Maiatzaren 14

Euskal Herria

• 1610 – Nafarroako Henrike III.a (Frantziako IV.a) erregea Parisen erail zuen Ravaillac-ek.
• 1933 – Usansoloko gertaerak.
• 1937 – Sollubeko gudua amaitu zen, tropa frankisten garaipenarekin.
• 2008 – ETAk bonba-auto indartsua zartarazi zuen Legution (Araba), guardia zibil bat hilez eta koartela suntsituz.

Mundua

• 1500 – Portugalek Brasil hartu zuen agindupean.
• 1524 – San Juan de Ulúako portura (Veracruz), lehenengo hamabi fraide frantziskotarrak iritsi ziren, Mexikoko hamabi apostoluak izenez ezagunak.
• 1948 – Israelek independentzia aldarrikatu zuen.
• 1998 – Espainiako Barne ministerioak CESIDeko bi pertsona kargutik kendu zituen Herri Batasuneko egoitzan legez-kanpoko entzuketak egin izanagatik.
• 2006 – Etorkin ugari iritsi ziren Kanarietara, Afrikatik txalupetan ehundaka kilometro egin eta gero. Egun bakar batean 900 afrikar iritsi ziren.
• 2010 – Espainiako justizia aginteak Baltasar Garzón epailea aldi baterako kargutik kendu zuen, frankismoko hilketak ikertzeagatik.
• 2014 – Ezezagun batzuk Katalan Herrien batasunaren ikur den Pi de les Tres Branques zuhaitzaren adar bat ebaki zuten.

Euskal Herria

Mundua

• 1938 – The Adventures of Robin Hood ("Robin Hooden Abenturak") filma estreinatu zen, Michael Curtiz eta William Keighleyk zuzendu eta Errol Flynn, Olivia de Havilland, Basil Rathbone eta Claude Rains aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1971 – Johnny Got His Gun ("Johnnyk bere fusila hartu zuen") filma estreinatu zen, Dalton Trumbok zuzendu eta Timothy Bottoms, Jason Robards, Donald Sutherland, Diane Varsi eta Kathy Fields aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2004 – Troy ("Troia") filma estreinatu zen, Wolfgang Petersenek zuzendu eta Brad Pitt, Eric Bana, Orlando Bloom, Rose Byrne, Peter O'Toole, Diane Kruger, Sean Bean, Brian Cox, Julie Christie eta Saffron Burrows aktoreek antzeztu zuten.
• 2009 – Iron Man ("Burdinezko Gizona") filma estreinatu zen, Jon Favreauek zuzendu eta Robert Downey, Jr., Terrence Howard, Jeff Bridges, Shaun Toub eta Gwyneth Paltrow aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2009 – Fish Tank ("Arrainontzia") filma estreinatu zen, Andrea Arnoldek zuzendu eta Katie Jarvis, Kierston Wareing eta Michael Fassbender aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1980 – Martin Zabaleta eta Passang Temba xerpa Everesteko gailurrera iritsi ziren. Munduko tontorrik altuenera heldu zen lehen euskal herritar espedizioa izan zen.
• 2010 – Debako udal pilotalekua inauguratu zen.

