Martxoaren 19

Euskal Herria

• 1367 – Gaztelako Gerra Zibileko Inglesmendiko guduan henrikezaleak nagusitu ziren.
• 1982 – CRS bi tirokatu eta hil zituzten Baigorrin: Bernard Roussarie eta Jacques Bouyer. BVE ultraeskuindar erakundeak bere gain hartu zuen atentatua, baina poliziak IKri leporatuko zion ekintza, iparretarrek ukatu arren. Filipe Bidart eta Gabi Mouesca kondenatuko zituzten atentatuan parte hartzeagatik.

Mundua

• 1279 – Yamengo borrokaren ondorioz, Song dinastiak boterea galdu zuen Txinan.
• 1649 – Ingalaterrako Komunen Ganberak Lorden Ganbera desegitea agindu zuen, "Ingalaterrako jendearentzat baliogabe eta arriskutsutzat" joz.
• 1812 – 1812ko Espainiako Konstituzioa, Espainiako lehenengoa, onartu zen Cádizen.
• 1931 – Jokoa legeztatu zen Nevadan (AEB).
• 1932 – Sydney Harbour Bridge inauguratu zen, Australian.
• 1933 – Gerda Taro argazkilaria atxilotu zuten Alemanian, Hitler botatzeko komunisten konplot baten kide zela egotzita. Bi asteren ostean askatu zuten eta familiarekin Alemaniatik ihes egin behar izan zuen.
• 1944 – Alemania Naziak Hungaria okupatu zuen.
• 1945 – Adolf Hitlerrek Alemaniako industria, armategi eta komunikabideak desegiteko agindu zuen.
• 1998 – Sevillako auzitegiak 33 urteko kartzela zigorra ezarri zion Arny Kasuko erantzule nagusiari, umeen prostituzioa sustatzeagatik.
• 2005 – 59 hildako Shuozhoun (Txina), meategi bateko istripuaren ondorioz.
• 2011 – Herrialdeen aliantza batek, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 1973 ebazpena betearazteko helburuz Kadafiren gudarosteei erasota, Libiako aire-eremua ixteari ekin zion.

Euskal Herria

• 1999 – 11. Korrikari hasiera eman zitzaion Iruñean, martxoaren 28an Donostian amaitu zelarik.
• 2011 – Iruñean Civivox Arrosadia kultur-etxe eta liburutegi publikoa inauguratu zen.
• 2015 – 19. Korrikari hasiera eman zitzaion Urepelen, martxoaren 29an Bilbon amaitu zelarik.

Mundua

Euskal Herria

Mundua

• 1998 – Ameriketako Estatu Batuetako osasun arduradunek Viagra botikaren salmenta baimendu zuten.

Euskal Herria

• 2010 – Jon Santacana eskialari euskaldunak Paralinpiar Jokoetako jaitsiera frogan urrezko domina irabazi zuen.

Mundua

• 1977ko Bost Nazioen Txapelketa: Frantziak partida guztiak irabazi zituen eta txapelketaz gain haren bigarren Slam Nagusia eskuratu zuen. Jokaturiko lau partidatan Frantziak ez zuen entsegu bakar bat jaso.
• 2016ko Sei Nazioen Txapelketa: Ingalaterrak txapelketa irabazi eta Slam Nagusia bereganatu zuen.

