, estatubatuar aktorea.
  • Kevin Carter, hegoafrikar kazetaritza-argazkilaria (h. 1994).
• 1961 – Dave Mustaine, estatubatuar musikaria, Megadeth taldeko gitarra-jotzailea, konposatzailea eta abeslaria.
• 1963 – Ana García Lozano, espainiar kazetaria eta aurkezlea.
• 1964 – Mladen Mladenović, kroaziar futbolari ohia.
• 1966 - Francine Galvez, kamerundar jatorriko espainiar kazetaria eta aurkezlea.
• 1967 – Michael Johnson, estatubatuar atleta ohia.
• 1968 – Santi Millán, kataluniar aktorea eta telebistako aurkezlea.
• 1969 –
  • Tang Fei, taiwandar abeslaria (h. 2017).
  • Esther Paez, Flechita, kataluniar boxeolaria eta kickboxingeko borrokalaria.
  • Shane Warne, australiar kriket jokalaria (h. 2022).
• 1970 – Martín Herrera, argentinar futbolari ohia, Alaveseko inoizko jokalari hoberenetakoa.
• 1971 –
  • Ezio Bosso, italiar orkesta zuzendari, musikagile eta musikaria (h. 2020).
  • Goran Ivanišević, kroaziar tenislari ohia, inoizko sakerik hoberenetakoa izateagatik ezaguna.
  • Stella McCartney, britainiar moda diseinatzailea.
• 1973 – Fabio Cannavaro, italiar futbolari ohia.
• 1977 – Fiona Apple, estatubatuar kantautore eta pianojolea.
• 1980 –
  • Gilberto Ribeiro Gonçalves, Gil, brasildar futbolaria.
  • Samira Negrouche, idazle eta poeta frankofono aljeriarra.
• 1982 –
  • Soraya Arnelas, estremadurar abeslaria.
  • Clara Serra, espainiar filosofo, ikertzaile, idazle eta politikari ohia.
• 1986 –
  • Gemma Lavender, britainiar astronomo, idazle eta kazetaria.
  • Elena Molina, espainiar dokumentalgilea.
• 1988 – Laura Campos, espainiar gimnasta ohia.
• 1990 –
  • Sergio Llorente, espainiar saskibaloi jokalaria.
  • Aleksandra Skotxilenko, errusiar artista, musikari eta bakearen aldeko aktibista.
• 1991 –
  • Olta Boka, albaniar abeslaria.
  • Eduardo Fernández Rubiño, espainiar filosofo, politikari eta LGTB ekintzailea.
• 1992 – Adrian González Velasco, espainiar txirrindularia.
• 1993 – Alice Merton, alemaniar pop abeslaria.
• 1995 – Jordan Bardella, frantziar politikaria, Rassemblement National eskuin muturreko alderdiaren burua.
• 1996 – Lili Reinhart, estatubatuar aktore eta ekoizlea.
• 1998 – Youssouf Diarra, maliar futbolaria.

Euskal Herria

• 1864 – Federico Victoria de Lezea, bizkaitar politikari liberala, Bilboko alkatea (j. 1809).
• 1889 – Eugenio Arruti y Pola, asturiar-gipuzkoar irakasle eta margolaria, Luancon (j. 1841).
• 1936 – Félix Urtubi, Espainiako Aireko Armadako bizkaitar hegazkinlaria, Espainiako Gerra Zibilean Errepublikaren alde borrokatu zena (j. 1906).
• 1956 – Antonio Gezala, bizkaitar margolaria eta idazlea (j. 1889).
• 1970 – Martín Domínguez, gipuzkoar arkitektoa, New Yorken (j. 1897).
• 1979 – Modesto Carriegas, bizkaitar politikaria, ETAk eraila (j. 1932).
• 2002 – Blanca de Silos, arabar antzezlea (j. 1914).

