Molibdeno
Molibdenoa (grezieratik: Μόλυβδος molybdos, "beruna") elementu kimiko bat da, Mo ikurra eta 42 zenbaki atomikoa dituena.[1] Trantsizio elementuen taldeko metala da, forma metaliko puruan kolore zuri zilarkara, osozilar kolorekoa, gogorra eta xaflakorra dituena. Bere urtze-puntua 2.623 °C-koa da, alegia, soilik tantaloa, osmioa, renioa eta wolframioa baino baxuagoa. Molibdenoa 600 °C-tik gora erretzen da. Elementu guztien artean seigarren urtze-punturik altuena daukanez, sendotasun handiko altzairu-aleazioak egiteko eta katalizatzaileetan erabiltzen da. [2] Carl Wilhelm Scheele-k aurkitu zuen 1778an eta Peter jacob Hjelm-ek isolatu zuen 1781an. Ez du erreakzionatzen oxigenoarekin giro-tenperaturan, baina tenperatura altuetan molibdeno trioxidoa eratzen du.
| Molibdenoa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 42Niobioa ← Molibdenoa → Teknezioa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ezaugarri orokorrak | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Izena, ikurra, zenbakia | Molibdenoa, Mo, 42 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Serie kimikoa | trantsizio-metalak | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Taldea, periodoa, orbitala | 6, 5, d | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Masa atomikoa | 95,94(2) g/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Konfigurazio elektronikoa | [Kr] 4d5 5s1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektroiak orbitaleko | 2, 8, 18, 13, 1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Propietate fisikoak | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Egoera | solidoa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dentsitatea | (0 °C, 101,325 kPa) 10,28 g/L | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Urtze-puntua | 2.896 K (2.623 °C, 4.753 °F) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Irakite-puntua | 4.912 K (4.639 °C, 8.382 °F) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Urtze-entalpia | 37,48 kJ·mol−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Irakite-entalpia | 617 kJ·mol−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bero espezifikoa | (25 °C) 24,06 J·mol−1·K−1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lurrun-presioa
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Propietate atomikoak | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kristal-egitura | kubikoa, aurpegietan zentratua | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Oxidazio-zenbakia(k) | 6, 5, 4, 3, 2, 1 (oxido azido sendoa) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronegatibotasuna | 2,16 (Paulingen eskala) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ionizazio-potentziala | 1.a: 684,3 kJ/mol 2.a: 1.560 kJ/mol 3.a: 2.618 kJ/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Erradio atomikoa (batezbestekoa) | 145 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Erradio atomikoa (kalkulatua) | 190 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Erradio kobalentea | 145 pm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Datu gehiago | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Eroankortasun termikoa | (300 K) 138 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Soinuaren abiadura | 5.400 m/s | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Isotopo egonkorrenak | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Molibdenoaren isotopoak
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Molibdenoa aztarna-elementu gisa ageri da animalia eta landareetan, nahiz eta gehiegizko molibdeno kantitateak toxikoak izan daitezkeen hainbat animaliatan. Molibdenoak nitrogenoaren finkapenean paper garrantzitsua hartzen du, baita kofaktore moduan nitratoa erreduzitzen duten entzimetan ere. [2] Kobre, zink eta selenioarekin batera prozesu biokimiko askotan parte hartzen du. [3]
Orokorrean, naturan ez da aske aurkitzen, molibdeno sulfuro eran dago.[2] Animalietan eta landareetan dago bereziki, zeinetan bere presentzia lurreko pH-aren menpe dagoen. Ingurunea alkalinoa edo neutroa bada molibdeno edukia altua izango da. Aldiz, lurreko pH-a azidoa bada, edukia baxua izango da. [4] Itsasoko uretan kantitate handitan dago, molibdato eran (MoO42-).
Molibdenoa gure organismoarentzat mikronutriente esentziala da, hau da, ezinbesteko nutrientea da baino kantitate txikietan hartu beharrekoa.
