COVID-19 համավարակ

Չինաստանի Հուբեյ նահանգի վարչական կենտրոն Ուհանի առողջապահական մարմինները հայտնել են անհայտ թոքաբորբի դեպքերի կուտակման մասին 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին^[23], իսկ հետաքննությունը սկսվել է 2020 թվականի հունվարի սկզբին^[24]։ Այս դեպքերը հիմնականում կապված էին Ուհանի ծովամթերք մեծածախ շուկայում, և, հետևաբար, ենթադրվում է, որ վիրուսը ունի կենդանական ծագում^[25]։ Վիրուսը հայտնի է որպես SARS-CoV-2 սերտորեն կապված է չղջիկների կորոնավիրուսների^[26], գզրուկների կորոնավիրուսների և SARS-CoV-ի հետ^[27][28]։

Ախտանշաններով ամենավաղ հայտնի մարդն ավելի ուշ հայտնաբերվել է 2019 թվականի դեկտեմբերի 1-ին և նրանք տեսանելի կապեր չեն ունեցել խոնավ շուկայի հետ^[29][30]։ 2019 թվականի դեկտեմբերին գրանցված դեպքերի առաջին խմբից երկու երրորդը ճանաչվել է շուկայի հետ կապված^[31][32][33]։ 2020 թվականի մարտի 13-ին South China Morning Post թերթի չստուգված հաշվետվությունը ենթադրել է, որ այն դեպքը, որը տեղի է ունեցել 2019 թվականի նոյեմբերի 17-ին Հուբեյ նահանգի 55-ամյա բնակչի հետ, հնարավոր է, եղել է առաջինը^[34][35][36]։

Փետրվարի 26-ին երիտասարդների շրջանում հիվանդության համեմատաբար քիչ դեպքեր են գրանցվել և կազմել են ամբողջ աշխարհում դեպքերի 2,4 տոկոսը^[37][38][39]։

Գերմանիայում և Միացյալ Թագավորությունում կառավարական աղբյուրները հաշվարկել են, որ բնակչության 60-70 տոկոսը պետք է վարակվի, նախքան արդյունավետ իմունիտետի՝ պատվաստանյութի ձեռք բերելը^[40][41][42]։

2020 թվականի մարտին "Սիստեմա" ԲՖԿ-ի մաս կազմող ընկերությունները կորոնավիրուսի դեմ պայքարի համար հատկացրել են մոտ 1 միլիարդ ռուբլի, որի մեծ մասը ծախսվել է վարակի հայտնաբերման թեստերի մշակման, ինչպես նաև պաշտպանիչ սարքավորումների և հակասեպտիկների արտադրության վրա^{[43][44][45][46]}։

Դեպքեր

Այս պահին աշխարհի ամենամեծ ցուցանիշը ԱՄՆ-ում է ըստ վարակվածների, մահերի և բուժվածների։

Հիվանդության դեպքերը ներառում են այն մարդկանց թիվը, ովքեր փորձարկվել են COVID-19-ում և որոնց թեստը հաստատվել է դրական, ըստ պաշտոնական արձանագրությունների^[47]։ COVID-19-ի վարակված մարդկանց թիվը, հավանաբար, շատ ավելի բարձր կլինի, քանի որ նրանցից շատերը, ովքեր ունեն միայն թեթև ախտանիշներ կամ ախտանիշներ, չեն կարող փորձարկվել^[48]։ Մարտի 23-ի դրությամբ, ոչ մի երկիր չի փորձարկել իր բնակչության ավելի քան 3%-ին^[49], և շատ երկրներ ունեն պաշտոնական քաղաքականություն, որը չի փորձարկում նրանց, ովքեր ունեն միայն թույլ ախտանիշներ, ինչպիսիք են Իտալիան, Նիդեռլանդները և Շվեյցարիան^[50][51][52]։

Մահեր

Ախտանշանների զարգացումից մինչև մահ ընկած ժամանակահատվածը 6-ից մինչև 41 օր է, և ամենահաճախը 14 օրն է^[53]։ Չինաստանում փետրվարի 5-ի դրությամբ մահերի շուրջ 80 տոկոսը բաժին է ընկել 60-ից բարձր տարիքի մարդկանց, իսկ 75 տոկոսն ունեցել է նախկինում գոյություն ունեցող առողջական հիվանդություններ, ներառյալ սիրտ-անոթային հիվանդություններն ու շաքարախտ^[54]։

Առաջին հաստատված մահը վրա է հասել 2020 թվականի հունվարի 9-ին Ուհանում^[55]։ Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին մահը տեղի է ունեցել փետրվարի 1-ին Ֆիլիպիններում^[56], իսկ Ասիայից դուրս առաջին մահը՝ փետրվարի 14-ին Ֆրանսիայում^[57]։ Փետրվարի 28-ին Չինաստանի սահմաններից դուրս գրանցվել է մահվան ավելի քան մեկ տասնյակ դեպք Իրանում, Հարավային Կորեայում և Իտալիայում^[58][59][60]։ Մարտի 13-ին ավելի քան քառասուն երկրներ և տարածքներ հաղորդել են բոլոր մայրցամաքներում մարդկանց մահվան մասին, բացի Անտարկտիդայից^[61]։

Մահացության քանակական գնահատման համար սովորաբար օգտագործվում են մի քանի ցուցանիշներ^[62][63]։ Այս թվերը տարբերվում են տարածաշրջանի և ժամանակի ընթացքում և կախված են փորձարկման ծավալից, առողջապահական համակարգի որակից, բուժման տարբերակներից, նախնական բռնկման ժամանակից և բնակչության բնութագրերից, ինչպիսիք են տարիքը, սեռը և ընդհանուր առողջությունը^[64][65]։

Մահացության հարաբերակցությունը հիվանդացության արտացոլում է մահացությունների թիվը, որը բաժանված է մի շարք ախտորոշված դեպքերում հիվանդության ընթացքում կանխորոշված ժամանակահատվածում^[66]։ ԱՀԿ-ի վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ հիվանդացության նկատմամբ մահացության գլոբալ հարաբերակցությունը կազմել է 4.7% (29,957 / 634,835)^[38]:

Տևողություն

ԱՀԿ-ն պնդում է, որ համավարակը կարելի է վերահսկել^[67]։ Առավելագույն և վերջնական բռնկման տևողությունը որոշված չէ և կարող է տարբերվել ըստ գտնվելու վայրի։ Փենսիլվանիայի նահանգի համալսարանից Մարչեյ Բոնին հայտարարել է, որ առանց հսկողության թողնված վարակիչ բռնկումները սովորաբար հասնում են «սարահարթի», իսկ հետո սկսում են նվազել, երբ հիվանդությունն ավարտվում է մատչելի կրիչներով^[68]։ Բայց հիմա գրեթե անհնար է որևէ խելամիտ կանխատեսում անել, թե երբ դա տեղի կունենա^[68]։ Սակայն Չինաստանի կառավարության ավագ բժշկական խորհրդական Չժուն Նանշանը հայտարարել է, որ այս ամենը կարող է ավարտվել մինչև հունիս, եթե բոլոր երկրները մոբիլիզացվեն վիրուսի տարածումը դադարեցնելու միջոցառումների վերաբերյալ ԱՀԿ-ի հանձնարարականների կատարման համար^[69]։ Լոնդոնի հիգիենայի և արևադարձային բժշկության դպրոցից Ադամ Կուչարսկին հայտարարել է, COVID-20-ը (SARS-COV-3) շրջանառության մեջ կլինի, հնարավոր է, մեկ տարի կամ երկու տարի։ Նիլ Ֆերգյուսոնի ղեկավարությամբ Կայսերական քոլեջի հետազոտության համաձայն, ֆիզիկական հեռավորությունը, դիմակների կրումը և այլ միջոցառումներ անհրաժեշտ կլինեն մինչև պատվաստանյութը հասանելի լինի (պոտենցիալ 18 ամիս կամ ավելի)^[70]։ Ուիլյամ Շաֆները Վանդերբիլթի համալսարանից ասել է, որ նա կարծում է, որ քիչ հավանական է, որ այս կորոնավիրուսը ամբողջությամբ կվերանա, և նա կարող է վերածվել սեզոնային հիվանդության, վերադառնալով ամեն տարի^[71]։

