Afrikako Batasuna

ABren helburuak hauek dira^[4]:

1. Afrikako herrialdeen eta Afrikako nazioen arteko batasun, kohesio eta elkartasun handiagoa lortzea.
2. Bere estatu kideen subiranotasuna, lurralde osotasuna eta independentzia defendatzea.
3. Kontinentearen integrazio politiko, sozial eta ekonomikoa bizkortzea.
4. Kontinentearentzat eta bere herrientzat interesa duten gaietan Afrikako jarrera komunak sustatzea eta defendatzea.
5. Nazio Batuen Gutuna eta Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala behar bezala kontuan hartuta, Nazioarteko lankidetza bultzatzea.
6. Kontinentean, bakea, segurtasuna eta egonkortasuna sustatzea.
7. Printzipio eta erakunde demokratikoak, herri partaidetza eta gobernu ona sustatzea.
8. Giza eta herrien eskubideak sustatzea eta babestea, Giza Eskubideen eta Herrien Eskubideen Afrikako Gutunaren eta giza eskubideei dagozkien beste tresna batzuen arabera.
9. Kontinenteak munduko ekonomian eta nazioarteko negoziazioetan dagokien papera betetzeko beharrezko baldintzak ezartzea.
10. Garapen iraunkorra sustatzea ekonomia, gizarte eta kultura mailan, baita Afrikako ekonomien integrazioa ere.
11. Giza jardueraren esparru guztietan, lankidetza sustatzea Afrikako pertsonen bizi-maila igotzeko.
12. Egungo eta etorkizuneko Eskualde Ekonomia Erkidegoen arteko politikak koordinatzea eta bateratzea Batasunaren helburuak pixkanaka lortzeko.
13. Kontinentearen garapenean, aurrera egitea arlo guztietan ikerketa sustatuz, bereziki zientzian eta teknologian.
14. Nazioarteko bazkide garrantzitsuekin, lan egitea prebenitu daitezkeen gaixotasunak desagerrarazteko eta kontinenteko osasun ona sustatzeko.

Afrikako Batasuna organo politiko eta administratiboek osatzen dute. Erabakiak hartzeko organo gorena Afrikako Batasuneko Asanblada da, AUko estatu kideetako estatuburu edo gobernuburu guztiek osatua. Batzarra Félix Tshisekedi Kongoko Errepublika Demokratikoko presidentea da. AUk ordezkaritza-organo bat ere badu, Panafrikako Parlamentua, AUko estatu kideetako legebiltzar nazionalek aukeratutako 265 kidek osatzen dutena. Bere presidentea Roger Nkodo Dang da.

Afrikako Batasunaren oinarri historikoak Afrikako Estatu Independenteen Lehen Kongresuan sortu ziren, Akkran (Ghana), 1958ko apirilaren 15etik 22ra bitartean. Konferentziak Afrikako Eguna osatzea zuen helburu, Afrikako herriak atzerriko diktaduratik askatzeko zuen borondatearen askapen mugimendua urtero ospatzeko, baita Afrika batzeko eta Afrikako Batasunerako Erakundea (ABE) sortzeko ondorengo saiakerak ere (1963ko maiatzaren 25ean ABE sortu zen, eta 1981ean Afrikako Ekonomia Erkidegoa)^[5]. Kritikoek argudiatu zuten ABEk, bereziki ezer gutxi egin zuela Afrikako hiritarren eskubide eta askatasunak beren buruzagi politikoengandik babesteko, askotan "Diktadoreen Kluba" izendatzen baitzuten^[6].

AB sortzeko ideia 1990eko hamarkadaren erdialdean berpiztu zen Muammar al Kadafi Libiako estatuburuaren gidaritzapean^[7]: ABEko estatu eta gobernuburuek Sirteko Adierazpena jaulki zuten (Sirte izena, herri horretan sinatu zelako hartu zuen, Libian) 1999ko irailaren 9an Afrikako Batasuna ezartzeko deia eginez^[8]. Adierazpenari goi-bilerak jarraitu zioten: 2000. urtean, Lome-n, Afrikako Batasunaren Akta Eratzailea onartu zen, eta, 2001ean, Lusakan, Afrikako Batasuna ezartzeko plana. Aldi berean, Afrikako Garapenerako Lankidetza Berria (NEPAD) sortzeko ekimena ere eratu zen^[9][10].

