Спіс лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі па хіміі
Но́белеўская прэ́мія па хі́міі (шведск.: Nobelpriset i kemi) — найвышэйшая ўзнагарода за навуковыя дасягненні ў галіне хіміі, якая штогод прысуджаецца Шведскай каралеўскай акадэміяй навук у Стакгольме. Адна з пяці Нобелеўскіх прэмій, заснаваных у 1895 годзе паводле запавету шведскага хіміка Альфрэда Нобеля, які памёр у 1896 годзе. Гэтыя прэміі прысуджаюцца за выдатныя заслугі ў галінах хіміі, фізікі, літаратуры, міру і фізіялогіі або медыцыны[1]. У адпаведнасці з запаветам Нобеля прэмія знаходзіцца ў падпарадкаванні Фонду Нобеля і прысуджаецца камісіяй з пяці членаў, якія выбіраюцца Шведскай каралеўскай акадэміяй навук[2]. Лаўрэатам першай Нобелеўскай прэміі па хіміі ў 1901 годзе стаў Якаб Хендрык вант Гоф з Нідэрландаў. Кожны лаўрэат атрымлівае медаль, дыплом і грашовы прыз, які змяняецца з цягам часу[3]. У 1901 годзе вант Гоф атрымаў 150 782 шведскія кроны, што ў снежні 2008 года было эквівалентна 7 731 004 шведскім кронам. Пачынаючы з 2001 года кожная грашовая ўзнагарода складала 10 мільёнаў шведскіх крон. Прэмія ўручаецца на штогадовай цырымоніі 10 снежня, у гадавіну смерці Альфрэда Нобеля[4].
Па меншай меры 25 лаўрэатаў атрымалі Нобелеўскую прэмію за ўклад у галіне арганічнай хіміі — больш, чым у любой іншай з абласцей хіміі[5]. Двум пераможцам Нобелеўскай прэміі па хіміі, немцам Рыхарду Куну (1938) і Адольфу Бутэнанту (1939), урад не дазволіў атрымаць прэмію. Пазней яны атрымалі медалі і дыпломы, але не грошы. Фрэдэрык Сенгер з’яўляецца адным з двух лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі, які атрымаў прыз двойчы ў адной галіне ў 1958 і 1980 гадах. Другім з’яўляецца Джон Бардзін, які атрымліваў Нобелеўскую прэмію па фізіцы ў 1956 і 1972 гадах. Яшчэ двое вучоных станавіліся Нобелеўскімі лаўрэатамі і па хіміі, і ў іншай галіне: Марыя Складоўская-Кюры (атрымала Нобелеўскія прэміі па фізіцы ў 1903 годзе і па хіміі ў 1911 годзе) і Лайнус Карл Полінг (атрымаў Нобелеўскую прэмію па хіміі ў 1954 годзе і прэмію міру ў 1962 годзе)[6]. З 1901 года Нобелеўская прэмія не прысуджалася толькі 8 разоў: у 1916, 1917, 1919, 1924, 1933, 1940, 1941 і 1942 гадах. Па стане на 2016 год прэмію атрымлівалі 175 вучоных, з якіх толькі чатыры былі жанчынамі: Марыя Складоўская-Кюры (1911), Ірэн Жаліё-Кюры (1935), Дораці Кроўфут-Ходжкін (1964) і Ада Ёнат (2009)[7]. Самым маладым лаўрэатам прэміі на момант атрымання стаў Фрэдэрык Жаліё-Кюры ва ўзросце 35 гадоў у 1935 годзе, а самым узроставым быў лаўрэат 2002 года Джон Фен, якому на момант прысуджэння было 85 гадоў[8].