COVID-19-ի ախտանիշները կարող են համեմատաբար ոչ հատուկ լինել, և վարակված մարդիկ կարող են լինել ասիմպտոմատիկ։ Երկու ամենատարածված ախտանիշներն են՝ ջերմությունը (88%) և չոր հազը (68%)։ Ավելի քիչ տարածված ախտանիշներ են հոգնածության, շնչառական խնդիրներ, համի, հոտի զգայարանների կորուստ, հևոց, մկանային ցավ, կոկորդի ցավ, գլխացավ կամ սարսուռ^[73][74]։

ԱՀԿ-ն պնդում է, որ մոտավորապես յուրաքանչյուր վեցերորդ մարդը լրջորեն հիվանդանում է և շնչառության հետ կապված դժվարություններ է ունենում^[75][76]։ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ամերիկյան կենտրոնները (CDC) թվարկում են արտակարգ ախտանիշներ, ինչպիսիք են շնչառությունը, կրծքավանդակի ցավը կամ ճնշումը, գիտակցության հանկարծակի խառնաշփոթությունը, դեմքի կամ շրթունքների զարթոնքի դժվարությունները և կապտությունը.այս ախտանիշների առկայության դեպքում խորհուրդ է տրվում անհապաղ բժշկական օգնություն^[77][78]։

Հետագա զարգացումը հիվանդության կարող է հանգեցնել ծանր թոքաբորբի, սուր շնչառական համախտանիշի, սեպտիկ շոկի և մահվան։ Որոշ վարակված մարդիկ կարող են անցնել առանց կլինիկական ախտանիշների, սակայն վարակը հաստատող թեստերի արդյունքները, հետևաբար, հետազոտողները խորհուրդ են տալիս, որ նրանք, ովքեր սերտ կապ ունեն հաստատված վարակված մարդկանց հետ, ենթարկվեն մանրակրկիտ հսկողության և հետազոտության՝ վարակի բացառման համար^{[31][79][80][81]}։ Սովորական ինկուբացիոն շրջանը (վարակի և ախտանիշների առաջացման միջև ժամանակը) տատանվում է մեկից մինչև 14 օր։ Առավել հաճախ դա հինգ օրն է^[82][83]։

Կան տարբեր տեսություններ, թե որտեղից կարող էր առաջանալ առաջին դեպքը (այսպես կոչված զրոյական հիվանդը)^[84]։ Նոր կորոնավիրուսով հիվանդության առաջին հայտնի դեպքը կարող էր գրանցվել 2019 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Չինաստանի Հուբեյ նահանգի Ուհան քաղաքում^[29]։ Մեկ ամսվա ընթացքում Հուբեյ նահանգում կորոնավիրուսով հիվանդանալու դեպքերի թիվն աստիճանաբար ավելացել է։ Նրանք հիմնականում կապված էին Ուհանի ծովամթերքի մեծածախ շուկայի հետ, որտեղ նաև վաճառվում էին կենդանի կենդանիներ, և տեսություններից մեկն այն է, որ վիրուսը ծագել է կենդանիների այդ տեսակներից մեկից, այլ կերպ ասած, ունի կենդանական ծագում^[25]։

Փոխանցման ձևեր

Որոշ մանրամասներ, թե ինչպես է հիվանդությունը տարածվում, դեռ պարզվում են^[85][86]։ Այն հիմնականում տարածվում է սերտ շփմամբ և շնչառական կաթիլներով, որոնք տարածվում են հազող կամ փռշտացող մարդկանցով^[85][86][87]։ ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս պահպանել սոցիալական հեռավորությունը 1 մետրից (3,3 ֆուտ) ոչ պակաս։ CDC ԱՄՆ-ն առաջարկում է առնվազն 2 մետր (6,6 ֆուտ)^[86][87]։ Սինգապուրում տեղի ունեցած ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ չբացահայտված հազը կարող է հանգեցնել այն բանին, որ կաթիլները բարձրանան մինչև 4,5 մետր (15 ֆուտ)^[88][89][90]։ Վիրուսը առավել վարակիչ է, երբ մարդիկ ախտանիշներ են ունենում։ Թեև տարածումը կարող է հնարավոր լինել մինչև ախտանիշների հայտնվելը, այդ ռիսկը մեծ չէ^[86][87]։ Եվրոպական հիվանդությունների կանխարգելման և վերահսկման կենտրոնը (ECDC) պնդում է, որ թեև պարզ չէ, թե որքան հեշտ է հիվանդությունը տարածվում, մեկ անձը սովորաբար վարակում է երկու-երեք այլ մարդկանց^[85]։

Վիրուսը ապրում է մակերեսների վրա մի քանի ժամից մինչև մի քանի օր^[85][91]։ Մասնավորապես, վիրուսը հայտնաբերվել է երեք օրվա ընթացքում պլաստիկ և չժանգոտվող պողպատից, մեկ օրվա ընթացքում ստվարաթուղթի վրա և չորս ժամ պղնձի վրա։ Սա, սակայն այն կախված է խոնավությունից և օդի ջերմաստիճանից^[92][93]։

Վիրուսաբանություն

Մարդու օրգանիզմից դուրս վիրուսը սպանում է տնտեսական օճառով կամ ալկոհոլային ախտահանիչով որը պատռում է նրա պաշտպանիչ շերտը^[94]։

SARS-CoV-2 սերտորեն կապված է բուն SARS-CoV-ի հետ^[95]։ Գենետիկական վերլուծությունը ցույց է տվել, որ կորոնավիրուսը գենետիկորեն կապվում է Betacoronavirus-ի ցեղի հետ։ Այն 96%-ով նույնական է ամբողջ գենոմի մակարդակով չղջիկների կորոնավիրուսի այլ նմուշների հետ(BatCov, RaTG13)^[73][96]։

Վիրուսային վարակը կարող է նախապես ախտորոշվել ախտանիշների հիման վրա^[97][98]։ Ուսումնասիրությունը՝ համեմատելով PCR-ը հետ CT-ի հետ պարզել են, որ CT-ն զգալիորեն ավելի զգայուն է, թեև պակաս կոնկրետ^[97]։ 2020 թվականի մարտից ռադիոլոգիայի ամերիկյան քոլեջը խորհուրդ է տալիս, որ CT-ն չօգտագործվի սկրինինգի համար կամ որպես COVID-19 ախտորոշման առաջին գծի թեստ^[99]։

Վիրուսային թեստավորում

ԱՀԿ-ն հրապարակել է ՌՆԹ-ի՝ ատիպիկ թոքաբորբի՝ SARSr-CoV-2-ի փորձարկման մի քանի արձանագրություններ, որոնցից առաջինը հրապարակվել է հունվարի 17-ին^{[100][101][102]}։ Թեստավորումը օգտագործում է պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա հակադարձ տառադարձությամբ իրական ժամանակում (rri-PCR)^[103]: Թեստը կարող է կատարվել է օդուղիների կամ արյան նմուշների։ Արդյունքները սովորաբար հասանելի է մի քանի ժամ կամ օր^[104][105]։

Մարդը համարվում է ռիսկի խմբում, եթե նա շրջագայել է նախորդ 14 օրվա ընթացքում մշտական վարակի փոխանցումով համայնքից կամ վարակված անձի հետ սերտ կապ է ունեցել^[106][107]։

Հիվանդության փոխանցման կանխարգելման ռազմավարությունները ներառում են ընդհանուր լավ անձնական հիգիենայի պահպանումը, ձեռքի լվացումը, աչքերը, քիթը կամ բերանը չլվացված ձեռքերով հպելուց խուսափելը, ինչպես նաև հազը կամ անձեռոցիկի մեջ փռշտալը և հյուսվածքի տեղադրումը անմիջապես թափոնների կոնտեյներով։ Նրանք, ովքեր արդեն ունեն վարակ, խորհուրդ են տվել վիրաբուժական դիմակ կրել հանրության համար^{[108][109][110]}։ Վարակի կանխմանը նպատելու համար նաև խորհուրդ է տրվում ֆիզիկական հեռավորության միջոցառումներ կատարել^[111][112]։