Mundua

Euskal Herria

• 1765 – Gabriel Mendizabal, gipuzkoar jenerala (h. 1838).
• 1839 – Paul Laffitte, Bizkaian jaiotako ekonomialari eta kazetari politikoa (h. 1909).
• 1883 – Bonifacio Iraizoz Untziti, nafar organo-jotzaile eta musikagilea (h. 1951).
• 1909 –
  • Jesús Dermit, bizkaitar txirrindularia (h. 1988).
  • Celestino Uriarte, gipuzkoar miliziano komunista (h. 1979).
• 1924 – Betti Betelu, euskal dantzen lapurtar irakaslea (h. 1990).
• 1925 – Loleh Bellon, lapurtar antzezlea (h. 1999).
• 1943 – José Manuel Ibar Aspiazu, Urtain, gipuzkoar boxeolaria (h. 1992).
• 1954 – Dolores Gonzalez Katarain, Yoyes, ETAko zuzendaritzako kidea, erakundetik irten ondoren traidoretzat joa eta eraila (h. 1986).
• 1955 – Javier Bikuña, nafar futbolari-ohia.
• 1956 – Xabier Oleaga, gipuzkoar kazetaria eta AEKko sortzaileetako bat.
• 1957 – Marino Lejarreta, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1970 – Mikel Zarrabeitia, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1971 – Asier Hernandez, gipuzkoar aktorea.
• 1975 – Martxelo Sotes, nafar telebista-aurkezle, imitatzaile eta gidoilaria eta irakaslea.
• 1977 – Javier Lara, bizkaitar toreatzailea.
• 1980 – Iosune Murillo, nafar txirrindulari eta entrenatzailea.
• 1984 –
  • Beñat Sarasola, gipuzkoar olerkaria eta literaturako kritikaria.
  • Sugoi Uriarte, arabar judoka.
• 1987 –
  • Urko Arroyo, bizkaitar futbolaria.
  • Urko Vera, bizkaitar futbolaria.
  • Ibai Zabala, bizkaitar pilotaria.
• 1989 – Amaia Mendiorotz, nafar futbolaria.