Лаўрэаты
1901—1910 • 1911—1920 • 1921—1930 • 1931—1940 • 1941—1950 • 1951—1960 • 1961—1970 • 1971—1980 • 1981—1990 • 1991—2000 • 2001—2010 • 2011—2020 • 2021—…
1901—1910
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1901 |  | Якаб Хендрык вант Гоф (1852—1911) |  Нідэрланды | «У знак прызнання велізарнай важнасці адкрыцця законаў хімічнай дынамікі і асматычнага ціску ў растворах»[9] |
| 1902 |  | Герман Эміль Фішэр (1852—1919) | .svg){kind=small} Германія | «За эксперыменты па сінтэзе рэчываў з сахарыднымі і пурынавымі групамі»[10] |
| 1903 |  | Свантэ Аўгуст Арэніус (1859—1927) |  Швецыя | «Як факт прызнання асаблівага значэння тэорыі электралітычнай дысацыяцыі для развіцця хіміі»[11] |
| 1904 |  | Уільям Рамзай (1852—1916) | .svg){kind=small} Вялікабрытанія | «У знак прызнання адкрыцця ім у атмасферы розных інертных газаў і вызначэння іх месца ў перыядычнай сістэме»[12] |
| 1905 | .jpg) | Іаган Фрыдрых Вільгельм Адольф фон Баер (1835—1917) | Германія | «За заслугі ў развіцці арганічнай хіміі і хімічнай прамысловасці дзякуючы працам па хіміі арганічных фарбавальнікаў і гідраараматычных злучэнняў»[13] |
| 1906 |  | Анры Муасан (1852—1907) |  Францыя | «За атрыманне элемента фтору і ўвядзенне ў лабараторную і прамысловую практыку электрычнай печы названай яго імем»[14] |
| 1907 | .jpg) | Эдуард Бухнер (1860—1917) | Германія | «За праведзеную навукова-даследчую працу ў біялагічнай хіміі і адкрыццё пазаклетачнай ферментацыі»[15] |
| 1908 | .jpg) | Эрнэст Рэзерфорд (1871—1937) | Вялікабрытанія, Новая Зеландыя (нарадзіўся ў горадзе Нельсан, Новая Зеландыя) | «За даследаванні ў галіне распаду элементаў у хіміі радыеактыўных рэчываў»[16] |
| 1909 |  | Вільгельм Оствальд (1853—1932) | Германія (нарадзіўся ў Рызе (сучасная  Латвія), якая ўваходзіла ў склад  Расійскай імперыі) | «Знак прызнання праведзенай ім работы па вывучэнню каталізу, а таксама за даследаванні асноўных прынцыпаў кіравання хімічнай раўнавагай і скарасцямі рэакцыі»[17] |
| 1910 |  | Ота Валах (1847—1931) | Германія | «У знак прызнання яго дасягненняў у галіне развіцця арганічнай хіміі і хімічнай прамысловасці, а таксама за тое, што ён першым ажыццявіў працу ў галіне аліцыклічных злучэнняў»[18] |
1911—1920
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1911 |  | Марыя Складоўская-Кюры (1867—1934) | Францыя (нарадзілася ў Варшаве,  Царства Польскае (сучасная  Польшча)) | «За выдатныя заслугі ў развіцці хіміі: адкрыццё элементаў радыю і палонію, вылучэнне радыю і вывучэнне прыроды і злучэнняў гэтага выдатнага элемента»[19] |
| 1912 | .jpg) | Віктар Грыньяр (1871—1935) | Францыя | «За адкрыццё рэактыву Грыньяра, які спрыяў развіццю арганічнай хіміі»[20] |
 | Поль Сабацье (1854—1941) | Францыя | «За метад гідрагенізацыі арганічных злучэнняў у прысутнасці дробнадысперсных металаў, які рэзка стымуляваў развіццё арганічнай хіміі»[21] | |
| 1913 |  | Альфрэд Вернер (1866—1919) |  Швейцарыя (нарадзіўся ў Мюлузе, Францыя) | «За працу аб прыродзе сувязей атамаў у малекулах у галіне неарганічнай хіміі»[22] |
| 1914 |  | Тэадор Уільям Рычардс (1868—1928) |  ЗША | «За дакладнае вызначэнне атамных мас вялікай колькасці хімічных элементаў»[23] |
| 1915 |  | Рыхард Марцін Вільштэтэр (1872—1942) | Германія | «За даследаванні фарбавальных рэчываў расліннага свету, асабліва хларафілу»[24] |
| 1916 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1917 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1918 |  | Фрыц Габер (1868—1934) | Германія | «За сінтэз аміяку з элементаў-складнікаў»[25] |
| 1919 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1920 |  | Вальтэр Герман Нернст (1864—1941) |  Германія | «У знак прызнання яго прац па тэрмадынаміцы»[26] |