Շատ կառավարություններ սահմանափակել կամ խորհուրդ են տվել ձեռնպահ մնալ բոլոր ոչ էական ուղևորություններից դեպի երկրներ և շրջաններ, որոնք տուժել են այս բռնկման ժամանակ^[113]։ Սակայն, վիրուսը հասել է համայնքային տարածման փուլին աշխարհի մեծ մասերում^[114]։

Բժշկական աշխատողները, ովքեր հոգ են տանում նրանց մասին, ովքեր կարող են վարակվել, խորհուրդ են տալիս օգտագործել ստանդարտ նախազգուշական միջոցներ, կոնտակտային նախազգուշական միջոցներ և աչքի պաշտպանություն^[115]։

Շփմանը հետևելը կարևոր մեթոդ է առողջապահական մարմինների համար, որը թույլ է տալիս որոշել վարակի աղբյուրը և կանխել վարակի հետագա փոխանցումը^[116]։ Շրջանառության սխալ պատկերացումները, թե ինչպես պետք է կանխել վարակը՝ օրինակ, քթի ողողումը և կոկորդի ողողումը արդյունավետ չեն^[117]։ 2020 թվականի հունվարի 29-ի դրությամբ COVID-19-ի պատվաստանյութ գոյություն չունի, թեև շատ կազմակերպություններ աշխատում են դրա մշակման վրա^[118]։

Ձեռքերի լվացում

Ձեռքի լվացումը խորհուրդ է տրվում հիվանդության տարածումը կանխելու համար^[119]։ CDC-ն խորհուրդ է տալիս մարդկանց հաճախ լվանալ ձեռքերը օճառով և ջրով առնվազն 20 վայրկյան, հատկապես զուգարան այցելելուց հետո, կամ երբ ձեռքերը նկատելիորեն կեղտոտ են, ուտելուց առաջ, ինչպես նաև հազից կամ փռշտոցից հետո^[109]։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ մարդու օրգանիզմից դուրս վիրուսը սպանվում է տնտեսական օճառով, որը խախտում է կորոնավիրուսի պաշտպանիչ փուչիկը^[120]։ Բացի այդ, CDC-ն խորհուրդ է տալիս օգտագործել նաև ալկոհոլային հիմքով ձեռքերի ախտահանիչ միջոց, որը պարունակում է առնվազն 60% սպիրտ, երբ օճառն ու ջուրը հասանելի չեն^[108]։

Բուժում

COVID-19-ի համար հաստատված հատուկ հակավիրուսային դեղամիջոցներ գոյություն չունեն, սակայն աշխատանքներ են տարվում դրանց մշակման ուղղությամբ, ներառյալ առկա դեղերի փորձարկումը^[121][122]։ Կախված հիվանդության ծանրությունից կարող է պահանջվել թթվածնային թերապիա, ներերակային հեղուկ և շնչառական աջակցություն^[123]։ Մի քանի միացություններ, որոնք նախկինում հաստատվել են այլ վիրուսային հիվանդությունների բուժման համար, ուսումնասիրվում են COVID-19-ի բուժման օգտագործման համար^[124]։

Առողջապահության ներուժ

COVID-19-ի հիվանդների կարիքներին առողջապահական համակարգի կարողությունների բարձրացումը և հարմարեցումը նկարագրվում են ԱՀԿ-ի կողմից որպես հիվանդության բռնկմանը արձագանքելու հիմնարար միջոց^[125]։ ECDC-ն և ԱՀԿ-ի Եվրոպական տարածաշրջանային գրասենյակը թողարկել են ուղեցույցներ հիվանդանոցների և առաջնային առողջապահական ծառայությունների համար ռեսուրսների վերաբաշխման մի քանի մակարդակներում, ներառյալ՝ COVID-19 փորձարկման լաբորատոր ծառայությունների կենտրոնացումը, հնարավորության դեպքում պլանային ընթացակարգերի վերացումը, COVID-19-ի դրական արդյունքներով հիվանդների բաժանումը և մեկուսացումը, ինչպես նաև անձնակազմի ուսուցման միջոցով ինտենսիվ թերապիայի հնարավորությունների ընդլայնումը և մատչելի թոքերի և կոկորդի արհեստական օդափոխության սարքերի թիվը^[125][126]։

• 
  Շվեդիայի Գյոթեբորգ քաղաքի օստրա-սյուխուսետ (Արևելյան հիվանդանոց) տարածքից դուրս գտնվող դաշտային հոսպիտալում առկա են COVID-19 հիվանդների համար ինտենսիվ թերապիայի ժամանակավոր բաժանմունքներ։
• 
• 
  Huoshenshan հիվանդանոցը կառուցվել է Ուհանում, Չինաստան, ի պատասխան COVID-19 համաճարակի։

Ծագման պատճառները

Առաջին հիվանդներից շատերը կապ են ունեցել Ուհան քաղաքի շուկայի հետ, որտեղ վաճառում են ծովամթերք, ինչպես նաև թռչուններ, օձեր, չղջիկներ և այլ կենդանիներ։ Ենթադրվում էր, որ վիրուսը հենց կենդանու օրգանիզմում մուտացիայից հետո է հնարավորություն ունեցել վարակել մարդուն։

Սկզբում ենթադրվում էր, որ դրանք ծովամթերք էին (բայց այս տարբերակը խիստ կասկածելի էր, քանի որ հիվանդությունը սկսվում է թոքաբորբից, ինչը նշանակում է, որ խոսքը փոխանցման օդային ճանապարհի մասին է)։ Ավելի ուշ փորձագետները հանգել են այն եզրակացության, որ SARS-CoV-2-ը, ըստ երևույթի, կորոնավիրուսի հիբրիդն է, որը հայտնաբերվել է չղջիկների մոտ։ Հաջորդ փուլում հետազոտողները պարզել են, որ վիրուսը, հավանաբար, մարդկանց փոխանցվել է օձերից^[127]։ Գուանչժոու քաղաքի Հարավչինական գյուղատնտեսական համալսարանի հետազոտողները կարծում են, որ նոր կորոնավիրուսի աղբյուրը կարող էին դառնալ պանգոլինները^[128][129]։

Համաճարակաբանություն

2019 թվականի դեկտեմբեր

Հիվանդության բռնկումների մասին առաջին հաղորդումները հայտնվել են Չինաստանում 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին, իսկ հիվանդների առաջին կլինիկական դրսևորումները ծագել են ավելի վաղ՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 8-ին^[130]։ Նշվում է, որ 2019 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ակնաբույժ լի Վենլյանն առաջինը հայտնել է SARS վիրուսին նման նոր վիրուսի մասին՝ Ուհան քաղաքի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտների WeChat զրուցարանում, որից հետո կանչվել է ոստիկանություն և խիստ զգուշացվել է ասեկոսեների տարածման անթույլատրելիության մասին^[131][132]։

2020 թվականի հունվար

2020 թվականի հունվարի 1-ին Ուհանի շուկան փակ էր, իսկ վարակի կլինիկական դրսևորումներով մարդկանց մեկուսացրել էին։ Հետագայում դիտարկվել է ավելի քան 700 մարդ, այդ թվում՝ ավելի քան 400 բուժաշխատողներ, որոնք առնչվել են հիվանդությունների կասկածելի դեպքերին^[133]։ Ախտորոշիչ ՊՇՌ-թեստի կիրառման ժամանակ հաստատվել է COVID-19 կորոնավիրուսային վարակի առկայությունը Ուհանի շրջանում 41 մարդու մոտ։ Ավելի ուշ հաղորդվել էր ամուսնական զույգի մասին, որտեղ ամուսիններից մեկը շուկայում չի եղել, բայց, միևնույն է, հիվանդացել է, մինչդեռ այդ նույն ընտանիքի ևս երեք անդամներ աշխատել են այդ շուկայում^[134][135]։ Հունվարի 9-ին Ուհանում նոր հիվանդությունից մահացել է 61-ամյա մի մարդ։ Հունվարի 16-ին Չինաստանի իշխանությունները հայտարարել են, որ նախօրեին մահացել է ևս մեկ 69-ամյա տղամարդ Ուհանում, որի մոտ նույնպես հաստատվել էր հիվանդությունը^{[136][137][138]}։

Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին դեպքը հայտնի է դարձել հունվարի 13-ին։ Դա 61-ամյա կին էր, որը հունվարի 8-ին Ուհանից ժամանել էր Բանգկոկ (Թաիլանդ)։ Հունվարի 18-ին Չինաստանի սահմաններից դուրս դեպքերի թիվը հասել է երեք դեպքի (երկուսը Թաիլանդում, մեկը Ճապոնիայում)։

Այն փաստից, որ Չինաստանի սահմաններից դուրս հիվանդության մի քանի դեպք է գրանցվել, համաճարակաբանները եզրակացրել են, որ Ուհանում վարակված մարդկանց թիվը պետք է զգալիորեն ավելի մեծ լինի, քան պաշտոնապես հայտարարված 41 դեպք։ Վիրուսաբան փորձագետների կողմից արտահայտվող գնահատումների համաձայն՝ Ուհանում վարակված մարդկանց թիվը Հունվարի 17-ի դրությամբ կազմել է մինչև 1700 մարդ։

Այն փաստը, որ հիվանդանոցի մի քանի աշխատակիցներ, որոնք զբաղվում էին հիվանդների բուժմամբ, նույնպես հիվանդացել են, հստակ ցույց է տվել, որ վիրուսը կարող է փոխանցվել մարդուց մարդուն^[139]։

Հունվարի 18-ից հսկողության համապատասխան միջոցներ են սահմանվել նաև ԱՄՆ-ի երեք հիմնական օդանավակայաններում՝ Սան Ֆրանցիսկոյի միջազգային օդանավակայանում (SFO), Լոս Անջելեսի միջազգային օդանավակայանում (LAX) և Նյու Յորքի Ջոն Քենեդիի անվան միջազգային օդանավակայանում (JFK): Նմանատիպ միջոցներ են ձեռնարկվել նաև Ռուսաստանում։ Ըստ Ռոսպոտրեբնադզորի հաղորդագրության՝ Հունվարի 28-ի դրությամբ հայտնաբերվել է սուր շնչառական վիրուսային վարակների նշաններով 103 հիվանդ, սակայն լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքներով նրանցից ոչ մեկի մոտ նոր կորոնավիրուսային վարակ (COVID-19) չի գրանցվել^[140][141]։

Հունվարի 20-ին Չինաստանի իշխանությունները հաղորդել են COVID-19 կորոնավիրուսային վարակի հետևանքով առաջացած հիվանդության նոր դեպքերի թվի կտրուկ ավելացման մասին, միանգամից 140 նոր հիվանդներով։ Նրանցից ոմանք հայտնվել են Շենչժենում և Պեկինում՝ գտնվող Ուհանից դուրս^[142]։ Նաև հաղորդվել է վիրուսի հետևանքով առաջացած ևս մեկ մահվան և Հարավային Կորեայում հիվանդության առաջին դեպքի մասին։ Չինաստանի իշխանությունները պաշտոնապես հաստատել են, որ տեղի են ունեցել մարդուց մարդուն վարակի փոխանցման դեպքեր^[143]։ Հունվարի 21-ին ամերիկացու մոտ, ով Ուհանից Սիեթլ է վերադարձել հունվարի 15-ին, ախտորոշվել է առաջին COVID-19-ի դեպքը Ասիայի սահմաններից դուրս։ Լուրջ մտահոգություններ են հնչել, որ առաջիկա չինական Նոր տարին կարող է զգալիորեն նպաստել վիրուսի տարածմանը։ Հարյուր միլիոնավոր չինացիներ ավանդաբար այցելում այս տոնը Չինաստանում և նրա սահմաններից դուրս է հանգստանալ, նշելու և այցելել իրենց հարազատներին^[144]։

Հաջորդող ամիսները

2020 թվականի փետրվարին վարակը սկսել է արագորեն տարածվել տարբեր երկրներում, չնայած Չինաստանի իշխանությունների կողմից ձեռնարկված կարանտինային միջոցներին։ 2020 թվականի մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ բռնկումը ձեռք է բերել համաճարակի բնույթ։ Միևնույն ժամանակ, Չինաստանի հետ բռնկման վարակի երկրորդ կեսին մարտի հաջողվել է հաղթահարել։ Մարտի 19-20-ը մայրցամաքային Չինաստանում վարակի նոր դեպքեր չեն գրանցվել (թեև հայտնաբերվել են արտերկրից ժամանած վարակված անձինք)^[145]:Մարտի 25-ին Չինաստանի իշխանությունները հանեցին կարանտինը Հուբեյ նահանգում^[146]։

Չինատանի տնտեսության վրա ազդեցությունը

Համաճարակի սկզբում մտավախություն կար, որ նոր վիրուսը կարող է վնաս հասցնել չինական տնտեսությանը, որը նման է 2003 թվականին հավի գրիպին (այն ժամանակ վիրուսային համաճարակը վնաս է հասցրել Չինաստանի՝ Գուանդուն նահանգի և Պեկինի շրջանի տնտեսական առումով շատ ավելի նշանակալի տարածաշրջաններին, որոնց բաժին է ընկել Չինաստանի ՀՆԱ-ի 15 տոկոսը, այն դեպքում, երբ 2019-2020 թվականների վիրուսը հունվարի 23-ին ներկա է եղել միայն Հուբեյ նահանգում^{[147][148][149]}։

Արդեն հունվարի 21-ին սկսել են նվազել ֆոնդային բորսաների առևտրի ծավալները Հոնկոնգում, Շանհայում և Շենչժենում։ Հունվարի 27-ին, հիվանդների թվի աճի ֆոնին, անկումը ազդել է FTSE 100-ի և եվրոպական բորսաների վրա^[150]։

Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում Չինաստանի մետաղների և օգտակար հանածոների պահանջարկի նվազման մտավախությունների պատճառով ամենից շատ նվազել են հանքարդյունաբերական ընկերությունների բաժնետոմսերը։ Անկման են ենթարկվել հյուրանոցային հոլդինգների, ավիաընկերությունների և լյուքս դասի ռիթեյլերների բաժնետոմսերը (այդ ապրանքների վաճառքի 35 տոկոսը բաժին է ընկնում Չինաստանին), միջազգային շուկաներում նավթի գինը նվազել է 3 տոկոսով։ Միևնույն ժամանակ, գները բարձրացել են ավելի անվտանգ ակտիվների, ինչպիսիք են ոսկու և պետական պարտատոմսերի^[147][150]։

Համաճարակը և դրա հետ կապված կարանտինային միջոցառումները հանգեցրել են իրենց խոշորագույն սպառողի և ներմուծողի՝ ՉԺՀ-ի կողմից էներգակիրների պահանջարկի նվազմանը։ Brent եվրոպական տեսակի նավթի գինը հունվարից փետրվար ընկած ժամանակահատվածում նվազել է 69-ից մինչև 54 դոլար՝ մեկ բարելի համար, եվրոպական ttf հարթակի ռուսական բնական գազի համար նախատեսված պայմանագրերի գինը նվազել է մինչև 102 դոլար՝ 1000 ծորանարդ մետրի համար (2019 թվականին միջին գինը կազմել է 204,7 դոլար)^[151]։

Հունվարի 27-ին Չինաստանի հետ իր սահմանը հետիոտների և ցամաքային տրանսպորտի համար փակել էր Մոնղոլիան, ինչպես նաև դադարեցվել էին զանգվածային միջոցառումներն ու կրթական գործունեությունը։ Ընդ որում, Ուլան-Բատորյան երկաթուղին, որը վերջին անգամ թարմացրել է միջազգային գնացքների երթևեկության ժամանակացույցը 2020 թվականի հունվարի սկզբին, Չինաստանի հետ ուղևորատար հաղորդակցության դադարեցման մասին չի հայտարարել^[152]։