Afrikako Batasuna bere lehen presidenteak, Thabo Mbeki Hegoafrikako estatuburu ohiak, abian jarri zuen Durbanen, 2002ko uztailaren 9an, Afrikako Batasunaren Batzarraren lehen saioan^[11]. Batzarraren bigarren saioa Maputon izan zen, 2003an, eta hirugarren saioa Addis Abeban, 2004ko uztailaren 6an.

2010ez geroztik, Afrikako Batasunak Afrikako espazio agentzia bateratu bat sortzea aurreikusten du^{[12][13][14][15]}.

Afrikako Batasunaren aurrean, Addis Abeban hitz egin zuen Estatu Batuetako lehen presidentea Barack Obama izan zen, 2015eko uztailaren 29an. Bere hitzaldiarekin, mundua kontinentearekin inbertsioen eta merkataritzaren bidez harreman ekonomikoak areagotzera bultzatu zuen, eta hezkuntzan, azpiegituretan eta ekonomian egindako aurrerapenak goraipatu zituen. Baina demokrazia eta kargua uzteari uko egiten zioten buruzagiak, gutxiengoen aurkako diskriminazioa (LGBT, talde erlijiosoak eta etnia barne) eta ustelkeria ere kritikatu zituen. Demokratizazioa areagotu, eta merkataritza askea iradoki zuen afrikarren bizi-kalitatea nabarmen handitzeko^[16][17].

1984an, Marokok Batasunetik ateratzea erabaki zuen Arabiar Errepublika Demokratiko Sahararra onartua izan zelako. 2017ko urtarrilaren 30ean itzuli zen Batasunera. Onartua izan den azken aurreko herrialdea Hego Sudan da, 2011eko uztailean independentzia lortu ondoren sartu baitzen.

1. Afrikako herrialdeen eta afrikarren artean batasuna eta elkartasuna lortzea.
2. Estatu partaideen subiranotasun eta lurraldetasuna babestea.
3. Kontinentearen integrazio politiko eta sozio-ekonomikoa azkartzea.
4. Kontinentearen eta herritarren intereseko auzietan afrikarren iritzi batasuna bultzatzea.
5. Nazioarteko elkarlana sustatzea.
6. Kontinentearen bakea, seguritatea eta egonkortasuna sustatzea.
7. Instituzioetan printzipio demokratikoak, herritarren parte hartzea eta gobernazio egokia bultzatzea.
8. Herritarren eskubideak babestea.
9. Ekonomia globalizatuan eta nazioarteko negoziaziotan kontinentearen berezko rola ahalbidetzeko baldintzak eratzea.
10. Garapen jasangarria maila ekonomiko, sozial eta kulturalean sustatzea eta Afrikako ekonomien integrazioa bultzatzea.
11. Afrikako herritarren bizi baldintza estandarrak igotzeko giza jarduera guztietan elkarlana sustatzea.
12. Etorkizunean era daitezkeen eskualdeko komunitate ekonomikoetako politikak harmonizatzea, Batasunaren helburuak gradualki lor daitezen.
13. Kontinentearen garapena eremu guztietan azkartzea, bereziki zientzia eta teknologia arloetan.
14. Kontinentearen osasun egoera onerako gaixotasunen erradikaziorako nazioarteko elkarlanak sustatzea.

Afrikako Batasuna organo politiko eta administratiboek osatzen dute. Erabakiak hartzeko organo gorena Afrikako Batasuneko Asanblada da, ABko estatu kideetako estatuburu edo gobernuburu guztiek osatua. Batzarra, presidenteak zuzentzen du. ABk ordezkaritza-organo bat ere badu, Panafrikako Parlamentua, ABko estatu kideetako legebiltzar nazionalek aukeratutako 265 kidek osatzen dutena.

ABko beste erakunde politiko batzuk hauek dira:

• Atzerri ministroek osatutako Kontseilu Exekutiboa, Batzarrarako erabakiak prestatzen dituena.
• Ordezkarien Batzorde Iraunkorra, ABko estatu kideetako Addis Abebako enbaxadoreek osatutakoa, eta
• Ekonomia, Gizarte eta Kultura Kontseilua (ingelesez ECOSOCC), gizarte zibileko kontsulta-organoa.

ABko Batzordea, egitura politikoen idazkaritza da. 2012ko uztailaren 15ean, Dlamini-Zumak Afrikako Batasuneko Batzordeko lehen emakume burua izateko lehia estua irabazi zuen, eta Jean Ping gabonarra ordezkatu zuen.

