Azaroaren 17

Euskal Herria

• 1978 – Eusko Kontseilu Nagusiaren lehen urratsak, Euskal Herriko autogobernua berreskuratzeko lehen pausoa.
• 1980 – ETAk Juan Garcia Leon goardia zibila hil zuen Eibarren.
• 2005 –
  • Gasteizko Pferd Ruggeberg ("Caballito") enpresako langileek bertan behera utzi zuten greba, Euskal Herriko inoizko luzeena (2 urte eta 14 egun).
  • Ikasleon Nazioarteko Eguna dela eta Greba Orokorra Unibertsitateetan Bologna Prozesuaren aurka.
• 2009 – Alakrana atunontzia eta bertako marinelak askatu egin zituzten 47 eguneko bahiketaren ondoren.

Mundua

• 1982 – 50 prostitutak Londresko Gurutze Santuaren eliza okupatu zuten. Ingalaterrako Prostituten Kolektiboko kideak ziren. Protestak 12 egun iraun zuen. Prostituten aurkako jazarpenarekin bukatzea eskatzen zuten.
• 1983 – Mexikoko herri indigenen alde borrokatzen duen talde gerrillari antikapitalista EZLN (Askapen Nazionalerako Armada Zapatista) sortu zuten sei pertsonak Chiapasen.
• 2006 –
  • Segolene Royal Frantziako Alderdi Sozialistako hautagai aukeratu zuten, alderdiko hauteskunde primarioak irabazi eta gero.
  • 50 pertsona atxilotu zituzten, ustez etorkinei iruzur egiten zien sare bateko kideak izateagatik, paper eta lan-eskaintza faltsuak eskaintzen zizkieten.
• 2012 – Egipton tren batek harrapatuta 49 lagun hil ziren.

Euskal Herria

• 2006 – Juan San Martin Eibarko seme kuttun izendatu zuten.

Mundua

• 1933 – Duck Soup ("Ahate Zopa") filma estreinatu zen, Leo McCareyk zuzendu eta Groucho Marx, Harpo Marx, Chico Marx, Zeppo Marx, Margaret Dumont, Louis Calhern, Raquel Torres eta Edgar Kennedy aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1965 – The War Lord ("Gerraren Jauna") filma estreinatu zen, Franklin J. Schaffnerek zuzendu eta Charlton Heston, Richard Boone eta Rosemary Forsyth aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1988 – Cinema Paradiso ("Paradisu Zinema") filma estreinatu zen, Giuseppe Tornatoreek zuzendua.
• 1999 – Sleepy Hollow filma estreinatu zen, Tim Burtonek zuzendu eta Johnny Depp, Christina Ricci, Miranda Richardson, Marc Pickering, Michael Gambon, Jeffrey Jones, Casper Van Dien, Ian McDiarmid, Michael Gough, Christopher Walken eta Richard Griffiths aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

• 1995 – ESAren ISO espazio teleskopioa orbitan ezarria izan zen.

Euskal Herria

Mundua

• 1962ko Bost Nazioen Txapelketa: Frantziak hirugarren txapelketa irabazi zuen.

Euskal Herria

• 1847 – Francisco Javier Los Arcos, nafar ingeniari militar eta politikaria (h. 1905).
• 1875 – Henry Roussel, euskal zinema zuzendari eta antzezlea (h. 1946).
• 1881 – Jose Ramon Astibia, euskal idazlea (h. 1916).
• 1882 – Jose Maria Azkona, nafar idazle, itzultzaile eta liburuzalea (h. 1951).
• 1898 – Maurice Journeau, lapurtar musikagilea (h. 1999).
• 1903 – Sebastian Zapirain, gipuzkoar buruzagi eta militante komunista, PCEko militante historikoa (h. 1996).
• 1913 – Maria Victoria Uribe Lasso, Euskal Herrian kargu instituzional baterako proposatu zen lehen emakumea (h. 1990).
• 1928 – Pierre Accoce, zuberoar kazetari, idazle, historialari eta espeleologoa (h. 2020).
• 1932 –
  • Joaquin Laria, euskal abeslaria eta musikaria (h. 2011).
  • Txomin Peillen, zuberoar idazlea (h. 2022).
• 1943 – Joxe Mari Korta, gipuzkoar enpresaburua eta ADEGIko presidentea (h. 2000).
• 1947 – Victor Urrutia, nafar soziologoa (h. 2017).
• 1948 – Sergio Blanco Rivas, bizkaitar abeslaria (h. 2015).
• 1949 – Tomás Urzainki, iruindar abokatu eta historialaria.
• 1950 – Anton Erkoreka, bizkaitar medikua, etnografoa eta medikuntzaren historialaria.
• 1954 – Dionisio Txoperena, Dio, Estatu Batuetara emigratutako euskaldun artzaina, AT&T konpainiaren iragarki-kanpaina batean parte hartzeagatik ospetsua (h. 2006).
• 1960 – Mikel Ugartemendia, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1963 – Patxi Salinas, bizkaitar futbolari ohia.
• 1965 – Manuel Delgado, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1968 – Juan Carlos Garro, nafar txirrindulari ohia.
• 1973 – Ibon Begoña, bizkaitar futbolari ohia.
• 1978 – Jone Guenetxea, bikaitar kazetaria
• 1979 – Mikel Astarloza, gipuzkoar txirrindularia.
• 1980 – Xabat Otxotorena, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1981 – Iker Piedrafita, nafar abeslari eta gitarrista, konpositore eta ekoizlea.
• 1995 – Malen Ruiz de Azua, gipuzkoar atleta, pertika jauzian aditua.
• 1998 – Paula Suárez, arabar ziklo-kros txirrindularia.