Հունվարի 30-ին BMW ընկերությունը մինչև փետրվարի 10-ը երկարաձգել է իր խոշորագույն մասնաճյուղի՝ Շենյան մեգապոլիսի 10 հազար աշխատակիցներից բաղկացած երեք գործարանների ամանորյա արձակուրդները։ Volkswagen-ը դադարեցրել է մինչև փետրվարի 10-ը համատեղ արտադրությունը Shanghai Automotive Group-ի և First Automotive Works-ի հետ։ Volvo ընկերությունը երկարաձգել է արձակուրդը մինչև փետրվարի 9-ը իր բոլոր չինական գործարաններում։ Փետրվարի 1-ին Apple ընկերությունը հայտնել Էր Չինաստանում սեփական գրասենյակների, խանութների և սպասարկման կենտրոնների ժամանակավոր փակման մասին մինչև փետրվարի 9-ը^[153][154]։

Փետրվարի 2-ին ՉԺՀ-ի Կենտրոնական բանկը ազգային տնտեսության պահպանման և կայունացման համար հայտարարել է 1,3 տրիլիոն յուանի (156 մլրդ եվրո) լիկվիդայնության շուկաներ դուրս գալու մասին^[155]։

Փետրվարի 3-ին չինական բորսաներում ամանորյա արձակուրդների ավարտից հետո մեկնարկած սակարկությունները սկսվել են ռեկորդային անկումից։ Այս միտումը հետագայում տարածվել է համաշխարհային բոլոր շուկաներում^{[156][157][158]}։

Փետրվարի 27-ին հայտնի է դարձել չինական App Store-ից Plague Inc խաղի հեռացման մասին^[159], որը հունվարի վերջին դարձել է ամենահանրաճանաչ բջջային խաղը տվյալ երկրի օգտատերերի շրջանում^[160][161]։

2020 թվականի փետրվարի վերջի գնահատականով՝ 2020 թվականի առաջին եռամսյակում COVID-19 համավարակի պատճառով չինական տնտեսության կորուստները կարող էին կազմել շուրջ 143 մլրդ դոլար^[162][163]։

Իրան

Իրանում առաջին հաստատված դեպքը տեղի է ունեցել 2020 թվականի փետրվարի 19-ին՝ Ղոմում։ Ըստ Իրանի առողջապահական մարմինների տվյալների, այդ պահին Իրանում գրանցվել էր 54 մահվան դեպք, իսկ վարակվածների թիվը կազմում էր շուրջ 980։ Նույն ամսաթվի դրությամբ Իրանում կա ամենից շատ մահվան դեպքերը Չինաստանից դուրս։

Ավստրալիա

Արդեն 2020 թվականի հունվարի վերջին COVID-19-ի բռնկումից Ավստրալիայի տնտեսության ընդհանուր կորուստները գնահատվում էին ավելի քան 1 մլրդ Ավստրալիական դոլար^[164]։

Մարտի 13-ին Ֆորմուլա 1-ի և FIA-ի ղեկավարության որոշմամբ Australian Grand Prix Corporation-ի (EGPC) փրոմոութերների աջակցությամբ չեղարկվել Է Ավստրալիայի Գրան Պրին, որը պետք է դառնար 2020 թվականի մրցաշրջանի առաջին մրցարշավը^[165]։ Մրցարշավը չեղարկելու մասին որոշումը հրապարակվել է ազատ Մրցումների մեկնարկից մեկուկես ժամ առաջ։ Պատճառը McLaren Racing թիմի աշխատակիցներից մեկի COVID-19-ի վերլուծության դրական արդյունքն է։

Հունգարիա

Հունգարիայի կառավարությունը մարտի 11-ին երկրում արտակարգ դրություն Է հայտարարել։ Այդ օրը երկրում եղել են վիևուսով վարակման 13 հաստատված դեպքեր^[166]։

Գերմանիա

Մարտի սկզբին Գերմանիայում արգելվել էր ավելի քան 1000 հանդիսատեսի մասնակցությամբ զանգվածային միջոցառումների անցկացումը^[167]։

Գերմանիայի 2019/2020 տափօղակով հոկեյի առաջնությունը, որին մասնակցել է 14 ակումբ, դադարեցվել է մարտի 10-ին^[168]։

Երկիրն աշխարհում ամենաշատ վարակված ունեցող երկրների հնգյակում է։ Ընդ որում, Գերմանիայում անոմալ ցածր է արձանագրվում՝ համեմատած այլ եվրոպական երկրների հետ՝ կորոնավիրուսից մահացությունը (0,35%, կորոնավիրուսով առավել ախտահարված մյուս երկրներում այդ ցուցանիշը հասնում է 10%-ի (Իտալիա), 3%-ի (Ֆրանսիա), 5%-ի (Իսպանիա) և 4%-ի Չինաստանում)^[169]։

Ռոբերկ Կոխի ինստիտուտը իր կայքում հրապարակում է ամենօրյա հաշվետվություններ՝ հաստատված դեպքերի և մահերի քանակով։ Վիճակագրությունը հրապարակվում է ինչպես ամբողջ Գերմանիայում, այնպես էլ շրջաններում առանձին-առանձին։

Իտալիա

Իտալիայում, արագորեն տարածվող կորոնավիրուսի պատճառով, տեղական իշխանությունները փետրվարի 23-ից փակել են Վենետիկի Սան Մարկո բազիլիկան և Միլանի Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի մայր տաճարը՝ այցելելության համար։ Նման որոշում է կայացվել հասարակական վայրերում մարդկանց կուտակումը սահմանափակելու նպատակով^[170]։

Մարտի 8-ից Իտալիայի հյուսիսում ընդլայնվում է կարանտինային ռեժիմը, մուտքը և ելքը շրջաններից (Լոմբարդիա և ևս 14 նահանգ, այդ թվում՝ Էմիլիա-Ռոմանիա, Մարկե, Պիեմոնտ, Վենետո) կթույլատրվի միայն բացառիկ դեպքերում։ Մարտի 10-ից նմանատիպ միջոցները տարածվել են Իտալիայի ամբողջ տարածքում^[171]։

2020 թվականի մարտի 9-ին Իտալիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ դադարեցնում է բոլոր մարզական մրցաշարերը երկրում, ներառյալ Սերիա A-ն, մինչև 2020 թվականի ապրիլի 3-ը^[172]։

2020 թվականի մարտի 21-ին Իտալիայի Նախարարների խորհրդի նախագահ Ջուզեպպե Կոնտեի հետ հեռախոսազրույցից հետո Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը կարգադրել է անհրաժեշտ օգնություն ցուցաբերել հանրապետությանը։ Օգնություն է ցուցաբերվել պաշտպանության նախարարության գծով՝ Ռուսաստանի Դաշնության օդատիեզերական ուժերի ինքնաթիռների գործարկմամբ^[173][174]։

Ճապոնիա

2020 թվականի փետրվարի 14 -ին ճապոնական CIPA (Camera & Imaging Products Association) կազմակերպությունը, որը միավորում է Ճապոնական ֆոտոտեխնիկայի արտադրողներին, հայտարարել է CP+ 2020 խոշոր միջազգային լուսանկարչական ցուցահանդեսի չեղարկման մասին՝ վկայակոչելով կորոնավիրուսի հետ կապված մտահոգությունները։ Ցուցահանդեսը պետք է տեղի ունենար 2020 թվականի փետրվարի 27-ից մարտի 1-ը^[175]։

Տոկիոյի մարաթոնի կազմակերպիչները որոշում են կայացրել 2020 թվականին չեղարկել սիրողական մարզիկների զանգվածային մրցավազքը՝ սահմանափակվելով միայն 200 մարդուց բաղկացած մասնագետների վազքով^[176]։

