Urtarrilaren 19

Euskal Herria

• 1844 – Tolosa Gipuzkoako hiriburu izendatu zuten errege dekretu bidez. 1854an, progresistak boterera iristearekin batera, Donostiara lekualdatu zuten hiriburua.
• 1969 – Donostian San Sebastian bezpera ospatzeari boikota egin zioten. Aurreko urteko abuztutik Francok Gipuzkoan ezarritako salbuespen egoeraren aurkako protesta izan zen.
• 1977 – Ikurrina berriro legeztatu zuten Espainiako legedian, eta Euskal Autonomi Erkidegoko bandera ofizialtzat hartu zen.
• 1980 – ETAk Jose Miguel Palacios Dominguez saltzailea hil zuen Getxon.

Mundua

• 1949 – Kubak Israel onartu zuen.
• 1966 – Indira Gandhi Indiako lehen ministra aukeratu zuten.
• 1978 – Adulterio zigorra indargabetu zen Espainiako Estatuan; neurriak Hego Euskal Herrian ere eragin zuen.
• 1997 – Yasser Arafat buruzagia Hebronera itzuli zen 30 urte geroago eta Israelek kontrolatutako Gazako azken hiriaren askatzea ospatzen du.
• 2008 – Adolfo Nicolas espainiarra Jesusen Lagundiko buru izendatu zuten.
• 2011 – Espainiako Senatuak bertan, gaztelaniarekin batera, beste hizkuntza koofizialak erabiltzea ahalbidetu zuen; hizkuntza horien artean euskara zegoen.

Euskal Herria

• 1936 – Bertsolari Txapelketa Nagusiaren II. edizioaren finalean Jose Manuel Lujanbio Txirrita izan zen irabazle.

Mundua

• 1674 – Altzeste, edo Alzedoren garaipena (frantsesez: Alceste, ou Le triomphe d’Alcide), Jean-Baptiste Lullyren musika eta Philippe Quinaulten libretoa duen opera estreinatu zen Parisko Théâtre du Palais-Royalen.
• 1829 – Johann Wolfgang von Goetheren Fausto estreinatu zen.
• 1853 – Trobalaria (italieraz: Il trovatore), Giuseppe Verdiren musika eta Salvadore Cammarano eta Leone Emanuele Badareren libretoa duen opera estreinatu zen Erromako Apollo Antzokian.

Euskal Herria

Mundua

• 1983 – Apple Lisa aurkeztu zuen Apple Computer enpresak, lehenengo ordenagailu pertsonala erabilera grafiko bat eta sagua duena.
• 2038 – Unix denbora sistemak 32 biteko memoria sistema gainditu zuen, eta 2038. urteko arazoa sortuko da.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1685 – Sebastián Eslaba, euskal militar eta politikaria (h. 1759).
• 1687 – Gaspar Miranda, errioxar elizgizona, Iruñeko apezpikua, Calahorran (h. 1767).
• 1743 – Jose Manuel Alaba, espainiar armadako arabar militarra, esploratzailea eta intelektual ilustratua (h. 1795).
• 1832 – Sebastian Urra Jordan, nafar apaiz eta politikari karlista (h. 1897).
• 1846 – Pedro Gorriz, gaztelaniazko nafar idazlea, antzerkigilea, poeta eta kazetaria (h. 1887).
• 1846 – Mario Adan de Iartza, bizkaitar politikaria eta agronomoa (h. 1920).
• 1910 – Guillermo Lazkano, euskal herritar musikaria (h. 2001).
• 1918 – Jesus Maria Arozamena, euskal herritar kazetari eta gidoilaria (h. 1972).
• 1958 – Aurelia Lumbreras, PSNko nafar politikaria.
• 1960 – Natxo Zenborain, nafar artista.
• 1961 – David Latxaga, EAJko bizkaitar politikaria.
• 1963 – Juantxu Olano, bizkaitar baxu-jotzailea.
• 1965 – Aines Dufau Lakaberatz, baxenafar pedagogoa, hizkuntzalaria eta Euskaltzain urgazlea.
• 1966 – Itziar Nogeras, Elhuyar Fundazioko zuzendari ohia.
• 1971 – Begoña Larzabal, euskal belar hockey jokalari ohia, Madrilen.
• 1972 –
  • Josune Bereziartu, gipuzkoar eskalatzailea.
  • Ixiar Rozas, gipuzkoar idazlea.
  • Rebeka Ubera, gipuzkoar politikaria, Aralar alderdiko idazkari nagusia.
• 1973 – Julen Gabiria, bizkaitar idazle eta itzultzailea.
• 1977 – Mireya Etxaluze, euskal astrofisikaria.
• 1979 –
  • Eneko Romo, nafar futbolaria.
  • Josu Sarriegi, Sarri, gipuzkoar futbolaria.
• 1981 – Asier del Horno, bizkaitar futbolaria.
• 1990 – Ana Usabiaga, gipuzkoar txirrindularia.
• 1996 – Xabier Oroz, gipuzkoar saskibaloi jokalaria.