Mundua

• 1587 – Joost van den Vondel, herbeheretar olerkari eta antzerkigilea, XVII. mendeko garrantzitsuena (h. 1679).
• 1612 – Frans Post, herbehereetar margolari barrokoa (h. 1680).
• 1650 – Joanna Koerten, holandar artista, margolaritzan, marrazkilaritzan, beiran grabatuak egiten eta argizaria modelatzen nabarmendua (h. 1715).
• 1749 – Nicolas Appert, frantziar asmatzaile eta gozogilea (h. 1841).
• 1755 – Luis XVIII.a Frantziakoa, Frantziako erregea (h. 1824).
• 1765 – Étienne Macdonald, frantziar mariskala (h. 1840).
• 1773 – Mihály Csokonai Vitéz, hungariar olerkaria (h. 1805).
• 1785 – Julia Nyberg, suediar poeta (h. 1854).
• 1790 –
  • August Ferdinand Möbius, alemaniar matematikaria eta astronomiako teorilaria (h. 1868).
  • João Oliveira e Daun (Saldanhako dukea), portugaldar politikaria eta militarra (h. 1876).
• 1793 – Charles Lock Eastlake, ingeles margolari, galeria-zuzendari, bildumagaile eta idazlea (h. 1865)
• 1848 – Max Théon, poloniar kabalista eta okultista judua (h. 1927).
• 1849 – Charlotte Wahlström, suediar margolaria (h. 1924).
• 1854 – Hubert Lyautey, frantziar mariskal eta administratzaile koloniala (h. 1934).
• 1856 – Evelyn Everett-Green, ingeles eleberrigilea (h. 1932).
• 1857 –
  • Joseph Babinski, poloniar jatorriko frantziar medikua (h. 1932).
  • Eva Bonnier, suediar margolari eta filantropoa (h. 1909).
• 1865 – Josefa Teixidor i Torres, kataluniar margolaria (h. 1914).
• 1866 –
  • Voltairine de Cleyre, estatubatuar anarkista, sarritan lehen feminista garrantzitsuetakotzat hartua (h. 1912).
  • Lola Mora, argentinar eskultorea (h. 1936).
• 1881 – Ethel Bellamy, britainiar astronomia-informatikaria eta sismologoa (h. 1960).
• 1882 – Germaine Dulac, frantziar zinemagilea (h. 1942).
• 1886 – Elena Fortún, espainiar idazlea, haur eta gazte literaturakoa (h. 1952).
• 1887 – Bernard Montgomery, ingeles ofiziala (h. 1976).
• 1893 – Alain Gerbault, frantziar nabigatzailea.
• 1895 – Mikhail Mikhailovitx Bajtin, errusiar literatura-kritikaria (h. 1975).
• 1896 – Lev Vigotski, bielorrusiar psikologoa, neuropsikologia sobietikoaren buruetako bat (h. 1934).
• 1899 – Edna Murphy, estatubatuar aktorea (h. 1974).
• 1901 –
  • Walter Hallstein, alemaniar politikari eta diplomazialaria, Europako Batzordeko lehenbiziko lehendakaria (h. 1982).
  • Lee Strasberg, estatubatuar antzezle, zuzendari eta antzerkiko irakaslea (h. 1982).
• 1902 – Eugene Wigner, estatubatuar fisikaria, 1963ko Fisikako Nobel Saria (h. 1995).
• 1903 – Nicolaas Diederichs, Hego Afrikako presidentea (h. 1978).
• 1904 – Isamu Noguchi, japoniar-estatubatuar eskultore eta paisaien arkitektoa (h. 1988).
• 1905 – Astrid Suediakoa, Belgikako erregina ezkontidea (h. 1935).
• 1906 –
  • Soichiro Honda, japoniar enpresaburua, Honda motor-enpresaren sortzailea (h. 1991).
  • Mario Soldati, italiar zinemagile eta idazlea (h. 1999).
• 1910 –
  • Jacqueline Lamba, frantziar margolari surrealista (h. 1993).
  • Rachel de Queiroz, brasildar idazlea eta Brasilgo gobernuan kargu batean egondako lehenengo emakumea (h. 2003).
• 1911 – Charles Walters, estatubatuar zinemagilea (h. 1982).
• 1912 – Kim Sung-gan, hegokorear futbolaria (h. 1984).
• 1917 – José Baró Quesada, espainiar kazetari eta idazlea.
• 1918 – Ángeles Flórez Peón, Asturiasko Gazte Sozialisten lehendakaria, bizirik dagoen Espainiako azken miliziano sozialistatzat joa.
• 1920 – Jean Starobinski, suitzar medikua eta saiakeragilea (h. 2019).