Euskal Herria

• 1859 – Josefa Ignacia Albisu, gipuzkoar erraketista (h. 1950).
• 1899 – José Etxebeste, gipuzkoar futbolaria (h. 1982).
• 1910 – José Mandaluniz, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. 1973).
• 1912 – Feliciana Setoain, nafar idazle , musikari eta musikologoa (h. 2008).
• 1914 – Juan José Pradera, gipuzkoar kazetari eta diplomazialaria (h. 1976).
• 1928 – Jose Maria Setien, gipuzkoar apezpikua, Donostiako elizbarrutiko apezpiku emeritua (h. 2018).
• 1934 – Facundo Zabaleta, gipuzkoar txirrindularia (h. 2016).
• 1936 – José Luis Redrado, nafar apaiza.
• 1941 – Joxe Azurmendi, euskal idazlea, filosofoa, saiakera egilea eta poeta.
• 1945 – José Luis Galdámez, nafar txirrindulari ohia, Alfaron.
• 1948 – José Ángel Rojo, Rojo II.a, bizkaitar futbolari ohia.
• 1950 – Agustina Pontesta Garmendia, gipuzkoar irakasle, euskal filologoa, itzultzaile eta idazlea.
• 1957 – Josean Kerejeta, saskibaloi jokalari ohia eta Saski Baskoniaren presidentea.
• 1959 – Gérard Urrutia, lapurtar kantaria, kanta-egilea eta idazlea.
• 1965 – Juan José Urdiain, nafar saskibaloi jokalari ohia.
• 1966 – Amelia Salanueva, nafar abokatu eta politikaria.
• 1969 – Txema Arinas, arabar idazlea.
• 1970 – Karmele Jaio, euskal idazlea, kazetaria eta komunikazio arduraduna .
• 1979 –
  • Jon Belaustegi, gipuzkoar eskubaloi jokalari ohia.
  • Sergio Francisco, gipuzkoar futbolari ohia.
  • Joseba Zubeldia, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1982 –
  • Manex Agirre, arabar bertsolaria.
  • Higinio Rivero, bizkaitar piraguista paralinpikoa.
• 1989 – Jonathan Reguero, arabar futbolaria.
• 1994 – Imanol Corral, bizkaitar futbolaria.
• 1997 – Mikel Ioldi, nafar futbolaria.
• 1998 – Unai Agirre Manzisidor, gipuzkoar futbolaria.
• 2000 – Jokin Murgialdai, nafar txirrindularia.
• 2002 – Unai Egiluz, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 1434 – Ashikaga Yoshikatsu, Ashikaga shogunerriko zazpigarren shoguna (h. 1443).
• 1534 – Jose de Anchieta, jesuita eta Brasilen ibilitako misiolaria (h. 1597).
• 1542 – Jan Zamoyski, poloniar handikia (h. 1605).
• 1601 – Alonso Cano, espainiar eskultura-egile, pintore eta arkitektoa (h. 1667).
• 1606 – Joanes IV.a, Portugalgo erregea (h. 1656).
• 1629 – Alexis Errusiakoa, Errusiako tsarra (h. 1676).
• 1721 – Tobias Smollett, eskoziar idazle eta sendagilea (h. 1771).
• 1726 – José Clavijo y Fajardo, espainiar idazle eta naturalista (h. 1806).
• 1731 – Gabriela Silang, filipinar buruzagi militar eta iraultzailea (h. 1763).
• 1738 – Tupac Amaru II.a, Amerikan kolonialismoaren aurkako matxinatu indigena (h. 1781).
• 1792 – José María Carreño, Venezuelako presidentea (h. 1849).
• 1813 – David Livingstone, eskoziar misiolari eta esploratzailea (h. 1873).
• 1821 – Richard Francis Burton, ingeles esploratzaile, hizkuntzalari eta idazlea (h. 1890).
• 1840 – La Serneta, espainiar flamenko-abeslaria eta gitarra-jotzailea (h. 1912).
• 1841 – José Ignacio Garmendia, argentinar militarra, margolaria, idazlea eta diplomazialaria (h. 1925).
• 1844 – Minna Canth, finlandiar eleberrigile eta antzerkigilea (h. 1897).
• 1848 – Wyatt Earp, estatubatuar pistolaria, jokalaria eta polizia ofiziala (h. 1929).
• 1849 – Alfred von Tirpitz, alemaniar almirantea (h. 1930).
• 1856 – Pepe Sánchez, kubatar musikari, abeslari eta musikagilea (h. 1918).
• 1857 – Maria Josefa Portugalgoa, Portugalgo infanta (h. 1943).
• 1858 – Kang Youwei, txinatar idazlea, filosofoa eta politikaria (h. 1927).
• 1860 – William Jennings Bryan, estatubatuar hizlari eta politikaria (h. 1925).
• 1861 – Gregoria Canelo de Paredes, cacerestar chinato dialektoaren hiztuna eta Extremadurako dialektologiaren ikertzailea (h. 1917).
• 1873 – Max Reger, alemaniar musikagile, organista eta musika-irakaslea (h. 1916).
• 1875 – Zhang Zuolin, txinatar mariskala (h. 1928).
• 1879 – Aram Manukian, armeniar iraultzailea (h. 1919).
• 1883 – Norman Haworth, ingeles kimikaria, 1937ko kimikako Nobel Saria (h. 1950).
• 1885 –
  • María Collado Romero, kubatar kazetari, poeta eta feminista, Kubako Lehen emakume erreportaria .