ABko beste egitura batzuk estatu kide ezberdinek hartzen dituzte:

• Giza eta Herrien Eskubideen Afrikako Batzordeak Banjulen (Gambian) du egoitza, eta
• Afrikako Garapenerako Lankidetza Berria (ingelesez NEPAD) eta APRM Idazkaritzak eta Parlamentu Panafrikarra Midrand-en daude, Hegoafrikan.

ABk estatu kide batean egin zuen lehen esku-hartze militarra 2003ko maiatzean izan zen Hegoafrikako, Etiopiako eta Mozambikeko soldaduz osatutako bake indar bat Burundira hedatuz akordio ezberdinen ezarpena gainbegiratzeko. Darfurko gatazkan, ABren tropak Sudanen ere zabaldu ziren bakea mantentzeko, misioa, UNAMID-en bidez, Nazio Batuen esku utzi aurretik 2008ko urtarrilaren 1ean. ABk bakea mantentzeko misio bat Somaliara ere bidali zuen Ugandako eta Burundiko tropek osatua^[18].

ABk, sortu zenean indarrean zeudenak osatzeko, kontinente mailan arauak ezartzen dituzten dokumentu berri garrantzitsu batzuk onartu ditu; besteak beste, Afrikako Batasunaren Konbentzioa Ustelkeria Prebenitzeko eta Borrokatzeko Konbentzioa (2003), Demokraziari, Hauteskundeei eta Gobernantzari buruzko Afrikako Gutuna (2007), Afrikako Garapenerako Lankidetza Berria (NEPAD) eta hari lotutako Demokrazia, Politika, Ekonomia eta Gobernu Korporatiboari buruzko Adierazpena^[19].

Urtero, Afrikaren Egunak 1963ko maiatzaren 25ean Afrikar Batasunerako Erakundearen (ABE) sorrera ospatzen du. Egun hartan, 32 estatu afrikarrek fundazio-gutuna sinatu zuten Addis Abeban, Etiopian.^[20]

Hizkuntzak

Hizkuntzen zerrende hau da:

• Ingelesa.
• Hausa.
• Frantsesa.
• Portugesa.
• Arabiera.
• Swahilia.

Afrikako Batasuna eratzeko Akordioaren arabera, bere laneko hizkuntzak arabiera, ingelesa, frantsesa, portugesa eta afrikar hizkuntzak dira, ahal den neurrian.^[21] Konstituzio Akordioa aldatzen duen protokolo batek, 2003an onartutakoak baina 2007tik aurrera abian jarritakoak, espainiera, suaxilia eta «beste edozein hizkuntza afrikar» gehitu zituen, eta sei «ofizial» izendatu zituen («lan» esan beharrean).^[22]

UAren babespean sortu zen 2001ean, eta Afrikako Hizkuntzen Akademiak Afrikako hizkuntzen erabilera eta iraupena sustatzen ditu kontinenteko biztanleen artean. UAk "Afrikako Hizkuntzen Urtea" izendatu zuen 2006. urtea.^[23][24]

Hauek dira Afrikako Batasuneko organo nagusiak:

• Afrikako Batasunaren Batzarra
• Batzorde Betearazlea
• Afrikako Batasuneko Batzordea
• Ordezkari iraunkorren batzordea.
• Bake eta Segurtasun Kontseilua.
• Afrikako Parlamentua: Johannesburg-en du egoitza, eta 2004ko irailaren 16an inauguratu zen. Sortu zen lehen bost urteetan, organo hori, orain arte UAko 46 herrialdetako 265 kidek osatua, kontsulta- eta aholkularitza-organoa izan zen. Hala ere, 2009tik aurrera, lege-eginkizunak bete ditu.
• Ekonomia eta Gizarte Kontseilua
• Justizia Gortea.
• Batzorde tekniko espezializatuak.
• Finantza erakundeak.

Herrialde kideak

Gaur egun Afrikako herrialde guztiek osatzen dute Batasuna. Badira ordea Afrikako hainbat lurralde Europako estatuen menpe daudenak, eta hauek ez dira Afrikako Batasunaren parte, hala nola Espainiaren menpeko Ceuta eta Melilla hiriak eta Frantzia, Portugal eta Erresuma Batuaren menpeko hainbat uharte.