Mundua

• 840 – Mikel III.a, Bizantziar enperadorea (h. 867).
• 1544 – Frantzisko II.a Frantziakoa, Frantziako erregea (h. 1560).
• 1737 – Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre, frantziar idazle eta botanikoa (h. 1814).
• 1773 – Heinrich Anton Dähling, alemaniar margolaria (h. 1850).
• 1798 – Auguste Comte, soziologiaren sortzailea eta positibismoaren sortzailea (h. 1857).
• 1802 – Sylvain Van de Weyer, Belgikako lehen ministroa (h. 1874).
• 1807 – Robert E. Lee, estatubatuar militarra (h. 1870).
• 1809 – Edgar Allan Poe, estatubatuar idazle eta poeta (h. 1849).
• 1813 – Henry Bessemer, ingeles ingeniaria (h. 1898).
• 1824 – Sophia Frances Anne Caulfeild, ingeles brodatzaile eta idazlea (h. 1911).
• 1839 – Paul Cézanne, frantziar margolaria (h. 1906).
• 1851 –
  • David Starr Jordan, estatubatuar iktiologo, hezitzaile, eugenizista eta bakearen aldeko aktibista (h. 1931).
  • Jacobus Kapteyn, herbeheretar astronomoa (h. 1922).
• 1855 – Marianne Stokes, austriar margolaria, Viktoriar aroko margolaririk garrantzitsuenetarikoa (h. 1927).
• 1863 – Werner Sombart, alemaniar ekonomista eta soziologoa (h. 1941).
• 1865 – Valentin Serov, errusiar margolaria (h. 1911).
• 1866 – Carl Theodor Zahle, Danimarkako lehen ministroa (h. 1946).
• 1868 – Gustav Meyrink, austriar idazlea (h. 1932).
• 1889 – Sophie Taeuber-Arp, suitzar artista, margolari, eskultore, diseinatzaile, arkitekto eta dantzaria (h. 1943).
• 1890 – Ferruccio Parri, Italiako lehen ministroa (h. 1981).
• 1911 – Garrett Birkhoff, estatubatuar matematikaria (h. 1996).
• 1912 – Leonid Kantorovitx, errusiar matematikari eta ekonomialaria, 1975eko Ekonomiako Nobel Saria (h. 1986).
• 1915 – Stefano Vanzina, Steno, italiar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. 1988).
• 1918 – Luciano Emmer, italiar zinemagilea (h. 2009).
• 1919 –
  • Joan Brossa, kataluniar olerkaria eta dramagilea (h. 1998).
  • Simone Melchior, frantziar esploratzaile eta ozeanografoa, Jacques-Yves Cousteauren emaztea eta kolaboratzailea (h. 1990).
• 1920 – Javier Pérez de Cuéllar, peruar politikaria, Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia (h. 2020).
• 1921 – Patricia Highsmith, estatubatuar eleberrigilea, oso ezaguna idatzitako suspense lanengatik (h. 1995).
• 1922 – Jerzy Kawalerowicz, poloniar zinema-zuzendaria, zinemagile sozialisten lehen belaunaldikoa (h. 2007).
• 1923 – Eugenio de Andrade, portugaldar poeta (h. 2005).
• 1924 – Jean-François Revel, frantziar kazetari, filosofo eta idazlea (h. 2006).
• 1926 –
  • José Alfredo Jiménez, mexikar herri-musika egile eta abeslaria, inoiz izan den rantxera egile hoberenetarikoa (h. 1973).
  • Hans Massaquoi, alemaniar-estatubatuar kazetari eta idazlea, Alemania nazian jaio eta bizi izandako mulato bakarrenetarikoa (h. 2013).
• 1929 –
  • Sarah Maldoror, frantziar gidoigile eta zuzendaria (h. 2020).
  • Nel Noddings, estatubatuar feminista, pedagogo eta filosofoa (h. 2022).
• 1930 –
  • Nina Byers, estatubatuar fisikari teorikoa eta ikerketa-irakaslea (h. 2014).
  • Tippi Hedren, estatubatuar aktorea eta modeloa.
  • Uxío Novoneyra, galiziar idazlea (h. 1999).