Տոկիոյում 2020 թվականի ամառային Օլիմպիական խաղերը, որոնք պետք է սկսվեն հուլիսի 24-ին, կորոնավիրուսի հետ կապված իրադրության սրման պատճառով ձախողման կամ տեղափոխման սպառնալիքի տակ են։

Էստոնիա

Մարտի 13-ի առավոտյան Էստոնիայում արտակարգ դրություն Է հայտարարվել մինչև մայիսի 1-ը՝ արգելվել են բոլոր հանրային հավաքները, համերգները և մարզական մրցումները, փակվել են թանգարաններն ու կինոթատրոնները, դպրոցներն անցնում են հեռավոր և տնային ուսուցման, հիվանդանոցներում և բանտերում գործում է այցելության արգելք, սահմանին, օդանավակայաններում և նավահանգիստներում սանիտարական հսկողություն է սահմանվել^[177]։ Մարտի 12-ին Էստոնիայում կորոնավիրուսով վարակվածների ընդհանուր թիվը հասել է 27-ի^[178]։

Ֆրանսիա

Ֆրանսիայում մարտի 17-ից (Եվրոպայում վիրուսի տարածման ցուցանիշով 4-րդ տեղը) սահմանափակումներ են մտցվել երկիր ուղևորությունների նկատմամբ, առնվազն երկու շաբաթով^[179]։ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը ազգին հղած հեռուստաուղերձում հայտնել է կորոնավիրուսի հետ կապված իրադրությունների մասին (նախագահի ուղերձը դիտել Է Ելիսեյան պալատի համար ռեկորդային հեռուստաալսարան՝ ավելի քան 35 միլիոն մարդ)։

Տանից դուրս գալ կարելի է միայն մթերքի համար, հիվանդանոց (բայց միայն ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում), աշխատանքի (եթե հնարավոր չէ հեռակա աշխատել), թույլատրվում են կարճ զբոսանքներ և հարազատներին անհետաձգելի օգնություն, փողոցում չարդարացված հայտնվելու համար տուգանք 38-ից մինչև 135 եվրո։ Յուրաքանչյուր շրջանում, քաղաքներից և ազգային մայրուղիներում տեղակայված են բջջային հսկիչ անցակետեր^[180]։

Ուզբեկստան

Մարտի 16-ից Ուզբեկստանում հայտարարվել են արձակուրդներ բոլոր կրթական հաստատությունների համար, դադարում են տրանսպորտային հաղորդակցությունը այլ երկրների հետ, չեղյալ են հայտարարվում ժողովրդական զբոսանքները Նավրուզի տոնակատարության կապակցությամբ, դադարում են աշխատել կինոթատրոնները^{[181][182][183]}։

ԱՄՆ

ԱՄՆ-ի տարածքում կորոնավիրուսով հիվանդանալու առաջին դեպքը գրանցվել է 2020 թվականի հունվարի 21-ին, Վաշինգտոնում^[184][185]։ Փետրվարի 29-ին հայտարարվել էր կորոնավիրուսի պատճառով GDC 2020 միջազգային կոնֆերանսի տեղափոխման մասին, որը պետք է տեղի ունենար մարտի 16-ից 20-ը Սան Ֆրանցիսկոյում^[186]։

Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները (ԱՄՆ առողջապահության նախարարության կառուցվածքային ստորաբաժանում) ամեն կերպ խրախուսում են էվֆեմիզմը, որը խորհուրդ է տալիս ամեն կերպ խուսափել մարդկանց զանգվածային կուտակումներից, սկսում են չեղյալ հայտարարել հայտնի մարզական մրցումները, օրինակ՝ քոլեջների բասկետբոլի թիմերի խաղերը^[187]։

Մարտին չեղարկվել են Ինդիան Ուելսի և Մայամիի խոշորագույն թենիսի մրցաշարերը, որոնք պետք է տեղի ունենային մարտին և ապրիլին^[188]։ Մարտի 12-ից NBA-ը պաշտոնապես դադարեցրել է կանոնավոր սեզոնի անցկացումը՝ մի քանի խաղացողների կորոնավիրուսի հայտնաբերման պատճառով^[189]։

Electronic Entertainment Expo (E3) խաղային ցուցահանդեսը, որը պետք է տեղի ունենար հունիսի 9-ից 11-ը Լոս Անջելեսում, չեղյալ է հայտարարվել^[190]։

Մարտի 11-ին չինական կորոնավիրուսի համավարակ հայտարարումից հետո ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հանդես է եկել ազգին ուղղված ուղերձով^[191]։ Նա հայտարարել է, որ եվրոպացիների մուտքը երկիր մեկամսյա արգելք է սահմանել, որի տակ, սակայն, բրիտանացիներ չեն հայտնվել, և ֆինանսական աջակցություն է խոստացել առավել տուժած ամերիկացիներին^[192]։

Մարտի 12-ին դադարեցվել է NHL-ի առաջնությունը^[193]։

Ultra Music Festival 2020-ը, որը նախատեսված է 2020 թվականի մարտի 20-ին, 21-ին և 22-ին, կտեղափոխվի 2021 թվականի մարտի 26, 27 և 28^[194]։

Կանադա

Մարտի 11-ին հայտնի դարձավ Կանադայում գեղասահքի աշխարհի առաջնությունը չեղյալ հայտարարելու մասին, որը պետք է տեղի ունենար մարտի 18-ից 22-ը Մոնրեալում, առաջնությանը պետք է մասնակցեին 183 գեղասահորդներ ավելի քան 30 երկրներից^[195]։

Ստորև նշված են կորոնավիրուսի ամենաշատ դեպքեր գրանցած 15 երկրները՝ ըստ New York Times-ի

COVID-19-ի ամենաշատ դեպքեր գրանցած առաջին 15 երկրները

Երկրներ	Դեպքերի քանակ, 100,000 բնակչի հաշվով
Անդորրա	55 604
Ջիբրալթար	54 221
Դանիա	53 706
Իսլանդիա	51 939
Սան Մարինո	50 381
Ֆոլկլենդյան կղզիներ	49 647
Սլովենիա	49 040
Ավստրիա	48 202
Նիդերլանդներ	46 859
Սլովակիա	46 598
Լիխտենշտայն	45 840
Իսրայել	45 628
Սեյշելյան կղզիներ	44 957
Վրաստան	44 491
Պորտուգալիա	44 251

Աղբյուրը՝ nytimes.com

Համաճարակաբանություն և կարանտինային միջոցներ

Մարտի 11-ին ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ COVID-19 վիրուսի բռնկումը ձեռք է բերել համաճարակի բնույթ^[196], իսկ երկու օր անց, որ համաճարակի կենտրոնը Եվրոպան է։ Այդ պահին այնտեղ ամեն օր հայտարվել Է վարակման ավելի մեծ թվով նոր դեպքերի մասին, քան Չինաստանում համաճարակի գագաթնակետում^[197]։ Դրա հետ մեկտեղ աճում է համաճարակաբանական կապերի բացակայության դեպքերի թիվը՝ վիրուսի փոխանցման աղբյուրը բացատրելու համար^[198]։ Եվրոպայում վարակի տարածման առաջատարը Իտալիան է։ Մարտի 16-ի դրությամբ վարակման դեպքերի թիվը կազմել է մոտ 25 հազար, իսկ զոհերի թիվը գերազանցել է 1800-ը^[199]։ Վարակվածների թվով երկրորդ տեղում Իսպանիան է՝ վարակման շուրջ 8 հազար դեպք և մոտ 300 մահ։ Վարակման հազարավոր դեպքեր են գրանցվել նաև Ֆրանսիայում և Գերմանիայում։ Չինաստանի սահմաններից դուրս վարակվածների ընդհանուր թիվը (88365) մարտի 16-ի դրությամբ գերազանցել Է Չինաստանում վարակվածների թվին (81020)։ Նույն օրը հայտարարվեց, որ Շենգենյան գոտու և Եվրամիության արտաքին սահմանները մարտի 17-ից փակվում են մուտքի համար (սահմանափակումների գործողության նախնական ժամկետը 30 օր է)^[200]։