• 1922 – Stanley Cohen, estatubatuar biokimikaria, 1986ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2020).
• 1923 – Aristides Pereira, lehenbiziko Cabo Verdeko presidentea (h. 2011).
• 1925 –
  • Rock Hudson, estatubatuar aktorea (h. 1985).
  • Charles Mackerras, australiar orkestra-zuzendaria (h. 2010).
• 1928 –
  • Arman, frantziar artista, errealismo berriaren sortzaileetako bat (h. 2005).
  • Rance Howard, estatubatuar aktorea (h. 2017).
  • Amata Kabua, Marshall Uharteetako lehenengo presidentea (h. 1996).
  • Maurice Prat, frantziar errugbilaria (h. 2016).
• 1930 – Arlette Gruss, frantziar zirkuko-artista, lehoinabar hezle gisa nabarmena (h. 2006).
• 1931 – Pierre Nora, frantziar historialaria.
• 1932 – Manuel Charlín, espainiar kontrabandista eta droga-trafikatzailea, Los Charlines klanaren buruzagia (h. 2021).
• 1933 – Isao Iwabuchi, japoniar futbolaria (h. 2003).
• 1935 – Toni Sailer, austriar alpetar eskiatzailea, garai guztietako handienetakotzat hartua (h. 2009).
• 1938 – Calisto Tanzi, italiar negozio-gizona, Parmalat enpresaren sortzailea (h. 2022).
• 1940 – Luke Kelly, irlandar eta folk musikaria, The Dubliners taldearen sortzaileetako bat (h. 1984).
• 1942 –
  • Kaing Guek Eav, kanbodiar torturatzailea (h. 2020).
  • Martin Scorsese, estatubatuar zinema zuzendari, gidoigile eta ekoizlea.
• 1944 –
  • Gene Clark, estatubatuar abeslari eta egile abeslaria, The Byrds taldeko kide sortzailea (h. 1991).
  • Danny DeVito, estatubatuar aktore, umorista, zinema zuzendari eta ekoizlea.
  • Rem Koolhaas, herbehereetar arkitekto, hirigile, kazetari eta gidoilaria.
• 1945 –
  • Roland Joffé, britainiar zinema-zuzendaria.
  • Joan Martí i Castell, kataluniar soziolinguista eta hizkuntzalaria.
  • Laura Zambrano Padilla, camarada René, perutar hezitzaile eta iraultzailea, Sendero Luminosoko kidea.
• 1946 - Marifé Arroyo, La Mestra, irakasle aitzindaria da valentziera ikastetxeetan sartzen.
• 1948 – Jaime Huélamo, espainiar txirrindularia (h. 2014).
• 1950 – Roland Matthes, Ekialdeko Alemaniako igerilaria, historiako bizkarlari hoberena (h. 2019).
• 1952 –
  • Runa Laila, bangladeshtar abeslari eta konpositorea.
  • Paul McNaughton, irlandar errugbilaria (h. 2022).
  • Cyril Ramaphosa, Hegoafrikako presidentea.
• 1955 – Amanda Levete, britainiar arkitektoa.
• 1958 – Mary Elizabeth Mastrantonio, estatubatuar aktore eta abeslaria.
• 1960 – RuPaul, estatubatuar aktore, drag queen, modelo, musikari eta artista.
• 1966 –
  • Jeff Buckley, estatubatuar abeslari eta musikagilea, garai guztietako ahotsik ederrenetakotzat hartua (h. 1997).
  • Sophie Marceau, frantziar aktorea.
• 1969 – Rebecca Walker, estatubatuar idazle, feminista eta ekintzailea.
• 1974 – Berto Romero, kataluniar umorista, irratiko esatari eta telebistako aurkezlea.
• 1976 – Brian T. Delaney, estatubatuar bikoiztaile eta umorista.
• 1978 – Rachel McAdams, kanadar aktorea.
• 1981 – Sarah Harding, ingeles abeslaria, modeloa eta aktorea (h. 2021).
• 1983 – Ioannis Bourousis, greziar saskibaloi jokalaria.
• 1985 – Edivaldo Hermoza, boliviar futbolaria.
• 1986 – Greg Rutherford, britainiar atleta, luzera jauzian aditua.
• 1989 – Roman Zozulia, ukrainar futbolaria.
• 1990 – Juan Manuel Delgado Lloria, espainiar futbolaria.
• 1991 - Queralt Lahoz, flamenko eta hip hop musika elkarnahasten dituen kataluniar abeslaria.
• 1993 - Ryan Edwards, australiar futbolaria.