  • Margaret Harwood, estatubatuar astronomoa, Maria Mitchell Behatokiko lehen zuzendaria (h. 1979).
• 1888 –
  • Josef Albers, alemaniar artista eta irakaslea (h. 1976).
  • Léon Scieur, belgikar txirrindularia (h. 1969).
• 1895 - Thérèse Le Prat, frantziar argazkilaria (h. 1966).
• 1899 – Aksel Sandemose, daniar eleberrigilea (h. 1965).
• 1900 –
  • Carmen Carbonell, kataluniar aktorea eta antzerki-enpresaburua (h. 1988).
  • Frédéric Joliot-Curie, frantziar fisikari eta kimikaria, 1935eko Kimikako Nobel Saria (h. 1958).
• 1905 – Albert Speer, alemaniar arkitektoa, Hirugarren Reicharen garaian Adolf Hitlerren arkitekto pertsonala (h. 1981).
• 1906 – Adolf Eichmann, alemania Naziko SSetako goi-mailako ofiziala, Holokaustoaren arduradun zuzenetako bat (h. 1962).
• 1907 – Elizabeth Maconchy, irlandar jatorriko britainiar musikagilea (h. 1994).
• 1910 – Jacob Wolfowitz, poloniar-estatubatuar estatistikaria (h. 1981).
• 1912 – Hugh Watt, Zeelanda Berriko jarduneko lehen ministroa (h. 1980).
• 1914 – Jiang Qing, txinatar antzezle eta politikaria eta Mao Zedong-en azken emaztea (h. 1991).
• 1916 – Irving Wallace, estatubatuar idazle eta gidoigilea (h. 1990).
• 1919 – Cornelis Berkhouwer, herbeheretar politikaria, Europako Legebiltzarrako presidentea (h. 1992).
• 1923 –
  • Giuseppe Rotunno, italiar argazki-zuzendaria (h. 2021).
  • Pamela Britton, estatubatuar aktorea (h. 1974).
• 1925 – Brent Scowcroft, estatubatuar militar eta politikaria (h. 2020).
• 1926 – Valerio Zurlini, italiar zinemagilea (h. 1982).
• 1928 –
  • Hans Küng, suitzar idazle, teologo eta apaiz katolikoa (h. 2021).
  • Patrick McGoohan, irlandar-estatubatuar aktorea (h. 2009).
• 1929 – Miquel Martí i Pol, kataluniar poeta, idazle eta itzultzailea izan zen, XX. mendeko ezagunenetakoa (h. 2003).
• 1933 – Philip Roth, estatubatuar eleberrigilea (h. 2018).
• 1935 – José Segú, kataluniar txirrindularia (h. 2010).
• 1936 –
  • Ursula Andress, suitzar aktorea eta sex symbola.
  • Ben Lexcen, australiar nabigatzaile eta itsasontzien diseinatzailea (h. 1988).
• 1937 – Egon Krenz, Ekialdeko Alemaniako politikari ohia.
• 1941 – Florence Delay, frantziar idazle, aktore, itzultzaile eta gidoilaria.
• 1943 –
  • Mario Molina, mexikar-estatubatuar kimikaria, 1995eko Kimikako Nobel Saria (h. 2020).
  • Mario Monti, Italiako lehen ministro ohia.
• 1946 – Bigas Luna, kataluniar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. 2013).
• 1947 – Glenn Close, estatubatuar aktorea.
• 1949 – Valery Leontiev, errusiar pop abeslaria.
• 1950 – Nadezhda Babkina, sobietar eta errusiar folk eta pop abeslaria.
• 1952 – Harvey Weinstein, estatubatuar film ekoizle ohia, sexu jazarle eta bortxatzailea izanagatik salatua.
• 1955 –
  • Joanne Chory, estatubatuar botanikari eta genetista.
  • Bruce Willis, estatubatuar aktorea.
• 1956 – Jegor Gaidar, Errusiako jarduneko lehen ministroa (h. 2009).
• 1957 – Clara Ponsatí, kataluniar ekonomialari eta politikaria.
• 1958 – Fred Stoller, estatubatuar aktorea.
• 1961 – Laurel Blair Salton Clark, estatubatuar zirujaua eta astronauta (h. 2003)
• 1964 –
  • Jeanne Gang, estatubatuar arkitektoa.
  • La Veneno, espainiar vedette, abeslari eta aktore transexuala (h. 2016).
• 1967 – Oleksiy Tsybko, ukrainar errugbilari eta militarra (h. 2022).
• 1969 –
  • Patricio Lorente, argentinar unibertsitate-akademikoa eta Wikimedia Fundazioako Administrazio Kontseiluaren presidente ohia.
  • Satoru Noda, japoniar futbolari ohia.
• 1971 - Barbara Morgenstern, indietronikako kantari eta ekoizle alemaniarra.
• 1973 – Meritxell Batet, PSCko kataluniar politikaria.
• 1974 – Hanka Kupfernagel, alemaniar txirrindulari ohia.
• 1976 –
  • Rachel Blanchard, kanadar aktorea.
  • Nino Bule, kroaziar futbolari ohia.
• 1979 –
  • Marta Espinós, espainiar piano-jotzailea eta musika-komisarioa.
  • María Vázquez, galiziar aktorea.
• 1980 – Antonella Costa, italiar-argentinar aktore eta film-zuzendaria.
• 1993 – Hakim Ziyech, herbehereetar-marokoar jatorriko futbolaria.
• 1995 – Sanni Franssi, finlandiar futbolaria.
• 1996 – Mariona Caldentey, espainiar futbolaria.
• 1997 – Katarina Zec, serbiar saskibaloi jokalaria.