Mundua

• 1316 – Karlos IV.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (h. 1378).
• 1553 – Margarita Frantziakoa, Margot erregina, Nafarroako erregina ezkontidea eta Frantziako erregina (h. 1615).
• 1666 – Viktor Amadeo II.a, Savoiako dukea, Siziliako erregea eta Sardiniako erregea (h. 1732).
• 1686 – Gabriel Fahrenheit, alemaniar fisikaria (h. 1736).
• 1710 – Adolfo Frederiko Suediakoa, Suediako erregea (h. 1771).
• 1727an bataiatua – Thomas Gainsborough, ingeles margolari eta diseinatzailea (h. 1788).
• 1759 – Luis I.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (h. 1805).
• 1771 – Robert Owen, galestar enpresaburu eta gizarte-ekintzailea (h. 1858).
• 1780 – Jules de Polignac, Frantziako 7. lehen ministroa (h. 1847).
• 1783 – Giuseppe Jappelli, italiar arkitekto eta ingeniaria (h. 1852).
• 1836 – Wilhelm Steinitz, austriar xake jokalaria, lehenbiziko munduko xake txapelduna (h. 1900).
• 1846 – Pieter Cort van der Linden, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1935).
• 1860 – Bruno Liljefors, suediar margolaria (h. 1939).
• 1863 – John Charles Fields, kanadar matematikaria (h. 1932).
• 1867 – Kurt Eisner, alemaniar politikaria (h. 1919).
• 1885 – Otto Klemperer, alemaniar orkestra-zuzendari eta musikagilea (h. 1973).
• 1897 – Sidney Bechet, estatubatuar jazz saxofoi-jotzaile, klarinete-jotzaile eta musikagilea (h. 1959).
• 1905 –
  • Jean Daniélou, frantziar jesulagun, kardinal, patrologo, teologo eta historialaria (h. 1974).
  • Nikolai Tikhonov, Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuneko lehen ministroa (h. 1997).
• 1907 –
  • Vicente Enrique Tarancón, espainiar kardinala (h. 1994).
  • Ayub Khan, Pakistango 2. presidentea (h. 1974).
• 1909 – Ramon Campabadal, kataluniar futbolari eta esku huskako pilotaria (h. 1993).
• 1912 – Fernand Pouillon, frantziar arkitekto, hirigile, eraikitzaile eta idazlea (h. 1986).
• 1918 –
  • Juan Esteban Belza, euskal jatorriko argentinar apaiza (h. 1989).
  • Marie Smith Jones, Alaska hego-erdialdealdean mintzatzen zen Eyak hizkuntzaren azken hiztuna (h. 2008).
  • Raquel Payá, valentziar pedagogoa (h. 1972).
• 1920 –
  • Maurits Coppieters, flandriar politikaria (h. 2005).
  • Muhammed Ufqir, Marokoko armadako jenerala eta politikaria (h. 1972).
• 1922 – Franjo Tuđman, lehendabiziko Kroaziako presidentea (h. 1999).
• 1925 –
  • Maria Beneyto, valentziar idazlea eta poeta, gaztelaniaz zein valentzieraz indatzi zuena (h. 2011).
  • Oona O'Neill, Charlie Chaplin britainiar aktore, zinema zuzendari eta ekoizlearen emazte eta alarguna (h. 1991).
• 1933 –
  • María Moreno, espainiar margolaria, Madrilgo margolari errealisten taldekoa (h. 2020).
  • Siân Phillips, galestar aktorea.
  • Alfredo Silva Estrada, venezuelar olerkaria (h. 2009).
• 1935 –
  • Roque Dalton, salvadortar kazetari, idazle eta iraultzailea (h. 1975).
  • Elena Frías de Chávez, venezuelar maistra, Hugo Chávezen ama.
• 1938 – Clive Rowlands, galestar errugbilari eta entrenatzailea (h. 2023).
• 1940 – Peggy Moffitt, estatubatuar modelo eta aktore ohia.
• 1943 –
  • Jack Bruce, eskoziar musikari eta baxu-jotzailea (h. 2014).
  • Ólafur Ragnar Grímsson, Islandiako 5. presidentea.
• 1944 – George Lucas, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea.
• 1945 – Yochanan Vollach, israeldar futbolaria.
• 1946 – Claudia Goldin, estatubatuar ekonomialaria, 2023ko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1947 – Joaquín Díaz González, espainiar musikaria eta folklorista.
• 1948 – Raynald Denoueix, frantziar futbolari ohia eta entrenatzailea, Real Sociedadeko entrenatzailea izandakoa.
• 1950 –
  • Mark Blum, estatubatuar aktorea (h. 2020).
  • Adolfo Domínguez, espainiar jostuna.
  • Eduardo Torres-Dulce, espainiar fiskala, irakaslea eta zine kritikoa.
• 1952 –
  • David Byrne, eskoziar-estatubatuar abeslari, gitarra-jotzaile, musikagile, zinemagile eta aktorea.
  • Robert Zemeckis, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea.
• 1953 –
  • Wim Mertens, flandriar musikagilea, piano-jotzailea eta abeslaria.
  • Norodom Sihamoni, Kanbodiako erregea.
• 1954 – Peter J. Ratcliffe, britainiar mediku eta biologoa, 2019ko Medikuntzako Nobel Saria.
• 1955 –
  • Alasdair Fraser, eskoziar biolin-jolea.
  • Mercedes Richards, astronomia eta astrofisikako katedradun jamaikarra (h. 2016).
• 1959 –
  • Patrick Bruel, judu jatorriko frantziar abeslari, aktore eta poker jokalaria.
  • Markus Büchel, Liechtensteingo Lehen Ministroa (h. 2013).
• 1960 – Simonetta Sommaruga, Suitzako konfederazioko presidentea.
• 1961 – Tim Roth, ingeles aktorea.
• 1962 –
  • Ferran Adrià, kataluniar sukaldaria, egungo sukaldaririk onenentzat hartua.
  • Jan Urban, poloniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1964 – Néstor Gorosito, argentinar futbolari ohia.
• 1966 – Mark Steifensand, ezpata modalitateko alemaniar eskrimalaria.
• 1969 – Cate Blanchett, australiar aktorea.
• 1970 – Kenichi Shimokawa, japoniar futbolari ohia.
• 1971 –
  • Sofia Coppola, estatubatuar aktore, zuzendari, gidoigile eta ekoizlea.
  • Oséas Reis dos Santos, brasildar futbolari ohia.
• 1979 – Macarena Olona, espainiar politikaria, Vox talde parlamentarioko idazkari nagusia eta bozeramailea.
• 1980 –
  • Davy Commeyne, belgikar ziklo-krosslaria.
  • Daisuke Ichikawa, japoniar futbolari ohia.
• 1983 – Amber Tamblyn, estatubatuar aktorea.
• 1984 –
  • Mónica Domínguez Blanco, espainiar kazetaria, bidaietako-kazetari gisa nabarmendua (h. 2022).
  • Mark Zuckerberg, estatubatuar programatzaile eta enpresaburua, Facebooken sortzaileetako bat.
• 1987 – François Steyn, hegoafrikar errugbilaria.
• 1988 – Nadine Sierra, estatubatuar sopranoa.
• 1989 – Ana Rujas, espainiar aktorea, gidoilaria eta modeloa.
• 1991 – Inès Jaurena, frantziar futbolaria.
• 1993 – Miranda Cosgrove, estatubatuar aktore, abeslari eta musikagilea.
• 1996 – Martin Garrix, holandar DJ eta produktorea.