Azken aldian asko igo da metal honek duen merkataritza-balioa. Tonako 10.000 $ inguru balio izan zuen 1997tik 2002ra, baina 2005eko ekainean 103.000 $ balio izatera igaro zen. 2007an 65.000 $ balio zuen.
Erabilera nutritiboak
Odoleko molibdeno kontzentrazioa hartutakoaren menpe dago, baina normalean 5 ng/ml bitartekoa izaten da. Mineral hau ehun eta gorputzeko ingurune likidoetan kontzentrazio txikietan dago. Plasman proteina garraiatzailea molidbato eran batzen zaie. Molidbatoaren forma biologiko aktiboa molibdenoaren kofaktore bezala ezagutzen da, CoMo izenarekin ere ezagutzen da. CoMo bost entzima garrantzitsuren kofaktorea da; hala nola, oxidasa, xantina deshidrogenasa, sulfito oxidasa, aldehido oxidasa eta nitrato reductasa. [5]
Xurgapena
Molibdenoa difusio pasiboaren bidez xurgatzen da[6]. Molidbato (MoO42-) forman xurgatzen da hartutakoaren %50-70 bitartean. [7] Xurgapenean eragiten duen faktoreetako bat tungstato sodikoa da, izan ere, hori, molibdenoaren inhibitzaile konpetitibo bat da, beraz, ehunetako molibdeno kontzentrazioa gutxitzea eragingo du .Hartutako molibdenoaren % 50-70-a hestean eta urdailean xurgatzen da, eta ondoren, gibelera, hezurretara, giltzurrunetara, giltzurrun gaineko guruinetara eta odol hodietara sakabanatzen da. Plasman proteina garraiatzaileei molibdato eran lotzen zaie gero soberakina gorozkietatik eta gernuaren bidez erraztasunez iraizteko. [4]
Metaketa
Forputzean dagoen molibdeno totalaren %83-97 proteinei lotuta dago eritrozitoetan[6]. Gorputzak molibdenoa denbora mugatu batez metatu dezake etorkizuneko erabilerarako, plasman duen erdibizitza biologikoa zortzi ordukoa da gutxi gora-behera, baina hartutako kantitate handiena gernuaren bitartez kanporatzen da. [8]
Iraizketa
Gibelak molibdenoaren erregulazio homeostatikoa burutzen du. Iraizketa gernuaren bidez egiten da eta dietaren bidez hartutako kantitatearekin erlazio zuzena du. Molibdeno ingesta txikia bada, hartutakoaren %60a gernuaren bidez kanporatzen da. Ingesta handia bada, %90a baino gehiago kanporatzen da[6]. Molibdenoa era errezean iraizten da molibdato eran.
Funtzioak [9]
Molibdenoak organismoan hainbat funtzio betetzen ditu. Horien artean:
- Purinaren metabolismoa: Xantina oxidasa eta xantina deshidrogenasa entzimen konposatu esentziala da. Hori dela eta, purinen metabolismoan garrantzi handia dauka. Entzima horiek azido nukleikoen eta purinen zatiketan parte hartzen dute, prozesu honen ondorioz, azido urikoa sortzen da. Azido urikoa propietate antioxidatzaileak ditu eta zelulak eta ehunak oxigeno singletearen, hidroxilo erradikalen eta beste partikula oxigenatu erreaktiboen aurka babesten ditu. Kasu berezietan molibdeno dosi altuak, azido urikoaren kontzentrazioa igo dezake.
- Sulfitoen metabolismoa: Sulfito oxidasak organismoko sufre konposatu organikoen deskonposizioaren ondorioz eratzen diren sulfitoak oxidatzen ditu (taurina, zisteina, metionina). Sulfato hauek gernuaren bitartez iraizten dira. Gainera, sulfito oxidasak elikagaietan ingeritutako sulfitoetara batzen da. Molibdenoa sulfito oxidasaren kontzentrazioa areagotzen du, sulfitoen erreakzio horiek ekiditen direlarik.