• 1932 – Richard Lester, estatubatuar zinema zuzendaria, The Beatles taldearekin lan egiteagatik ezaguna.
• 1935 – Pupetta Maresca, Italiako Camorraren partaidea (h. 2021).
• 1939 – Phil Everly, estatubatuar abeslari eta gitarra-jotzailea (h. 2014).
• 1942 – Javier Heraud, perutar poeta (h. 1963).
• 1943 – Janis Joplin, estatubatuar rock and roll eta blues abeslaria, rockaren historian izartzat hartzen den lehenengo emakumea (h. 1970).
• 1944 – Thom Mayne, estatubatuar arkitekto dekonstruktibista.
• 1945 – Rod Canion, estatubatuar ingeniaria, Compaq Computer enpresaren sortzailea.
• 1946 –
  • Julian Barnes, ingeles idazlea.
  • Dolly Parton, estatubatuar kantaria eta antzezlea, country musikaren historiako kantari onenetakoa.
• 1948 – Juan Carlos Rodríguez Ibarra, Extremadurako presidente ohia.
• 1950 – Susana Mataix, espainar idazlea eta matematikaria.
• 1952 –
  • Nadiuska, alemaniar modelo ohi eta aktorea.
  • Marta Sanz-Solé, probabilitateen teorian espezializatutako kataluniar matematikaria.
• 1954 –
  • Katey Sagal, estatubatuar aktorea.
  • Cindy Sherman, estatubatuar argazkilari eta zinema-zuzendaria.
• 1955 – Simon Rattle, britainiar orkestra-zuzendaria.
• 1961 –
  • Jean-Patrick Lescarboura, frantziar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
  • Mercedes Marrero, saskibaloi-jokalaria eta merkataritza-nabigazioko kapitain titulua lortu zuen lehen emakume espainiarra.
• 1963 – John Bercow, Erresuma Batuko Komunen Ganberako presidentea.
• 1966 –
  • Guy Delisle, kanadar komikigilea.
  • Stefan Edberg, suediar tenislari ohia.
• 1967 – Javier Cámara, espainiar aktorea.
• 1969 –
  • Barbara Canepa, italiar komiki marrazkilari eta gidoilaria.
  • Edwidge Danticat, haitiar-estatubatuar idazlea, eleberrigilea eta ipuingilea.
  • Steve Staunton, irlandar futbolari ohia.
• 1971 – Rachel Luttrell, tanzaniar-kanadar aktore eta abeslaria.
• 1973 – Karen Lancaume, frantziar aktore pornoa (h. 2005).
• 1974 – Frank Caliendo, estatubatuar aktore eta bakarrizketalaria.
• 1976 – Marsha Thomason, ingeles aktorea.
• 1977 –
  • Nicole, txiletar abeslaria eta aktorea.
  • Jorinde Voigt, alemaniar artista garaikidea eta irakaslea.
• 1979 – Svetlana Khorkina, errusiar gimnasta ohia eta parlamentaria.
• 1980 –
  • Jenson Button, 1 Formulako ingeles pilotua.
  • Arvydas Macijauskas, lituaniar saskibaloi jokalari ohia.
• 1981 – Chris Warren, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
• 1982 – Pete Buttigieg, estatubatuar politikaria.
• 1983 –
  • Esther Acebo, espainiar aktorea, aurkezlea eta erreportaria.
  • Justyna Kowalczyk, poloniar iraupen eskiatzaile ohia.
  • Hikaru Utada, japoniar J-pop abeslari eta aktorea.
• 1985 – Damien Chazelle, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea.
• 1987 – Ares Teixidó, kataluniar telebista aurkezlea, irrati esataria eta aktorea.
• 1989 – William Pinheiro Rodrigues, brasildar futbolaria (h. 2018).
• 1992 – Mac Miller, estatubatuar rapeatzailea, abeslaria eta musika ekoizlea (h. 2018).
• 1995 – Mathieu van der Poel, herbeheretar ziklo-krosslaria.
• 1996 – Jesús Castro Romero, andaluziar aktorea.
• 2000 – Daniel Garrido Peña, espainiar futbolaria.
• 2004 – Mohamed-Ali Cho, frantziar futbolaria.