Euskal Herria

• 1611 – Nikolas Henrike Borboikoa, Frantzia eta Nafarroako infantea eta Orleansko dukea (j. 1607).
• 1727 – André Dreuillet, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa (j. 1664).
• 1874 – Francisco Lertsundi, gipuzkoar militar eta politikaria (j. 1817).
• 1902 – Damaso Legaz, euskal idazlea eta apaiza (j. 1838).
• 1944 - Alfonso del Valle de Lersundi, gipuzkoar historialaria (j. 1875).
• 1970 – Felix Arrarats, nafar kalonjea (j. 1883).
• 1971 – Máximo Ruiz Gaona, nafar elizgizona eta paleontologoa (j. 1902).
• 1972 – Pierre Apestegi, euskal zinema zuzendari, gidoigile eta idazlea (j. 1912).
• 1990 – Eugenia Idoiaga, bizkaitar emagina. (j. 1895)
• 2013 – Antonio Cavero, euskal belar hockey jokalaria (j. 1932).
• 2018 – Juan Olabarri, bizkaitar kirolaria, belaren Finn Klasean aditua (j. 1936).
• 2023 – Agustin Ibarrola, euskal herritar margolari eta eskultorea (j. 1930).

Mundua

• 375 – Valentiniano I.a, erromatar enperadorea (j. 321).
• 474 – Leon II.a Bizantziokoa, Ekialdeko Inperio Erromatarreko agintaria (j. 467).
• 1231 – Elisabet Hungariakoa, Hungariako printzesa (j. 1207).
• 1494 – Giovanni Pico della Mirandola, italiar filosofoa eta pentsalaria (j. 1463).
• 1558 –
  • Maria I.a Ingalaterrakoa, Ingalaterra eta Irlandako erregina (j. 1516).
  • Reginald Pole, Ingalaterrako Erresumako elizgizona (j. 1500).
• 1573 – Juan de Sepúlveda, espainiar apaiz katolikoa, filosofo, legelari eta historialaria.
• 1592 – Joan III.a Suediakoa, Suediako erregea (j. 1537).
• 1624 – Jakob Böhme, alemaniar kristau mistikoa eta teologoa (j. 1575).
• 1668 – Alain-René Lesage, frantziar eleberrigilea eta drama-idazlea (j. 1668).
• 1681 – Tito Livio Burattini, veneziar asmatzaile, arkitekto, egiptologo, zientzialari, tresna zientifikoen egilea, bidaiari, ingeniari eta noble (j. 1617).
• 1768 – Thomas Pelham-Holles (Newcastleko I. dukea), Britainia Handiko lehen ministroa (j. 1693).
• 1780 – Bernardo Bellotto, italiar margolari eta grabatzailea (j. 1721).
• 1796 – Katalina II.a Errusiakoa, Errusiako enperatriza (j. 1729).
• 1818 – Karlota Mecklenburg-Strelitzekoa, Britainia Handia eta Irlandako Erresumako erregina ezkontidea (j. 1744).
• 1858 – Robert Owen, galestar enpresaburu eta gizarte-ekintzailea (j. 1771).
• 1875 – Charles Vignoles, burdinbideetako ingeles ingeniaria (j. 1793).
• 1905 – Adolfo Luxenburgokoa, Nassauko azken duke subirano eta Luxenburgoko duke handia (j. 1817).
• 1917 – Auguste Rodin, frantziar eskultorea (j. 1840).
• 1922 – Robert Comtesse, Suitzako presidentea (j. 1847).
• 1924 – Eugène Simon, frantziar araknologo, entomologo eta botanikaria, historian armiarma taxonomia gehien egin duen ikerlaria (j. 1848).
• 1929 – Herman Hollerith, estatubatuar asmatzailea (j. 1860).