Euskal Herria

• 1783 – Pedro González de Castejón, nafar itsas gizona, Espainiako Itsas Armadan teniente-jenerala, Madrilen (j. 1719).
• 1897 – Anton Abadia, lapurtar hizkuntzalari, astronomo eta idazlea, Parisen (j. 1810).
• 1959 – Fernando Urkia, nafar elizgizona, euskal idazlea eta musikagilea, Erroman (j. 1896).
• 1981 – André Capagorry, lapurtar politikaria, Saint-Denisen (j. 1894).
• 1984 – Jean-Pierre Cherid, frantziar aktibista pied-noir eta mertzenarioa, GALeko kidea, Biarritzen (j. 1941).
• 1988 – Sabino Barinaga Alberdi, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (j. 1922).
• 1995 – María Franciska Dapena Rico, palentziar-bizkaitar artista, margolaria eta idazlea, Bilbon (j. 1924).
• 2016 –
  • Jose Luis Artetxe, Athleticeko futbolaria (j. 1930).
  • Nicolás Estéfano, Bara, Athleticeko futbolaria (j. 1947).
• 2018 – Jean Michel Larrasket, ekonomialaria, Baionako Unibertsitateko irakaslea eta Iparraldeko Eusko Ikaskuntzako lehendakaria, Parisen (j. 1950).
• 2019 – Juan Luis Mendizabal, Mendi, gipuzkoar margolaria (j. 1928).