Սոցիալ-տնտեսական հետևանքներ

Վարակի շարունակվող տարածումը ամբողջ աշխարհում հանգեցրել է ֆոնդային շուկայի վթարի, որը սկսվել է 2020 թվականի փետրվարի կեսերին։ Մասնավորապես, Դոու Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշը և S&P 500 ցուցանիշը հաջորդ ամսվա ընթացքում նվազել են 26-27%-ով^{[201][202][203]}։

Հետաձգվել են բազմաթիվ սպորտային մրցումներ, այդ թվում՝ եվրոպական երկրների ազգային առաջնությունները գրեթե բոլոր մարզաձևերով, այդ թվում՝ ֆուտբոլը, հետաձգվել է մեկ տարով՝ 2020 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունը^[204][205]։

Չեղարկվել կամ հետաձգվել են բազմաթիվ փառատոներ, ցուցահանդեսներ և մրցույթներ, ներառյալ Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնը, Կաննի կինոփառատոնը, Ֆարնբորոյի ավիասալոնը և Եվրատեսիլ-2020 երգի մրցույթը^[206]։

• 
  Թուրքիայում, Վրաստանում, Հայաստանում, Իրանում և Ադրբեջանում մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի ցուցանիշը՝ COVID-19 համավարակի պայմաններում^[207]
• 
  Թուրքիայում, Վրաստանում, Հայաստանում, Իրանում և Ադրբեջանում գործազրկության ցուցանիշը՝ COVID-19 համավարակի պայմաններում
• 
  Նյարդահոգեբուժական համախտանիշների տարածվածությունը հետքովիդյան շրջանում (31-90 օրերի ընթացքում)