1921—1930
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1921 |  | Фрэдэрык Содзі (1877—1956) | Вялікабрытанія | «За ўклад у хімію радыеактыўных рэчываў і за даследаванні паходжання і прыроды ізатопаў»[27] |
| 1922 |  | Фрэнсіс Уільям Астан (1877—1945) | Вялікабрытанія | «За зробленае з дапамогай вынайдзенага ім мас-спектрографа адкрыццё ізатопаў вялікай колькасці нерадыеактыўных элементаў і за фармуляванне правіла цэлых лікаў»[28] |
| 1923 |  | Фрыц Прэгль (1869—1930) |  Аўстрыя | «За вынаходства метаду макрааналізу арганічных рэчываў»[29] |
| 1924 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1925 |  | Рыхард Адольф Зігмандзі (1865—1929) | Германія, Венгрыя (нарадзіўся ў Вене,  Аўстрыйская Імперыя (сучасная Аўстрыя)) | «За выяўленне гетэрагеннай прыроды калоідных раствораў і за распрацаваныя ў сувязі з гэтым метады, якія маюць фундаментальнае значэнне ў сучаснай калоіднай хіміі, паколькі ўсе праявы арганічнага жыцця ў рэшце рэшт звязаны з калоідным асяроддзем пратаплазмы»[30] |
| 1926 |  | Тэадор Сведберг (1884—1941) | Швецыя | «За працы ў галіне дысперсных сістэм»[31] |
| 1927 |  | Генрых Ота Віланд (1877—1957) | Германія | «За даследаванні жоўцевых кіслот і будовы многіх падобных рэчываў»[32] |
| 1928 |  | Адольф Ота Рэйнгольд Віндаус (1876—1959) | Германія | «За працы па вывучэнні будовы стэрынаў і іх сувязі з вітаміннай групай»[33] |
| 1929 |  | Артур Гардэн (1865—1940) | Вялікабрытанія | «За даследаванні ферментацыі цукру і ферментаў закісання»[34] |
 | Ханс Карл Аўгуст Сімон фон Эйлер-Хельпін (1873—1964) | Швецыя (нарадзіўся ў Аўгсбургу, Германія) | ||
| 1930 | .jpg) | Ханс Фішэр (1881—1945) | Германія | «За даследаванні будовы геміну і хларафілу, асабліва за сінтэз геміну»[35] |
1931—1940
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1931 |  | Карл Бош (1874—1940) | Германія | «За заслугі па ўкараненні і развіцці метадаў высокага ціску ў хіміі, што з’яўляецца эпахальнай падзеяй у галіне хімічнай тэхналогіі»[36] |
 | Фрыдрых Бергіус (1884—1949) | Германія | ||
| 1932 |  | Ірвінг Ленгмюр (1881—1957) | ЗША | «За адкрыццё і даследаванні ў галіне хіміі паверхневых з’яў»[37] |
| 1933 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1934 |  | Гаральд Клейтан Юры (1893—1981) | ЗША | «За адкрыццё цяжкага вадароду — дэйтэрыю, які выкарыстоўваецца для атрымання цяжкай вады (запавольніка ў ядзерных рэактарах), а таксама як індыкатар біяхімічных рэакцый у жывой тканцы»[38] |
| 1935 |  | Фрэдэрык Жаліё-Кюры (1900—1958) | Францыя | «За выкананы сінтэз новых радыеактыўных элементаў»[39] |
 | Ірэн Жаліё-Кюры (1897—1956) | Францыя | ||
| 1936 |  | Петэр Іозеф Вільгельм Дэбай (1884—1966) | Нідэрланды | «За ўклад у разуменне малекулярнай структуры ў ходзе даследаванняў дыпольных з’яў і дыфракцыі рэнтгенаўскіх прамянёў і электронаў у газах»[40] |
| 1937 |  | Уолтэр Норман Хоўарс (1883—1950) | Вялікабрытанія | «За даследаванні вугляводаў і вітаміну C»[41] |
 | Паўль Карэр (1889—1971) | Швейцарыя | "За даследаванне караціноідаў і флавінаў, а таксама за вывучэнне вітамінаў А і B2 "[41] | |
| 1938 |  | Рыхард Кун (1900—1967) | .svg){kind=small} Германія (нарадзіўся ў Вене (сучасная Аўстрыя), якая тады ўваходзіла ў склад .svg){kind=small} Аўстра-Венгрыі) | «За яго працу па вывучэнні караціноідаў і вітамінаў»[42] |
| 1939 |  | Адольф Фрыдрых Іаган Бутэнант (1903—1995) | Германія | «За працы па палавых гармонах»[43] |
 | Леапольд Ружычка (1887—1976) | Швейцарыя (нарадзіўся ў Вукавары (сучасная  Харватыя ), які тады ўваходзіў у склад Аўстра-Венгрыі) | «За працы па поліэтылене і вышэйшых тэрпенах»[43] | |
| 1940 | Прэмія не прысуджалася | |||
1941—1950