• 1945 – Manuel Hugué, espainiar idazle eta margolaria (j. 1872).
• 1947 –
  • Ricarda Huch, alemaniar poeta eta historialaria (j. 1864).
  • Emil Racovita, errumaniar biologoa (j. 1868).
• 1955 – James P. Johnson, estatubatuar piano-jotzaile eta musikagilea (j. 1894).
• 1959 – Heitor Villa-Lobos, brasildar musikagilea (j. 1887).
• 1968 – Mervyn Peake, ingeles idazle eta ilustratzailea (j. 1911).
• 1972 – Enriqueta O'Neill, Regina Flavio, espainiar aktorea eta idazlea (j. 1909).
• 1974 – Erskine Hamilton Childers, Irlandako Errepublikako 4. lehendakaria (j. 1905).
• 1988 – Magdaléna Štrompachová, Hungarian jaiotako eslovakiar margolari eta zaharberritzailea (j. 1919).
• 1990 – Robert Hofstadter, estatubatuar fisikaria, 1961eko Fisikako Nobel Saria (j. 1915).
• 1992 – Audre Lorde, afroamerikar idazle, feminista, lesbiana eta eskubide zibilen aldeko ekintzailea (j. 1934).
• 1998 – Fernando Quiñones, espainiar idazlea .
• 1999 – Enrique Urquijo, espainiar musikagilea, abeslaria, baxu-jotzailea eta gitarra-jotzailea (j. 1960).
• 2000 – Louis Néel, frantziar fisikaria, 1970ko Fisikako Nobel Saria (j. 1904).
• 2002 – Abba Eban, israeldar politikaria (j. 1915).
• 2006 –
  • Ruth Brown, estatubatuar rhythm and blues abeslaria (j. 1928).
  • Ferenc Puskás, hungariar futbolaria, historiako jokalari onentsuenetako bat (j. 1927).
• 2008 – Frank Otegui, AEBetako Marineen Gorputzean aritu zen eusko-estatubatuarra (j. 1926).
• 2012 –
  • Branko Elsner, esloveniar futbolari eta entrenatzailea (j. 1929).
  • Margaret Yorke, britainiar fikziozko idazlea (j. 1924).
• 2013 – Doris Lessing, britainiar idazlea, 2007ko Literaturako Nobel Saria (j. 1919).
• 2017 –
  • Lilli Hornig, Manhattan proiektuan lan egin zuen txekiar-estatubatuar zientzialaria eta aktibista feminista (j. 1921).
  • Salvatore Riina, U curtu, siziliar mafiako buruzagi ohia eta garai guztietako kide ospetsuenetakoa (j. 1930).
• 2019 – Gustav Peichl, austriar arkitektoa (j. 1928).
• 2020 –
  • Walt Davis, estatubatuar atleta, altuera jauzian aditua eta saskibaloi-jokalaria (j. 1931).
  • Willy Kuijpers, flandiar politikaria, 1975eko Aberri Egunean ikurrina erakusteagatik atxilotua izan zena (j. 1937).
• 2021 – Luis Dimas, Nueva olako abeslari txiletarra (j. 1942).
• 2022 –
  • Frederick Brooks, estatubatuar software-ingeniari eta informatikaria, OS/360 sistema eragilearen garapenaren gidaritzagatik ezaguna (j. 1931).
  • Azio Corghi, italiar musikagilea (j. 1937).
  • Aleksandr Gorxkov, errusiar patinatzaile-artistikoa (j. 1946).
• 2023 – Luis Larraín Stieb, txiletar ingeniari zibila eta LGBT eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1980).

• Sehaska egutegiko izendegia: Orkatz, Hostaizka eta Ostaixka.
• Ikasleon Nazioarteko Eguna ospatzen da.