Gobernantza

Afrikako Batasunak, oro har, aurre egin behar dion funtsezko arazoa independentzia ekonomikoa lortzea da, baina Txina, Estatu Batuak edo Europar Batasuna bezalako atzerriko emaileen finantziazioarekiko mendekotasuna.^[25] Aurrekontuaren hiru laurden baino gehiago atzerriko finantzaketatik datoz, baina UAk proposatu du kide guztientzat ondasunen inportazioei %0,2ko tasa ezartzea. Zerga horrek Afrikako erakundearen kutxei urtean 965 milioi euro inguru emango dizkiela aurreikusten da.^[26] Agintaldi, itxaropen eta baliabideen arteko desadostasunak disfuntzioak sortzen lagundu du, halaber, UAk orain arte egin dituen bake edo monitorizazio misioetan.^[27]

Era berean, AUk aurre egin behar dien beste arazo bat estatuburuen eta gobernuen arteko norgehiagoka eta zatiketak dira; izan ere, alde anitzeko erakunde gehienetan bezala, ez dira gai izan kontinenteko krisi larrien aurrean erantzuteko edo posiziorako batasuna frogatzeko, hala nola Boli Kostan, 2011ko Libian edo Malin egindako esku-hartze militarra 2013an, edo Boko Haramen indarkerian.^[28] Koordinazio-zailtasun hori aitzakiatzat erabili izan da maiz atzerriko potentziek kontinentean parte hartzeko, antzinako metropoli kolonialen edo kontinentean interesa duten beste potentzia batzuen esku-hartze humanitarioaren bidez.^[29] Azken urteotan, ordea, koordinazioan aurrera egin dute, eta jarrera bateratuak hartu dituzte 2020ko Maliko estatu-kolpearen aurrean edo Madagaskarrek UAko kide gisa duen etenaldiaren aurrean, modu inkonstituzionalean instalatutako gobernua izateagatik.^[30][31]

Ekintza militarra

Bake eta Segurtasun Saila Afrikako Batasunaren (UA) bakea, segurtasuna eta egonkortasuna lortzeko helburuak gauzatzeaz arduratzen da, 4. artikuluan (h), «Estatu kide batean esku hartzeko eskubidea, biltzarrak inguruabar larriei buruz erabaki ondoren; zehazki, gerra-krimenak, genozidioa eta gizateriaren aurkako krimenak».^[32]

Hala, UAren helburu nagusietako bat «bakea, segurtasuna eta egonkortasuna kontinentean» sustatzea da (UAren Bake eta Segurtasun Kontseilua sortzeari buruzko protokoloa, Durbanen, Hegoafrikan, 2002ko uztailean onartua). Horretarako, Bakearen eta Segurtasunaren Arkitektura osatzen duten hainbat zutabe ditu. Zutabe nagusia Bake eta Segurtasun Kontseilua da, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren irudi eta antzera, baina bere 15 estatu kide hautetsiekin 2 edo 3 urtean behin. Kontseilua da Erreserbako Indar Afrikarrak gauzatuko dituen misioak gauzatzeko organo eskuduna. Misio horiek hainbat herrialdetako kontingente militar eta zibilen erreserba bat dira, eta behaketa-misioetan eta eratze-aktan aurreikusitako estatu kideetan zabaltzeko prestatuta dago.^[33]

2002an UA sortu zenetik 2014ra hamar estatu-kolpe baino gehiago izan dira kontinentean. Estatuen arteko gerrak gutxitu diren arren, tokiko eta estatu barruko gatazka armatuek milaka biktima eta giza eskubideen urraketa larriak eragiten jarraitzen dute. Indar afrikarren misioek ahultasun asko dituzte, besteak beste, tropak behar bezala ez eratzea.^[34]

2015aren hasieran, Afrikako Batasunak misio militar aktiboak zituen Darfur-Sudanen (UNAMID, operazio hibridoa NBErekin, 2007tik), Somalian (AMISOM, 2007tik) eta Afrika Erdiko Errepublikan (MISCA, 2013tik). Egindako eragiketen artean daude Sudan (AMIS, 2004-07), Burundi (AMIB, 2003) eta Komorak (2008).