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1941 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1942 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1943 |  | Дзьёрдзь дэ Хевешы (1885—1966) | Германія (нарадзіўся ў Будапешце (сучасная Венгрыя), які тады ўваходзіў у склад Аўстра-Венгрыі) | «За працу па выкарыстанні ізатопаў як мечаных атамаў пры вывучэнні хімічных працэсаў»[44] |
| 1944 |  | Ота Ган (1879—1968) | Германія | «За адкрыццё расшчаплення цяжкіх ядраў»[45] |
| 1945 |  | Артуры Ілмары Віртанен (1895—1973) |  Фінляндыя | «За даследаванні і дасягненні ў галіне сельскай гаспадаркі і хіміі пажыўных рэчываў, асабліва за метад кансервацыі кармоў»[46] |
| 1946 |  | Джэймс Бэтчэлер Самнер (1887—1955) | ЗША | «За адкрыццё з’явы крышталізацыі ферментаў»[47] |
 | Джон Хоўард Нортрап (1891—1987) | ЗША | «За атрыманне ў чыстым выглядзе вірусных бялкоў»[47] | |
 | Уэндэл Мерэдыт Стэнлі (1904—1971) | ЗША | ||
| 1947 |  | Роберт Робінсан (1886—1975) | Вялікабрытанія | «За даследаванні раслінных прадуктаў вялікай біялагічнай важнасці, асабліва алкалоідаў»[48] |
| 1948 |  | Арнэ Вільгельм Каўрын Тыселіус (1902—1971) | Швецыя | «За даследаванне электрафарэзу і адсарбцыйнага аналізу, асабліва за адкрыццё, звязанае з комплекснай прыродай бялкоў сыроваткі»[49] |
| 1949 |  | Уільям Фрэнсіс Джыёк (1895—1982) | ЗША | «За ўклад у хімічную тэрмадынаміку, асабліва ў тую яе вобласць, якая вывучае паводзіны рэчываў пры экстрэмальна нізкіх тэмпературах»[50] |
| 1950 |  | Ота Паўль Герман Дзільс (1876—1954) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | «За адкрыццё і развіццё дыенавага сінтэзу»[51] |
 | Курт Альдэр (1902—1958) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | ||
1951—1960
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1951 |  | Эдвін Матысан Мак-Мілан (1907—1991) | ЗША | «За адкрыцці ў галіне хіміі трансуранавых элементаў»[52] |
 | Глен Тэадор Сібарг (1912—1999) | ЗША | ||
| 1952 |  | Арчэр Джон Портэр Марцін (1910—2002) | Вялікабрытанія | «За адкрыццё метаду размеркавальнай храматаграфіі»[53] |
 | Рычард Лоўрэнс Мілінгтан Сінг (1914—1994) | Вялікабрытанія | ||
| 1953 |  | Герман Штаўдынгер (1881—1965) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | «За даследаванні ў галіне хіміі высокамалекулярных рэчываў»[54] |
| 1954 |  | Лайнус Карл Полінг (1901—1994) | ЗША | «За даследаванні прыроды хімічнай сувязі і яе прымяненне для вызначэння структуры злучэнняў»[55] |
| 1955 |  | Вінсент дзю Віньё (1901—1978) | ЗША | «За працу з біялагічна актыўнымі злучэннямі, і, перш за ўсё, за ўпершыню ажыццёўлены сінтэз поліпептыднага гармону»[56] |
| 1956 |  | Сірыл Норман Хіншэлвуд (1897—1967) | Вялікабрытанія | «За даследаванні ў галіне механізмаў хімічных рэакцый»[57] |
 | Мікалай Мікалаевіч Сямёнаў (1896—1986) |  СССР | ||
| 1957 |  | Александэр Рабертус Тод (1907—1997) | Вялікабрытанія | «За працы па нуклеатыдах і нуклеатыдных каэнзімах»[58] |
| 1958 |  | Фрэдэрык Сенгер (1918—2013) | Вялікабрытанія | «За ўстанаўленне структур бялкоў, асабліва інсуліну»[59] |
| 1959 |  | Яраслаў Гейраўскі (1890—1967) |  Чэхаславакія | «За адкрыццё і развіццё паляраграфічных метадаў аналізу»[60] |
| 1960 | Уілард Фрэнк Лібі (1908—1980) | ЗША | «За ўвядзенне метаду выкарыстання вугляроду-14 для вызначэння ўзросту ў археалогіі, геалогіі, геафізіцы і іншых галінах навукі»[61] |
1961—1970
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1961 |  | Мелвін Калвін (1911—1997) | ЗША | «За даследаванні засваення дыяксіду вугляроду раслінамі»[62] |
| 1962 |  | Макс Фердынанд Перуц (1914—2002) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў Вене (сучасная Аўстрыя), якая тады ўваходзіла ў склад Аўстра-Венгрыі) | «За даследаванні структуры глабулярных бялкоў»[63] |