Mundua

• 1286 – Alexandro III.a Eskoziakoa, Eskoziako Erresumako erregea (j. 1241).
• 1610 – Hasegawa Tōhaku, japoniar margolaria, margolaritzako Hasegawa Eskolaren sortzailea (j. 1539).
• 1666 – Diego de Benavides, espainiar noble eta militarra (j. 1607).
• 1687 – René-Robert Cavelier de La Salle, frantziar esploratzailea (j. 1643).
• 1721 – Klemente XI.a, Aita santua (j. 1649).
• 1746 – Anna Leopoldovna, Errusiako erreginaordea (j. 1718).
• 1822 – Valentin Haüy, itsuentzako lehen eskolaren sortzailea (j. 1745).
• 1862 – Friedrich Wilhelm Schadow, alemaniar margolaria, nazaretar artearen margolari jarraitzaile eta kidea (j. 1789).
• 1864 – Alexandre Calame, suitzar paisaia-margolaria (j. 1810).
• 1865 – Joseph Lebeau, Belgikako lehen ministroa (j. 1794).
• 1884 – Elias Lönnrot, finlandiar olerkigilea (j. 1802).
• 1887 – Józef Ignacy Kraszewski, poloniar idazlea (j. 1812).
• 1914 – Giuseppe Mercalli, italiar bulkanologoa, apaiza eta irakaslea (j. 1850).
• 1916 – Vasili Surikov, errusiar margolaria (j. 1848).
• 1930 – Arthur Balfour, Erresuma Batuko lehen ministroa (j. 1848).
• 1944 – Édouard de Castelnau, frantziar politikari eta militarra (j. 1851).
• 1946 – Matilde de la Torre, espainiar kazetaria, idazle pedagogoa eta politikari sozialista (j. 1884).
• 1950 –
  • Edgar Rice Burroughs, estatubatuar idazlea, Tarzan pertsonaiaren sortzailea (j. 1875).
  • Norman Haworth, ingeles kimikaria, 1937ko kimikako Nobel Saria (j. 1883).
• 1955 – Mihály Karolyi, Hungariako Errepublikako lehenenengo presidentea (j. 1875).
• 1960 – Adolf Schulten, alemaniar historialari eta arkeologoa (j. 1870).
• 1965 – Gheorghe Gheorghiu-Dej, errumaniar politikari komunista (j. 1901).
• 1976 – Paul Kossoff, ingeles gitarra-jotzailea, Free taldeko kidea (j. 1950).
• 1978 – Gaston Julia, frantziar matematikaria (j. 1893).
• 1981 – Margarita Lecuona, kubatar kantari eta konpositorea (j. 1910).
• 1987 – Louis-Victor de Broglie, frantziar fisikaria, 1929ko Fisikako Nobel Saria (j.1892)
• 1988 – Máirtín O'Díreáin, irlanderazko idazle eta olerkaria (j. 1910).
• 1989 – Alan Civil, britainiar tronpa jolea (j. 1929).
• 1990 – Elisa Garrido, espainiar militante antifaxista libertarioa (j. 1909).
• 1996 –
  • Virginia Henderson, estatubatuar erizaina (j. 1897).
  • Chen Jingrun, zenbakien teoriari ekarpen esanguratsuak egin zizkion txinatar matematikaria (j. 1933).
  • Lise Østergaard, daniar psikologoa eta politikaria (j. 1924)
• 1997 –
  • Eugène Guillevic, bretainiar poeta (j. 1907).
  • Willem de Kooning, estatubatuar margolaria eta eskultorea (j. 1904).
• 1998 – Catherine Sauvage, frantziar abeslaria (j. 1929).
• 1999 –
  • Tofilau Eti Alesana, Samoako lehen ministroa (j. 1924).
  • José Agustín Goytisolo, espainiar olerkari eta saiakeragilea (j. 1928).
  • Juanita Reina, espainiar antzezle eta kantaria (j. 1925).
• 2008 –
  • Sir Arthur C. Clarke, zientzia-fikzioko ingeles idazlea, asmatzailea eta futurista (j. 1917).
  • Hugo Claus, belgikar idazlea (j. 1929).
  • Paul Scofield, britainiar aktorea (j. 1922).
• 2012 – Ulu Grosbard, belgikar-estatubatuar zinema-zuzendaria (j. 1929).
• 2017 – Roger Pingeon, frantziar txirrindularia (j. 1940).
• 2019 – Maurílio Jorge Quintal de Gouveia, portugaldar elizgizona (j. 1932).
• 2020 –
  • Gonzalo Cerezo Barredo, asturiar kazetaria, poltikaria eta idazlea (j. 1926).
  • Aurlus Mabélé, Soukousaren Erregea, kongoar abeslari eta konpositorea (j. 1953).
  • Peter Whittingham, ingeles futbolaria (j. 1984).
• 2022 –
  • Shahabuddin Ahmed, Bangladeshko presidentea (j. 1930).
  • Federico Martín Aramburú, argentinar errugbilaria (j. 1980).
• 2023 – Petar Nadoveza, kroaziar futbolari eta entrenatzailea (j. 1942).
• 2024 – M. Emmet Walsh, estatubatuar aktorea (j. 1935).

• Kristautasunean, San Joseren eguna.
• Sehaska egutegiko izendegia: Joseba/Josebe/Josef/Josepa/Joxe/Joxepa eta Arotz/Harotz.

Jaieguna, ondoko herrietan:

• Bizkaian: Bilbo (Deustu).