Euskal Herria

• 1753 – Joaquín Ignacio Barrenetxea, bizkaitar diplomatikoa, Hagan (j. 1681).
• 1945 – Juan Ezenarro Mendia, euskal olerkaria (j. 1890).
• 1980 – Luis Maria Solaun, Athleticeko bizkaitar futbolaria (j. 1893).
• 1993 – José Antonio Santamaría, gipuzkoar futbolari eta ostalaritza-enpresaburua, ETAk eraila (j. 1946).
• 2008 – Jose Alberdi Elorza, Burruntxali, gipuzkoar eskultorea, Dénian (j. 1922).
• 2011 – Xiri Andonegi, gipuzkoar eskultore eta margolaria (j. 1955).

Mundua

• 639 – Dagoberto I.a, saliar frankoen erregea.
• 1305 – Roger de Lauria, militarra (j. 1245).
• 1547 –
  • Pietro Bembo, italiar pizkundeko intelektual, poeta eta literatur kritikaria eta kardinala (j. 1470).
  • Henry Howard, ingeles poeta eta politikaria (j. 1516/1517).
• 1571 – Paris Bordone, italiar puzkundeko margolaria (j. 1500).
• 1576 – Hans Sachs, alemaniar olerkari eta musikagilea (j. 1494).
• 1629 – Abbas I.a Persiakoa, Persiako xah (j. 1571).
• 1729 – William Congreve, ingeles idazlea (j. 1670).
• 1851 – Esteban Echeverria, euskal jatorriko argentinar idazlea (j. 1805).
• 1865 – Pierre-Joseph Proudhon, frantziar politikaria eta mutualismoren sortzailea (j. 1809).
• 1870 – Jean-Baptiste Troppmann, frantziar serieko-hiltzailea, gillotinan (j. 1849).
• 1874 – August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, alemaniar olerkari eta filologoa (j. 1798).
• 1878 – Henri Victor Regnault, frantziar kimikaria eta fisikaria (j. 1810).
• 1889 – Jenaro Quesada, espainiar militar eta politikaria (j. 1818).
• 1901 – Albert de Broglie, Frantziako lehen ministroa (j. 1821).
• 1905 – Debendranath Tagore, indiar filosofoa.
• 1906 – Bartolomé Mitre, Argentinako presidentea (j. 1821).
• 1927 – Karlota Belgikakoa, Mexikoko enperadorea (j. 1840).
• 1929 – Liang Qichao, txinatar politikaria (j. 1873).
• 1942 –
  • Anka Butorac, kroaziar eta jugoslaviar politikari komunista, Jugoslaviar partisanoen kidea (j. 1903).
  • Claire Beck Loos, txekoslovakiar argazkilaria eta idazlea (j. 1904).
• 1947 – Manuel Machado, espainiar poeta (j. 1874).
• 1959 – Consuelo Álvarez Pool, espainiar idazlea, kazetaria, politikaria, sindikalista, sufragista eta feminista (j. 1867).
• 1963 – Andrea Villarreal, mexikar kazetaria, idazlea eta iraultzailea (j. 1881).
• 1964 –
  • Firmin Lambot, belgikar txirrindularia (j. 1886).