 | Джон Коўдэры Кендру (1917—1997) | Вялікабрытанія | ||
| 1963 |  | Карл Цыглер (1898—1973) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | «За адкрыцці ў галіне хіміі і тэхналогіі высокамалекулярных палімераў»[64] |
 | Джуліа Ната (1903—1979) |  Італія | ||
| 1964 |  | Дораці Кроўфут-Ходжкін (1910—1994) | Вялікабрытанія | «За вызначэнне з дапамогай рэнтгенаўскіх прамянёў структур біялагічна актыўных рэчываў»[65] |
| 1965 |  | Роберт Бёрнс Вудвард (1917—1979) | ЗША | «За ўклад у даследаванне арганічнага сінтэзу»[66] |
| 1966 |  | Роберт С. Малікен (1896—1986) | ЗША | «За фундаментальную працу па хімічных сувязях і электроннай структуры малекул, ажыццёўленую з дапамогай метаду малекулярных арбіталей»[67] |
| 1967 |  | Манфрэд Эйген (1927—2019) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | «За даследаванні экстрэмальна хуткіх хімічных рэакцый, якія стымулююцца парушэннем раўнавагі з дапамогай вельмі кароткіх імпульсаў энергіі»[68] |
 | Рональд Джордж Рэйфард Норыш (1897—1978) | Вялікабрытанія | «За праведзенае імі даследаванне звышхуткіх хімічных рэакцый з дапамогай зрушэння малекулярнай раўнавагі вельмі кароткім імпульсам»[68] | |
 | Джордж Портэр (1920—2002) | Вялікабрытанія | ||
| 1968 |  | Ларс Онсагер (1903—1976) | ЗША (нарадзіўся ў Осла (сучасная  Нарвегія), які тады ўваходзіў у склад .svg){kind=small} Шведска-нарвежскай уніі) | «За адкрыццё суадносін узаемнасці ў незваротных працэсах, названых яго імем, якія маюць прынцыпова важнае значэнне для тэрмадынамікі незваротных працэсаў»[69] |
| 1969 | Дэрэк Х. Р. Бартан (1918—1998) | Вялікабрытанія | «За ўклад у развіццё канфармацыйнай канцэпцыі і яе прымяненне ў хіміі»[70] | |
 | Од Хасель (1897—1981) | Нарвегія | ||
| 1970 |  | Луіс Ф. Лелуар (1906—1987) |  Аргенціна | «За адкрыццё першага цукровага нуклеатыду і даследаванне яго функцый у ператварэнні цукру і ў біясінтэзе складаных вугляводаў»[71] |
1971—1980
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1971 |  | Герхард Герцберг (1904—1999) |  Канада (нарадзіўся ў Гамбургу, Германія) | «За яго ўклад у разуменне электроннай структуры і будовы малекул, асабліва свабодных радыкалаў»[72] |
| 1972 |  | Крысціян Б. Анфінсен (1916—1995) | ЗША | «За працу па даследаванні рыбануклеазы, асабліва ўзаемасувязі паміж амінакіслотнай паслядоўнасцю і яе біялагічна актыўнымі каферментамі»[73] |
| Станфард Мур (1913—1982) | ЗША | «За ўклад у тлумачэнне сувязі паміж хімічнай структурай і каталітычным дзеяннем актыўнага цэнтра малекулы рыбануклеазы»[73] | ||
| Уільям Х. Стайн (1911—1980) | ЗША | |||
| 1973 | Эрнст Ота Фішэр (1918—2007) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | «За наватарскую, праведзеную незалежна адзін ад аднаго, працу ў галіне хіміі металаарганічных, так званых сандвічавых, злучэнняў»[74] | |
.jpg) | Джэфры Уілкінсан (1921—1996) | Вялікабрытанія | ||
| 1974 |  | Пол Джэй Флоры (1910—1985) | ЗША | «За фундаментальныя дасягненні ў галіне тэорыі і практыкі фізічнай хіміі макрамалекул»[75] |
| 1975 |  | Джон Уоркап Корнфарт (1917—2011) |  Аўстралія , Вялікабрытанія | «За даследаванні стэрэахіміі рэакцый ферментатыўнага каталізу»[76] |
 | Уладзімір Прэлаг (1906—1998) | Швейцарыя (нарадзіўся ў Сараева (сучасная  Боснія і Герцагавіна), які тады ўваходзіў у склад Аўстра-Венгрыі) | «За даследаванні ў галіне стэрэахіміі арганічных малекул і рэакцый»[76] | |
| 1976 |  | Уільям Н. Ліпскамб (1919—2011) | ЗША | «За даследаванні структуры боравадародаў (боргідрытаў), якія тлумачаць праблемы хімічных сувязей»[77] |
| 1977 |  | Ілья Прыгожын (1917—2003) | .svg){kind=small} Бельгія (нарадзіўся ў Маскве, Расійская Імперыя) | «За працы па тэрмадынаміцы незваротных працэсаў, асабліва за тэорыю дысіпатыўных структур»[78] |