- Aldehidoen deskonposizioa: molidenoa aldehido oxidasen kofaktora da, zeinak purinen eta pirimidinen deskonposizioan parte hartzen duten. Entzima hauek karbohidratoak eta beste aldehidoak oxidatzen laguntzen dute, horien artean, azetaldehidoa, alkoholaren degradazioaren produktua dena.
- Kobrearen aurkakoa: Kobrea hainbat entzimen kofaktorea eta hazkuntza faktore batzuen kofaktorea da, angiogenesian (odol-baso berrien eraketan) parte hartzen dutenak. Molibdenoa organismoko gehiegizko kobre kantitatea detoxifikatzen laguntzen du, bere eliminiazioa suspertuz.
- Burdinarekin sinergismoa: burdina eta molibdenoa sinergismo elkareragina dute eta beraien artean erlazionaturik daude era desberdinetan. Molibdenoa hainbat transferasa entzimen kofaktorea da, burdinera batzen direnak eta odoleko (hemoglobina) eta muskuluetako (mioglobina) burdin kontzentrazio maila mantentzera laguntzen dutenak.
- Hortz eta haginak: esmaltean eta hortz-haginetan mineral oso garrantzitsua da.
- Gizonaren funtzio sexual egokirako parte hartzen dute. [10]
- Alkoholen, drogen eta toxinen metabolismoarekin erlazionaturiko sistema entzimatikoetan laguntzen du.[10]
Gomendioak
Eguneko dosi gomendatua helduetan 45µg-koa da. Gomendio hori aldatzen da adinarekin hurrengo taulan agertzen den moduan: [11]
| Adina/Egoera | Gomendioa (μg) |
|---|---|
| 0-6 hilabete | 2 (IA) |
| 7-12 hilabete | 3 (IA) |
| 1-3 urte | 17 |
| 4-8 urte | 22 |
| 9-13 urte | 34 |
| 14-18 urte | 43 |
| >19 urte | 45 |
| Haurdunaldia | 50 |
| Edoskitzaroa | 5 |
Iturriak
Orokorrean, esneki, haragi eta lekaleetan dago kantitate esanguratsuetan.[13]Gibela, ilarrak, arrautza, eguzkilore haziak, gari irina, dilistak eta zereal haziak ere molibdeno iturri onak dira. [14]
| Elikagaia | Molibdeno kantitatea (100g-ko) |
|---|---|
| Babarrunak (latan) | 350μg |
| Galorratza | 200μg |
| Gibela | 200μg |
| Dilistak | 120μg |
| Eguzkilore haziak | 103μg |
| Giltzurruna | 75μg |
| Lekak | 66μg |
| Pasta | 51μg |
| Arrautza | 50μg |
| Arroza | 47μg |
| Oilaskoa | 40μg |
| Osoko ogia | 25μg |
| Patata | 25μg |
| Itsaskiak | 20μg |
| Abrikota | 14μg |
Erlazionatutako gaixotasunak
Ez da behatu molibdeno gutxiegitasunik pertsona osasuntsuetan. [10]
- Hartutako molibdeno gutxiegitasuna: gutxiegitasun honen inguruan deskribatu den kasu bakarra Crohn gaixotasuna pairatzen duten pazienteen nutrizio parenteraltotalean molibdenoa ez gehitzearen ondorio izan da. Bihotz erritmo azkarra, zefaleak, gaueko itsutasuna eta , azkenik, koma izan ziren pazienteak garatu zituen adierazpen klinikoak. Amonio molibdatoarekin suplementatzean adierazpen horien hobekuntza eman zen. [15]
- Heredatutako molibdeno kofaktorearen (CoMo) gutxiegitasuna: CoMo kofaktorea 4 geneen bitartez sintetizatzen da, eta gene horietan ematen diren mutazioenondorioz molibdeno entzimen aktibitatean eragin zuzena izango du. [16]
Molibdenoaren toxizitatea gizakietan nahiko baxua da, soilik molibdenoa tratatzen den fabriketako langileetan eman dira intoxikazio kasuak. [17]
Erreferentziak
Kanpo estekak
Datuak: Q1053
Multimedia: Molybdenum / Q1053