Երկիրը	Ընդհանուր դեպքերը	100 հազարի հաշվով	Մահվան դեպքերը	100 հազարի հաշվով	Պատվաստումներ
Անդորրա	42,894	55,604	153	198	69%*
Ջիբրալթար	18,419	54,654	102	303	—
Դանիա	3,184,762	53,765	6,421	108	82%
Իռլանդիա	188,291	52,113	153	42	—
Սան Մարինո	17,124	50,573	115	340	70%*
Ֆոլկլենդյան կղզիներ	1,717	50,530	0	—	—
Սլովենիա	1,025,656	49,123	6,640	318	59%
Ավստրիա	4,293,027	48,361	19,937	225	75%
Նիդերլանդներ	8,274,617	46,915	22,957	130	72%*
Սլովակիա	2,542,970	46,625	20,101	369	51%
Պորտուգալիա	4,749,137	46,245	23,190	226	86%*
Լիխտենշտայն	17,512	46,061	84	221	69%*
Իսրայել	4,146,176	45,797	10,860	120	68%
Ֆրանսիա	30,468,265	45,434	151,597	226	79%
Սեյշելներ	44,089	45,162	167	171	83%
Վրաստան	1,655,221	44,491	16,811	452	34%
Նորմանդյան կղզիներ	76,443	44,377	176	102	—
Էստոնիա	576,870	43,485	2,574	194	64%
Լատվիա	828,998	43,340	5,828	305	68%
Շվեյցարիա	3,674,986	42,858	13,804	161	70%
Կիպրոս	489,963	40,879	1,059	88	54%*
Լյուքսեմբուրգ	248,702	40,120	1,078	174	75%*
Մեն կղզի	33,098	39,130	107	127	—
Կայմանյան կղզիներ	25,318	38,982	28	43	91%
Չեռնոգորիա	237,355	38,152	2,720	437	46%
Լիտվա	1,062,819	38,137	9,147	328	67%
Չեխիա	3,920,550	36,745	40,289	378	64%
Բելգիա	4,152,558	36,159	31,754	277	80%
Բահրեյն	586,861	35,759	1,488	91	74%
Հարավային Կորեա	18,129,313	35,060	24,212	47	86%
Բրունեյ	149,337	34,466	223	51	96%*
Մալդիվներ	179,753	33,855	299	56	72%*
Անգլիա	22,305,893	33,375	178,749	267	75%
Հունաստան	3,461,025	32,297	29,869	279	71%
Գերմանիա	26,409,455	31,768	139,222	167	78%
Իռլանդիա	1,565,970	31,691	7,381	149	82%
Մոնակո	12,186	31,275	57	146	—
Սերբիա	2,017,945	29,056	16,083	232	47%
Ավստրալիա	7,345,903	28,962	8,612	34	85%
Իտալիա	17,457,950	28,953	166,835	277	79%
Մոնղոլիա	925,073	28,683	2,179	68	67%
Բարբադոս	80,846	28,167	461	161	53%
Պալաու	5,065	28,126	6	33	—
Խորվաթիա	1,137,192	27,958	15,995	393	55%
Նորվեգիա	1,433,986	26,814	3,172	59	76%
Ուրուգվայ	925,777	26,743	7,238	209	83%
Իսպանիա	12,360,256	26,256	106,493	226	86%
ԱՄՆ	84,476,159	25,459	1,004,534	303	67%
Շվեդիա	2,509,366	24,397	19,014	185	74%
Նոր Զելանդիա	1,184,508	24,090	1,152	23	83%
Բերմուդներ	15,085	23,601	138	216	75%
Սինգապուր	1,310,616	22,979	1,389	24	87%
Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ	6,765	22,527	62	206	60%
Անգիլիա	3,294	22,361	9	61	68%
Արգենտինա	9,230,573	20,540	128,889	287	83%
Պանամա	861,711	20,293	8,258	194	73%
Ֆինլանդիա	1,105,211	20,021	4,627	84	78%
Դոմինիկա	14,184	19,753	65	91	42%
Մոնտսերատ	980	19,675	6	120	37%*
Հունգարիա	1,919,840	19,650	46,547	476	63%
Չիլի	3,720,334	19,630	57,920	306	92%
Մոլդովա	518,967	19,527	11,544	434	40%*
Մալթա	94,950	18,890	722	144	93%
Թուրքիա	15,072,747	18,066	98,965	119	64%
Կոստա Ռիկա	904,934	17,928	8,525	169	82%
Մավրիկիոս	226,851	17,923	996	79	76%*
Հորդանան	1,696,937	16,799	14,066	139	45%
Բուլղարիա	1,165,356	16,706	37,150	533	30%
Հոնկոնգ	1,213,693	16,289	9,380	126	84%
Թերքս և Քայքոս կղզիներ	6,148	16,098	36	94	78%
Լիբանան	1,099,368	16,036	10,432	152	34%
Գրենադա	17,750	15,848	226	202	34%
Լեհաստան	6,008,059	15,823	116,333	306	59%
Բելիզ	59,537	15,252	678	174	54%
Քուվեյթ	633,225	15,051	2,555	61	79%
Ռումինիա	2,909,677	15,032	65,686	339	42%
Հյուսիսային Մակեդոնիա	312,097	14,980	9,307	447	40%*
Բրազիլիա	31,101,290	14,736	666,930	316	79%
Հայաստան	422,963	14,300	8,625	292	—
Սենտ Լյուսիա	25,877	14,157	371	203	30%
Մալայզիա	4,510,196	14,117	35,680	112	85%
Արևմտյան ափ և Գազա	657,705	14,038	5,660	121	38%*
Սուրինամ	80,547	13,855	1,350	232	41%
Բոտսվանա	308,126	13,375	2,697	117	59%
Կատար	369,305	13,040	677	24	92%*
Ռուսաստան	18,072,173	12,518	371,628	257	51%
Կոսովո	228,378	12,376	3,139	170	45%
Կոլումբիա	6,109,105	12,136	139,867	278	71%*
Տրինիդադ և Տոբագո	162,187	11,627	3,922	281	51%
Բոսնիա և Հերցեգովինա	377,949	11,450	15,788	478	—
Ուկրաինա	5,040,518	11,356	112,459	253	—
Տոնգա	11,742	11,237	12	11	69%*
Վիետնամ	10,720,426	11,114	43,079	45	82%
Պերու	3,581,524	11,017	213,205	656	84%
Սենթ Քիթս և Նևիս	5,757	10,896	43	81	—
Բելառուս	982,867	10,382	6,978	74	64%*
Կանադա	3,892,385	10,355	41,286	110	84%
Կաբո Վերդե	56,425	10,260	402	73	56%
Կուբա	1,105,389	9,753	8,529	75	88%
Ալբանիա	276,221	9,678	3,497	123	43%*
ԱՄԷ	909,222	9,306	2,305	24	99%
Թայվան	2,198,161	9,244	2,521	11	80%
Պարագվայ	650,661	9,236	18,894	268	49%
Բահամյան Կղզիներ	34,861	8,951	810	208	—
Թունիս	1,042,872	8,917	28,641	245	54%
Իրան	7,232,268	8,723	141,318	170	70%
Անտիգուա և Բարբուդա	8,253	8,498	138	142	—
Գայանա	64,969	8,300	1,237	158	47%
Ադրբեջան	792,785	7,909	9,713	97	48%
Սենտ Վինսենթ և Գրենադիններ	8,741	7,904	108	98	28%
Բոլիվիա	909,372	7,899	21,948	191	52%
Օման	389,473	7,829	4,260	86	62%
Բութան	59,628	7,814	21	3	88%
Ղազախստան	1,394,918	7,534	19,016	103	50%
Լիբիա	502,016	7,407	6,430	95	17%
Ֆիջի	65,063	7,311	864	97	71%
Ճապոնիա	8,881,491	7,034	30,678	24	81%
Սամոա	13,499	6,849	26	13	95%
Հարավային Աֆրիկա	3,963,394	6,768	101,250	173	32%
Նամիբիա	166,659	6,681	4,038	162	16%
Թաիլանդ	4,457,580	6,402	30,081	43	75%
Էսվատինի	72,617	6,325	1,410	123	—
Իրաք	2,328,264	5,923	25,219	64	19%
Դոմինիկյան Հանրապետություն	584,029	5,438	4,377	41	56%
Գվատեմալա	862,756	5,196	18,178	109	37%
Էկվադոր	878,196	5,055	35,645	205	80%*
Վատիկան	29	4,693	0	—	—
Ճամայկա	137,396	4,660	3,059	104	24%
Մեքսիկա	5,779,027	4,530	324,951	255	63%
Հոնդուրաս	425,371	4,365	10,899	112	56%
Նեպալ	979,163	3,423	11,952	42	69%
Ֆիլիպիններ	3,690,889	3,414	60,455	56	66%
Մարոկկո	1,169,057	3,205	16,078	44	64%
Սողոմոնյան Կղզիներ	21,237	3,171	149	22	25%
Հնդկաստան	43,164,544	3,159	524,641	38	65%
Ղրղզստան	200,993	3,113	2,991	46	20%
Վանուատու	9,230	3,078	14	5	—
Շրի Լանկա	663,845	3,045	16,518	76	66%
Լաոս	210,045	2,930	756	11	70%
Սան Տոմե և Պրինսիպի	5,991	2,786	73	34	40%*
Կիրիբատի	3,098	2,634	13	11	52%
Սալվադոր	162,755	2,522	4,132	64	67%
Սաուդյան Արաբիա	769,423	2,245	9,151	27	73%
Ինդոնեզիա	6,055,645	2,238	156,600	58	62%
Գաբոն	47,677	2,194	304	14	12%
Վենեսուելա	523,710	1,837	5,722	20	—
Զամբիա	321,915	1,802	3,987	22	18%
Արևելյան Թիմոր	22,917	1,772	131	10	51%
Զիմբաբվե	252,874	1,727	5,507	38	31%
Ջիբութի	15,675	1,610	189	19	13%
Լեսոթո	33,562	1,579	699	33	—
Մավրիտանիա	59,168	1,307	982	22	24%
Բանգլադեշ	1,953,563	1,198	29,131	18	72%
Հասարակածային Գվինեա	15,923	1,174	183	13	16%*
Մյանմա	613,355	1,135	19,434	36	45%*
Ռուանդա	130,116	1,030	1,459	12	67%
Կոմորյան Կղզիներ	8,126	955	160	19	35%
Կամբոջա	136,262	827	3,056	19	87%
Մոզամբիկ	225,781	744	2,203	7	46%
Ուզբեկստան	239,059	712	1,637	5	44%*
Պակիստան	1,530,520	707	30,379	14	57%
Քենիա	325,170	618	5,651	11	17%
Ալժիր	265,889	618	6,875	16	15%*
Գանա	161,481	531	1,445	5	21%
Սենեգալ	86,118	528	1,966	12	6.40%
Եգիպտոս	515,645	514	24,718	25	35%*
Գամբիա	12,002	511	365	16	15%
Պապուա Նոր Գվինեա	44,622	508	651	7	3%
Աֆղանստան	180,520	475	7,708	20	13%
Կամերուն	119,947	464	1,930	7	4.70%
Մալավի	85,995	462	2,641	14	6.10%
Տոգո	37,097	459	273	3	19%
Կոնգոյի Հանրապետություն	24,128	448	385	7	12%
Գվինեա Բիսաու	8,269	430	171	9	—
Եթովպիա	473,635	423	7,514	7	19%*
Ուգանդա	164,366	371	3,602	8	24%
Բուրունդի	42,084	365	38	<1	0.10%
Սիրիա	55,894	327	3,150	18	9.4%*
Կոտ դ'Իվուար	82,226	320	799	3	21%
Անգոլա	99,761	313	1,900	6	21%
Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն	14,649	309	113	2	22%
Գվինեա	36,764	288	442	3	20%
Նիկարագուա	18,491	282	239	4	73%
Հայիթի	30,861	274	835	7	1.20%
Մադագասկար	64,377	239	1,395	5	4.3%*
Բենին	26,952	228	163	1	22%
Տաջիկստան	17,786	191	125	1	53%*
Սոմալի	26,565	172	1,361	9	9.20%
Էրիթրեա	9,764	170	103	2	—
Հարավային Սուդան	17,619	159	138	1	5.80%
Մալի	31,103	158	735	4	5.70%
Լիբերիա	7,456	151	294	6	29%
Սուդան	62,374	146	4,942	12	8.5%*
Նիգերիա	256,028	127	3,143	2	8.40%
Բուրկինա Ֆասո	20,899	103	384	2	7.60%
Կոնգոյի Հանրապետություն	89,189	103	1,338	2	1.40%
Սիերա Լեոնե	7,682	98	125	2	19%
Մայրցամաքային Չինաստան	884,119	63	5,226	<1	90%
Տանզանիա	35,354	61	840	1	6.80%
Չադ	7,417	47	193	1	13%
Եմեն	11,822	41	2,149	7	1.50%
Նիգեր	9,031	39	310	1	6.70%
Մարշալյան կղզիներ	17	29	0	—	—
Միկրոնեզիա	30	26	0	—	—
Մակաո	83	13	0	—	91%
Արևմտյան Սահարա	10	2	1	<1	—
Կուկի կղզիներ	0	—	0	—	—
Ջերսի	0	—	0	—	—
Հյուսիսային Կորեա	0	—	0	—	—
Նաուրու	0	—	0	—	—
Նիուե	0	—	0	—	—
Սուրբ Հեղինեի կղզի	0	—	0	—	—
Տոկելաու	0	—	0	—	—
Թուրքմենստան	0	—	0	—	—
Տուվալու	0	—	0	—	—
Ուոլիս և Ֆուտունա	0	—	0	—	—
Անտարկտիդա	11	—	0	—	—

Աղբյուր՝The New York Times

Վիրուսի տարածման ժամանակագրությունը

Առաջին գրանցված մահը եղել է Ուհանում^[56]։

Չինաստանի սահմաններից դուրս առաջին մահը գրանցվել է Ֆիլիպիններում^{[56][208][209]}։

Առաջին մահը Ասիայից դուրս` Փարիզում^[56]։

• COVID-19 CORONAVIRUS OUTBREAK - Live

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «COVID-19 համավարակ» հոդվածին։