| 1978 |  | Пітэр Д. Мічэл (1920—1992) | Вялікабрытанія | «За ўклад у разуменне працэсу пераносу біялагічнай энергіі, зроблены дзякуючы стварэнню хеміасматычнай тэорыі»[79] |
| 1979 | Герберт Ч. Браўн (1912—2004) | ЗША (нарадзіўся ў Лондане, Вялікабрытанія) | «За распрацоўку новых метадаў арганічнага сінтэзу складаных бор- і фосфарзмяшчальных злучэнняў»[80] | |
| Георг Вітыг (1897—1987) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | |||
| 1980 |  | Пол Берг (1926—2023) | ЗША | «За фундаментальныя даследаванні біяхімічных уласцівасцей нуклеінавых кіслот, асабліва рэкамбінантных ДНК»[81] |
 | Уолтэр Гілберт (1932-…) | ЗША | «За іх уклад у вызначэнне паслядоўнасці асноў у нуклеінавых кіслотах»[81] | |
| | Фрэдэрык Сенгер (1918—2013) | Вялікабрытанія |
1981—1990
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1981 |  | Кэн’іці Фукуі (1918—1998) |  Японія | «За распрацоўку тэорыі праходжання хімічных рэакцый»[82] |
 | Роалд Хофман (1937-…) | ЗША (нарадзіўся ў Золачыве (сучасная  Украіна), які тады ўваходзіў у склад Міжваеннай Польшчы) | ||
| 1982 |  | Аарон Клуг (1926—2018) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў Зельве,  Літва) | «За распрацоўку метаду крышталеграфічнай электроннай мікраскапіі і тлумачэнне структуры біялагічна важных комплексаў нуклеінавая кіслата — бялок»[83] |
| 1983 |  | Генры Таўбэ (1915—2005) | ЗША (нарадзіўся ў Саскатуне, .svg){kind=small} Канада) | «За вывучэнне механізмаў рэакцый з пераносам электрону, асабліва комплексаў металаў»[84] |
| 1984 |  | Роберт Брус Мерыфілд (1921—2006) | ЗША | «За прапанаваную метадалогію хімічнага сінтэзу на цвёрдых матрыцах»[85] |
| 1985 |  | Херберт А. Хаўптман (1917—2011) | ЗША | «За выдатныя дасягненні ў распрацоўцы прамога метаду расшыфроўкі структур»[86] |
 | Джэром Карле (1918—2013) | ЗША | ||
| 1986 |  | Дадлі Р. Хершбах (1932-…) | ЗША | «За ўклад у развіццё даследаванняў дынамікі элементарных хімічных працэсаў»[87] |
| Юань Ц. Лі (1936-…) | ЗША (нарадзіўся ў Сіньчжу,  Тайвань) | |||
 | Джон Ч. Полані (1929-…) | Канада | ||
| 1987 | Дональд Джэй Крэм (1919—2001) | ЗША | «За распрацоўку і прымяненне малекул са структурна-спецыфічнымі ўзаемадзеяннямі высокай выбіральнасці»[88] | |
 | Жан-Мары Лен (1939-…) | Францыя | ||
| Чарлз Джэй Педэрсен (1904—1989) | ЗША (нарадзіўся ў Пусане (сучасная  Паўднёвая Карэя), які тады ўваходзіў у склад .svg){kind=small} Карэйскай Імперыі) | |||
| 1988 | Іаган Дайзенхофер (1943-…) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | «За ўстанаўленне трохмернай структуры фотасінтэтычнага рэакцыйнага цэнтра»[89] | |
 | Роберт Хубер (1937-…) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | ||
.jpg) | Хартмут Міхель (1948-…) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | ||
| 1989 |  | Сідней Олтмен (1939—2022) | Канада, ЗША | «За адкрыццё каталітычных уласцівасцей рыбануклеінавых кіслот»[90] |
 | Томас Чэк (1947-…) | ЗША | ||
| 1990 |  | Эліяс Джэймс Коры (1928-…) | ЗША | «За развіццё тэорыі і метадалогіі арганічнага сінтэзу»[91] |
1991—2000
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1991 |  | Рыхард Р. Эрнст (1933—2021) | Швейцарыя | «За ўклад у развіццё метадалогіі ядзернай магнітнай рэзананснай спектраскапіі высокага разрознення»[92] |
| 1992 |  | Рудольф А. Маркус (1923-…) | ЗША (нарадзіўся ў Манрэале, .svg){kind=small} Канада) | «За ўклад у тэорыю рэакцый пераносу электрону ў хімічных сістэмах»[93] |
| 1993 |  | Кэры Б. Муліс (1944—2019) | ЗША | «За вынаходства метаду палімеразнай ланцуговай рэакцыі»[94] |
 | Майкл Сміт (1932—2000) | Канада (нарадзіўся ў Блэкпуле, Вялікабрытанія) | «За фундаментальны ўклад ва ўстанаўленні алігануклеатыдна-базавага, лакальна-арыентаванага мутагенезу і яго развіццё для вывучэння бялкоў»[94] | |