  • Friedrich Karl Arnold Schwassmann, alemaniar astronomoa (j. 1870).
• 1969 – Jan Palach, txekiar ikaslea, protesta politikoa egitearren bere bere buruari su emanez (j. 1948).
• 1975 – Thomas Hart Benton, estatubatuar margolaria (j. 1889).
• 1977 – Josep Trueta, kataluniar medikua (j. 1897).
• 1981 – Francesca Woodman, estatubatuar argazkilari feminista (j. 1958).
• 1986 –
  • Jón Helgason, islandiar hizkuntzalari eta poeta (j. 1899).
  • Enrique Tierno Galván, espainiar politikari, soziologo, jurista eta entsegugilea (j. 1918).
• 1987 – Lawrence Kohlberg, estatubatuar psikologoa (j. 1927).
• 1988 – Evgeni Mravinski, errusiar orkestra-zuzendaria (j. 1903).
• 1990 –
  • Pierre Barbizet, frantziar piano-jotzailea (j. 1922).
  • Osho, indiar gurua (j. 1931).
• 1992 – Wiktor Ostrowski, poloniar alpinista (j. 1905).
• 1998 – Carl Perkins, estatubatuar musikaria, rockabilly estiloaren aitzindarietako bat (j. 1932).
• 2000 –
  • Bettino Craxi, Italiako lehen ministroa (j. 1934).
  • Antonio Hernández Palacios, espainiar komikigilea (j. 1921).
  • Hedy Lamarr, austriar aktore eta asmatzailea (j. 1914).
• 2002 – Vavá, brasildar futbolaria (j. 1934).
• 2003 – Françoise Giroud, frantziar kazetari, idazle eta gidoilaria (j. 1916).
• 2006 – Wilson Pickett, estatubatuar abeslaria (j. 1941).
• 2007 – Denny Doherty, kanadar musikari, abeslari eta aktorea, The Mamas & the Papas taldeko kidea (j. 1940).
• 2008 – Suzanne Pleshette, estatubatuar aktorea (j. 1937).
• 2013 –
  • Taihō Kōki, japoniar sumolaria, gerra osteko sumolaririk garrantzitsuena kontsideratua (j. 1940).
  • Hans Massaquoi, alemaniar-estatubatuar kazetari eta idazlea, Alemania nazian jaio eta bizi izandako mulato bakarrenetarikoa (j. 1926).
• 2016 – Ettore Scola, italiar gidoilaria eta zinegilea (j. 1931).
• 2017 – Miguel Ferrer, estatubatuar aktorea (j. 1955).
• 2018 – Dorothy Malone, estatubatuar aktorea (j. 1924).
• 2019 – Jorge Albistur, euskal arbasodun uruguaiar idazlea, irakaslea eta literatura kritikoa (j. 1940).
• 2022 –
  • Hardy Krüger, alemaniar aktorea (j. 1928).
  • Gaspard Ulliel, frantziar aktore eta modeloa (j. 1984).
• 2024 –
  • Jack Burke Jr., estatubatuar golflaria (j. 1923).
  • Toru Kawashima, japoniar futbolaria (j. 1970).
  • Ester Xargay Melero, kataluniar idazle, itzultzaile, bideoartista eta kultura ekintzailea (j. 1960).

• Sehaska egutegiko izendegia: Maren eta Mario.