Mundua

• 81 – Tito, erromatar enperadorea (j. 39).
• 1213 – Petri II.a Aragoikoa, Aragoiko errege eta Bartzelonako kondea (j. 1178).
• 1506 – Andrea Mantegna, italiar margolari eta grabatzailea.
• 1565 – Guillaume Farel, frantziar ebangelaria, Erreforma Protestantearen zalea (j. 1489).
• 1592 – Michel de Montaigne, frantziar idazlea (j. 1533).
• 1598 – Filipe II.a Espainiakoa, Espainiako eta Portugalgo erregea eta Ingalaterra eta Irlandako errege ezkontidea (j. 1527).
• 1657 – Jacob van Campen, herbehereetar margolari eta arkitekto barrokoa (j. 1596).
• 1705 – Imre Thököly, Késmárkeko kondea, hungariar politikaria (j. 1657).
• 1759 – James Wolfe, britainiar militarra (j. 1727).
• 1847 – Nicolas Oudinot, frantziar mariskala (j. 1767).
• 1872 – Ludwig Feuerbach, alemaniar filosofoa eta moralista (j. 1804).
• 1894 – Emmanuel Chabrier, frantziar musikagile erromantikoa (j. 1841).
• 1905 – René Goblet, Frantziako lehen ministroa (j. 1828).
• 1912 – Joseph Furphy, australiar idazlea (j. 1843).
• 1928 – Italo Svevo, italierazko idazlea (j. 1861).
• 1931 – Lili Elbe, daniar artista, sexu berresleitze kirurgiari men egin zion lehenengo pertsona (j. 1882).
• 1936 – Juan Hartmann, alemaniar astronomoa (j. 1865).
• 1939 – Olav Duun, norvegiar eleberrigilea (j. 1876).
• 1946 – Amon Göth, SS-etako austriar ofiziala (j. 1908)
• 1949 – August Krogh, daniar fisiologoa, 1920ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1874).
• 1959 – Alfonsina Strada, italiar txirrindularia, Lonbardiako Giroa bukatu zuen lehenengo emakumea (j. 1891).
• 1971 –
  • Lin Biao, txinatar militarra eta politikaria, lehen Armada Gorriko buruzagia (j. 1907).
  • Pedro Patiño, espainiar igeltsero sindikalista, Guardia Zibilak eraila (j. 1937).
  • Leda Rafanelli, italiar anarkista (j. 1880).
• 1977 – Leopold Stokowski, ingalaterran jaiotako estatubatuar orkestra-zuzendaria (j. 1882).
• 1987 –
  • Aníbal Gordon, argentinar kriminala, Triple A talde parapolizialaren burua (j. 1930).
  • – Mervyn LeRoy, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoilaria, eta vaudeville aktorea (j. 1900).
• 1989 – Gilles Andriamahazo, Madagaskargo presidentea (j. 1919).
• 1995 – Claude Boujon, haur eta gazte literaturako idazle eta ilustratzaile frantziarra (j. 1930).
• 1996 –
  • Xosé Filgueira Valverde, galiziar idazle eta historialaria (j. 1906).
  • Tupac Shakur, estatubatuar rapero eta aktorea, historiako rapero garrantzitsuenetakoa (j. 1971).
• 1997 – Roger Frey, frantziar politikaria (j. 1913).
• 2001 – Dorothy McGuire, estatubatuar aktorea (j. 1916).
• 2003 – Julena Steinheider Duncombe, estatubatuar zientzialaria, astronomoa (j. 1911).
• 2011 –
  • Walter Bonatti, italiar alpinista, historia osoko onenenetakoa (j. 1930).
  • Richard Hamilton, ingeles margolaria, pop art britainiarraren aitzindarietako bat (j. 1922).
• 2012 –
  • Dilhan Eryurt, turkiar astrofisikari, astronomo eta ikerlari zientifikoa (j. 1926).
  • Otto Stich, Suitzako presidentea (j. 1927).
• 2015 – Moses Malone, estatubatuar saskibaloi jokalaria (j. 1955).
• 2021 –
  • Antony Hewish, britainiar astronomoa, 1974ko Fisikako Nobel Saria (j. 1924).
  • Borisav Jović, Jugoslaviako presidentea (j. 1928).
• 2022 – Jean-Luc Godard, frantziar-suitzar zinema zuzendari, gidoigile, ekoizle eta kritikaria (j. 1930).
• 2023 – Mircea Snegur, lehendabiziko Moldaviako presidentea (j. 1940).

• Sehaska egutegiko izendegia: Jainko/Gainko eta Mendia/Mendi/Mendigaina/Mendigaña