| 1994 |  | Джордж А. Ола (1927—2017) | ЗША (нарадзіўся ў Будапешце, .svg){kind=small} Венгрыя) | «За ўклад у хімію карбакатыёнаў»[95] |
| 1995 |  | Паўль Джэй Крутцэн (1933—2021) | Нідэрланды | «За працы па атмасфернай хіміі, асабліва ў частцы працэсаў утварэння і раскладання азону»[96] |
 | Марыа Х. Маліна (1943—2020) | ЗША (нарадзіўся ў Мехіка,  Мексіка) | ||
 | Ф. Шэрвуд Роўланд (1927—2012) | ЗША | ||
| 1996 |  | Роберт Кёрл (1933—2022) | ЗША | «За адкрыццё Фулерэнаў»[97] |
 | Харальд У. Крота (1939—2016) | Вялікабрытанія | ||
 | Рычард Э. Смелі (1943—2005) | ЗША | ||
| 1997 |  | Пол Д. Боер (1918—2018) | ЗША | «За высвятленне ферментатыўнага механізму, які ляжыць у аснове сінтэзу адэназін-фасфату»[98] |
 | Джон Э. Уокер (1941-…) | Вялікабрытанія | ||
 | Енс К. Скоу (1918—2018) |  Данія | «За адкрыццё першага іон-транспартнага энзіму Na+,K+-АТФазы»[98] | |
| 1998 |  | Вальтэр Кон (1923—2016) | ЗША (нарадзіўся ў Вене, Аўстрыя) | «За развіццё тэорыі функцыяналу шчыльнасці»[99] |
 | Джон Попл (1925—2004) | Вялікабрытанія | «За распрацоўку вылічальных метадаў квантавай хіміі»[99] | |
| 1999 |  | Ахмед Зевейл (1946—2016) |  Егіпет, ЗША | «За даследаванні пераходных станаў, якія ўзнікаюць у час хімічных рэакцый, з выкарыстаннем фемтасекунднай тэхнікі»[100] |
| 2000 | .jpg) | Алан Джэй Хігер (1936-…) | ЗША | «За адкрыццё праводнасці ў палімерах»[101] |
 | Алан Г. Мак-Дыярмід (1927—2007) | ЗША, Новая Зеландыя (нарадзіўся ў Мастэртане, Новая Зеландыя) | ||
 | Хідэкі Сіракава (1936-…) | Японія |
2001—2010
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 2001 | Уільям С. Ноўлс (1917—2012) | ЗША | «За даследаванні, якія выкарыстоўваюцца ў фармацэўтычнай прамысловасці — стварэнне хіральных каталізатараў акісляльна-аднаўленчых рэакцый»[102] | |
 | Рыёдзі Наёры (1938-…) | Японія | ||
 | К. Бары Шарплес (1941-…) | ЗША | ||
| 2002 |  | Джон Б. Фен (1917—2010) | ЗША | «За распрацоўку метадаў ідэнтыфікацыі і аналізу структур біялагічных макрамалекул, і, у прыватнасці, за распрацоўку метадаў мас-спектраметрычнага аналізу біялагічных макрамалекул»[103] |
 | Каіці Танака (1959-…) | Японія | ||
 | Курт Вютрых (1938-…) | Швейцарыя | «За распрацоўку прымянення ЯМР-спектраскапіі для вызначэння трохмернай структуры біялагічных макрамалекул у растворы»[103] | |
| 2003 |  | Пітэр Эгр (1949-…) | ЗША | «За адкрыццё іоннага канала»[104] |
 | Родэрык Мак-Кінан (1956-…) | ЗША | «За вывучэнне структуры і механізму іонных каналаў»[104] | |
| 2004 |  | Аарон Чэхановер (1947-…) |  Ізраіль | «За адкрыццё убіквіцін-апасродаванага раскладання бялку»[105] |
 | Аўрам Гершко (1937-…) | Ізраіль (нарадзіўся ў Карцагу, Венгрыя) | ||
 | Ірвін Роўз (1926—2015) | ЗША | ||
| 2005 |  | Роберт Х. Грабс (1942-…) | ЗША | «За ўклад у развіццё метаду метатэзы ў арганічным сінтэзе»[106] |
 | Рычард Р. Шрок (1945-…) | ЗША | ||
.jpg) | Іў Шавэн (1930—2015) | Францыя | ||
| 2006 |  | Роджэр Д. Корнберг (1947-…) | ЗША | «За даследаванні механізму капіравання клеткамі генетычнай інфармацыі»[107] |
| 2007 |  | Герхард Эртль (1936-…) | Германія | «За даследаванні хімічных працэсаў на паверхнях цвёрдых цел»[108] |
| 2008 |  | Марцін Чалфі (1947-…) | ЗША | «За адкрыццё і распрацоўку зялёнага флуарэсцэнтнага бялку (GFP)»[109] |
 | Асаму Сімамура (1928—2018) | ЗША (нарадзіўся ў Кіёта, Японія) | ||
 | Роджэр Ю. Цьсен (1952—2016) | ЗША | ||
| 2009 |  | Венкатраман Рамакрышнан (1952-…) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў Чыдамбараме,  Індыя) | «За даследаванні структуры і функцыі рыбасомы»[110] |
 | Томас А. Стэйц (1940—2018) | ЗША | ||
 | Ада Е. Ёнат (1939-…) | Ізраіль | ||