Lekualdatze behartuak izan dira Afrikako Batasunaren agendako lehentasunezko gaietako bat. Haren ikuskaritzapean, errefuxiatuei eta Afrikako milioika pertsonari lagundu dieten barneko joan-etorriei buruzko tratatu historikoak onartu dira. 2009az geroztik, Nazio Batuen Errefuxiatuentzako Goi Komisarioak (ACNUR) ordezkaritza-bulego bat du UAren aurrean Addis Abeban, eta hainbat esparrutan laguntzen du.^[35]

Bestalde, Afrikako Batasuneko estatu kideek konpromisoa hartu zuten, 2014. urtean, gosea desagerrarazteko, pobrezia erdira murrizteko eta emakumeak eta gazteak nekazaritza-ekoizpeneko kateetan sartzeko, hori guztia 2025a amaitu baino lehen.^[36]

2016. urtean, Afrikako Parlamentuak, Nazio Batuen Erakundearekin batera, ekimen kontinental bat jarri zuen abian emakumeen genitalen mozketa debekatzeko, Afrikako zenbait herrialdetan zabaldutako praktika. Gambia eta Nigeria izan ziren, 2015erako, hura debekatzen duten legeak onartzean, zehapen-neurriekin bat egin zuten azken biak.^[37]

2016. urtean Afrikako Batasunak 370 milioi euroko aurrekontua zuen.^[38] Estatu kideek 1627 bilioi US$ren BPG izendatu zuten 2013an. BPGa PPAn neurtuta, UAren ekonomiak US$2849 bilioi batzen zituen, eta munduko sailkapeneko 6. postua lortzen zuen Alemaniaren atzetik.^[39][40]

UAren etorkizuneko helburuak hauek dira: merkataritza libreko zona bat sortzea, aduana-batasuna, merkatu bateratua, banku zentrala eta dibisa partekatua. Horrela, batasun ekonomiko eta monetarioa ezarriko da, EBren antzera.^[41][42] Gaur egungo plana Afrikako Ekonomia Komunitate bat ezartzea da, 2023rako moneta bakarrarekin.^[43]

Afrikar Batasunak Agenda 2063 izeneko programa prestatu du, eta Afrikaren Garapen Ekonomikorako Elkarte Berritik ari da lanean, kontinentea garatzeko planak egiten, hala nola Afrikan Azpiegiturak Garatzeko Programa, garraioa, energia, ura eta telekomunikazioak ardatz dituena.

Besteak beste, plan hauek sartzen dira: Aireko Garraioaren Merkatu Bakarra Afrikan (SAATM). Abiadura handiko trenbide-sarea, hiriburu eta merkataritza-gune guztiak lotuko dituena. Errepide-sare berritua, zoladurarik gabeko errepideen% 50 konponduko duena, batez ere Erdialdeko Afrikan. Interneteko konexioa zuntz optikozko sare bat ezarriz, landa-eremuetarako satelite bidezko konexio-sare batekin osatua. Inga III eta Gran Inga bezalako presak eraikitzea

Azpiegiturez gain, Afrikako Batasuna moneta bakar batekin ari da inbertitzen Afrikako Ekonomia Erkidegoa ezartzeko. Kulturaren garapena Afrikako Entziklopedia eta Afrikako Museo Handiaren bidez.

Alderdi ekonomikoari dagokionez, Afrikako Inbertsio Banku bat, Afrikako Diru Funts bat eta Afrikako Banku Zentral bat sortzea.

Mugak kentzeko eta barne-mailan bisatzeko Afrikako pasaportea sortzen ere lan egiten du. Afrikako Merkataritza Libreko Eremu Kontinentalaren sorrera.

• Panafrikanismoa

• (Ingelesez)(Frantsesez)(Portugesez)(Arabieraz) Afrikako Batasunaren webgunea
• Strengthening Popular Participation in the African Union: A Guide to AU Structures and Processes, AfriMAP and Oxfam GB, 2010
• Towards a People Driven African Union: Current Challenges and New Opportunities. AfriMAP, AFRODAD and Oxfam GB, January 2007.
• Melber, Henning (2002). The New African Initiative and the African Union: A Preliminary Assessment and Documentation. Uppsala, Sweden: Nordiska Afrikainstitutet. ISBN 91-7106-486-9. OCLC 49230331
• Manby, Bronwen (November 2004). "The African Union, NEPAD, and Human Rights: The Missing Agenda". Human Rights Quarterly. 26 (4): 983–1027. doi:10.1353/hrq.2004.0051. JSTOR 20069770. S2CID 144166728
• Bibliography on the AU at the Peace Palace Library.