Euskal Herria

• 1610 – Henrike III.a Nafarroakoa, Nafarroa eta Frantziako erregea (j. 1553).
• 1863 – San Mixel Garikoitz, Kanboko apaiza eta euskal santua, Lestelle-Bétharramen (j. 1797).
• 1878 – José María Ybarra, Ybarrako kondea, bizkaitar enpresaburua, Sevillan (j. 1816).
• 1917 – Gabriel Roby, lapurtar margolaria, Parisen (j. 1878).
• 1963 – Adriana Otaño, gipuzkoar bertsolaria (j. 1880).
• 1967 – Florentina Tasende, ANV-EAE alderdiko bizkaitar politikaria. (j. 1896)
• 1968 – Rufino Arregi, gipuzkoar kazetari eta euskaltzalea, Buenos Airesen (j. 1869).
• 1975 – Jesus Maria Markiegi, gipuzkoar ETAkidea, Guardia Zibilak tirokatua (j. 1955).
• 1996 – José Antonio Agiriano, euskal sindikalista eta politikaria (j. 1932).
• 2012 – Eñaut Larralde, euskal abeslaria eta irakaslea (j. 1909).
• 2016 – Jesús Leguina, bizkaitar legelaria, Madrilen (j. 1942).
• 2017 – Germán Yanke, bizkaitar kazetaria eta idazlea (j. 1955).
• 2021 – Carmelo Urdangarin, gipuzkoar ekonomialari, idazle, enpresari eta kultur arloko ekintzailea (j. 1932).
• 2022 – Christel Teruel, nafar musikaria (j. 1970).