| 2010 |  | Рычард Ф. Хек (1931—2015) | ЗША | «За рэакцыі перакрыжаванага ўзаемадзеяння, якія каталізуюцца паладыем, у арганічным сінтэзе»[111] |
 | Эйіці Нэгісі (1935—2021) | Японія | ||
 | Акіра Судзукі (1930-…) | Японія |
2011—2020
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 2011 |  | Дан Шэхтман (1941-…) | Ізраіль | «За адкрыццё квазікрышталёў»[112] |
| 2012 |  | Роберт Лефкавіц (1943-…) | ЗША | «За даследаванні рэцэптараў G-бялкоў»[113] |
.jpg) | Браян Кабылка (1955-…) | ЗША | ||
| 2013 |  | Марцін Карплюс (1930-…) | ЗША Аўстрыя (нарадзіўся ў Вене, Аўстрыя) | «За развіццё многамасштабных мадэлей комплексных хімічных сістэм»[114] |
 | Майкл Левіт (1947-…) | Ізраіль ЗША Вялікабрытанія (нарадзіўся ў Прэторыі, .svg){kind=small} ПАР) | ||
 | Ары Варшэль (1940-…) | Ізраіль ЗША | ||
| 2014 |  | Эрык Бецыг (1960-…) | ЗША | «За развіццё флуарэсцэнтнай мікраскапіі высокага разрознення»[115] |
 | Уільям Э. Мёрнер (1953-…) | ЗША | ||
 | Штэфан У. Гель (1962-…) | Германія (нарадзіўся ў Сінтане, .svg){kind=small} Румынія) | ||
| 2015 |  | Томас Ліндаль (1938-…) | Швецыя, Вялікабрытанія | «За механістычныя даследаванні па рэпарацыі ДНК»[116] |
 | Пол Л. Модрыч (1946-…) | ЗША | ||
 | Азіз Санджар (1946-…) |  Турцыя, ЗША | ||
| 2016 |  | Жан-П’ер Саваж (1944-…) | Францыя | «За распрацоўку і сінтэз малекулярных машын»[117] |
.jpg) | Фрэйзер Стодарт (1942-…) | Вялікабрытанія, ЗША | ||
 | Бернард Ферынга (1951-…) | Нідэрланды | ||
| 2017 | .jpg) | Жак Дзюбашэ (1942-…) | Швейцарыя | «За развіццё крыяэлектроннай мікраскапіі высокай разрознасці для вызначэння структуры біямалекул у растворы»[118] |
.jpg) | Ёахім Франк (1940-…) | ЗША | ||
.jpg) | Рычард Хендэрсан (1945-…) | Вялікабрытанія | ||
| 2018 | .jpg) | Фрэнсіс Арнольд (1956-…) | ЗША | «За даследаванне эвалюцыі ферментаў»[119] |
.jpg) | Джордж Сміт (1941-…) | ЗША | «За даследаванні пептыдаў і антыцелаў спосабам фагавага дысплэя»[120] | |
 | Грэг Уінтэр (1951-…) | Вялікабрытанія | ||
| 2019 | _(cropped).jpg) | Джон Гудэнаф (1922—2023) | ЗША | «За ўдасканаленне літый-іонных батарэй»[121] |
_2020.jpg) | Стэнлі Уітынгем (1941-…) | ЗША | ||
 | Акіра Ёсіна (1948-…) | Японія | ||
| 2020 |  | Эманюэль Шарпанцье (1968-…) | Францыя | «За развіццё метаду рэдагавання генома»[122] |
 | Джэніфер Даўдна (1964-…) | ЗША |
2021—…
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 2021 |  | Дэвід Мак-Мілан (1968-…) | Вялікабрытанія | «За развіццё асіметрычнага арганакаталізу»[123] |
 | Бенджамін Ліст (1968-…) | Германія | ||
| 2022 | | К. Бары Шарплес (1941-…) | ЗША | «За развіццё клік-хіміі і біяартаганальнай хіміі»[124] |
 | Мортэн Мельдаль (1954-…) | Данія | ||
 | Каралін Бертоцы (1966-…) | ЗША | ||
| 2023 | Муні Бавендзі (1961-…) | Францыя | За адкрыццё і сінтэз квантавых кропак[125] | |
 | Луіс Брус (1943-…) | ЗША | ||
| Аляксей Іванавіч Якімаў (1945-…) | ЗША |
Заўвагі
Крыніцы
Спасылкі
 | Спіс лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі па хіміі на Вікісховішчы |
|---|
- Афіцыйны сайт Шведскай каралеўскай акадэміі навук
- Афіцыйны сайт Фонду Нобеля
- Нобелеўскія лаўрэаты на сайце Nobelprize.org
🔥 Top keywords: Галоўная старонкаАдмысловае:SearchУладзімір КараткевічКарлес ПучдэмонМіхась ПазнякоўАдмысловае:RecentChangesВікіпедыя:ФорумЯнка БрыльРаіса Андрэеўна БаравіковаМарыя АнтуанетаАлесь БадакЯнка СіпакоўПімен ПанчанкаДзеяслоўВіктар Анатолевіч ШніпГенадзь Пятровіч ПашкоўЯўгенія ЯнішчыцМар’ян ДуксаЮрась СвіркаУладзімір Іванавіч КарызнаАлесь РазанаўБеларусьЛюдміла РублеўскаяДзікае паляванне караля СтахаВікіпедыя:СупольнасцьМіхась БашлакоўЯкуб КоласМагіла льва (паэма)Янка КупалаБярозка (часопіс)AP$ENTІван МележІван ШамякінУННВАркадзь КуляшоўДзеепрыслоўеВасіль БыкаўРыгор БарадулінЛюдзі на балоце (раман)