Mundua

• 392 – Valentiniano II.a, erromatar enperadorea (j. 371).
• 649 – Teodoro I.a, Aita santua.
• 964 – Joan XII.a, Aita santua (j. c. 937).
• 1643 – Luis XIII.a Frantziakoa eta II.a Nafarroakoa erregea (j. 1601).
• 1761 – Thomas Simpson, britainiar matematikaria (j. 1710).
• 1818 – Matthew Lewis, ingeles idazlea, eleberrigilea eta antzerkigilea (j. 1775).
• 1827 – Louis Ramond de Carbonnières, frantziar politikaria eta geologoa (j. 1755).
• 1828 – Étienne-Jean Georget, frantziar psikiatra aitzindaria (j. 1795).
• 1840 – Carl Ludvig Engel, alemaniar arkitektoa (j. 1778).
• 1847 – Fanny Mendelssohn, alemaniar musikagile eta piano jolea (j. 1805).
• 1879 – Henry Sewell, Zeelanda Berriko lehen ministroa (j. 1807).
• 1881 – Maria Mazzarello, italiar lekaimea, Andre Maria Laguntzailearen Alaben Institutuaren sortzailea (j. 1837).
• 1893 – Ernst Kummer, alemaniar matematikaria (j. 1810).
• 1912 –
  • Frederiko VIII.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (j. 1843).
  • August Strindberg, suediar idazle eta margolaria (j. 1849).
• 1923 – Charles de Freycinet, Frantziako lehen ministroa (j. 1828).
• 1925 – Henry Rider Haggard, ingeles idazlea (j. 1856).
• 1931 – Viktor Dyk, txekiar idazle eta politikari abertzalea (j. 1877).
• 1935 – Edwin Brant Frost, estatubatuar astronomoa (j. 1866).
• 1936 – Edmund Allenby, britainiar landa-mariskala (j. 1861).
• 1940 – Emma Goldman, lituaniar anarko-komunista eta feminista (j. 1869).
• 1943 – Henri La Fontaine, belgikar abokatua, 1913ko Bakearen Nobel Saria (j. 1854).
• 1945 – Isis Pogson, britainiar astronomo eta meteorologoa, Royal Astronomical Societyko lehen emakumea (j. 1852).
• 1954 – Heinz Guderian, alemaniar jeneral nazia (j. 1888).
• 1957 – Marie Vassilieff, errusiar-frantziar pintore eta eskultorea, kubismoaren lehen sustatzaileetako bat (j. 1884).
• 1959 – Sidney Bechet, estatubatuar jazz saxofoi-jotzaile, klarinete-jotzaile eta musikagilea (j. 1897).
• 1979 –
  • José Camón Aznar, espainiar katedraduna, historialaria, idazlea eta pentsalaria (j. 1898).
  • Jean Rhys, antillar idazlea (j. 1890).
• 1980 – Hugh Griffith, galestar aktorea (j. 1912).
• 1983 – Eduardo Benavente, espainiar musikaria, Paralisis Permanente taldearen liderra (j. 1962).
• 1987 – Rita Hayworth, estatubatuar aktore eta sex symbola (j. 1918).
• 1988 –
  • Willem Drees, Herbehereetako lehen ministroa (j. 1886).
  • Ernesto Giménez Caballero, faxismoaren sustatzailea Espainian, frankismoaren aldekoa, idazlea eta enpresaria (j. 1899).
• 1991 –
  • Jiang Qing, txinatar antzezle eta politikaria eta Mao Zedong-en azken emaztea (j. 1914).
  • José María Rodero, espainiar antzezlea (j. 1922).
• 1995 – Christian Boehmer Anfinsen, estatubatuar biokimikaria, 1972ko Kimikako Nobel Saria (j. 1916).
• 1998 –
  • Mahmud Terengganukoa, Terengganuko sultana (j. 1930).
  • Frank Sinatra, estatubatuar abeslaria (j. 1915).
• 2000 – Keizō Obuchi, Japoniako lehen ministroa (j. 1937).
• 2003 –
  • Wendy Hiller, ingeles aktorea (j. 1912).
  • Robert Stack, estatubatuar aktorea (j. 1919).
• 2004 – Jesus Gil, espainiar politikaria eta Atletico Madrileko presidentea (j. 1933).
• 2006 –
  • Stanley Kunitz, estatubatuar poeta (j. 1905).
  • Robert Bruce Merrifield, estatubatuar kimikaria, 1984ko Kimikako Nobel Saria (j. 1921).
• 2015 – B. B. King, estatubatuar blues kantaria eta gitarra-jotzailea (j. 1925).
• 2017 – Powers Boothe, estatubatuar aktorea (j. 1948).
• 2018 –
  • William Vance, belgikar komikigilea (j. 1935).
  • Tom Wolfe, estatubatuar idazle era kazetaria (j. 1930).
• 2019 –
  • Tim Conway, estatubatuar aktorea (j. 1933).
  • Daniel Vidart, uruguaitar antropologoa eta idazlea (j. 1920).
• 2020 –
  • Elena Aub, espainiar-mexikar idazle eta elkarrizketatzailea (j. 1931).
  • Dalila Ennadre, marokoar film-zuzendaria (j. 1966).
• 2021 – Sándor Balassa, hungariar musikagilea (j. 1935).
• 2023 – Ferran Olivella, kataluniar futbolaria (j. 1936).

• Sehaska egutegiko izendegia: Garikoitz/Garikotz eta Eierne/Eiharne/Eihartze.