Otsailaren 19

Euskal Herria

• 1794 – Frantziar armadatik desertatu zuten Itsasuko 47 gaztek, Baztanera ihes eginez. Ondorioz, errepresio itzela ezagutu zuten Lapurdin.
• 1981 – ETAk Uruguaiko kontsula bahitu zuen Bartzelonan, eta Austria eta El Salvadorrekoak Bilbon.
• 1985 – Iberiaren 610 hegaldiaren istripua: Madriletik Bilbora zioan Boeing 727 bat Oiz mendian erori zen, 148 hildako utziz.
• 1999 – Euskalduna jauregia inauguratu zuten.
• 2006 – Iruñeako laku baten aurkitutako hegazti hilak, Hegazti gripearen beldurra ekarri zuen Euskal Herrira. Geroago gaixotasun honekin zerikusirik ez zuela frogatu zen.
• 2008 – 6 gazte atxilotu zituzten Gasteizen ustez kale borrokarekin zerikusirik zutelakoan.

Mundua

• 1937 – Bi gazte eritrear Italiak Etiopian inposatutako Rodolfo Graziani erregeordea hiltzen saiatu ziren. Ekitaldi batean hamar bat granada jaurti zizkioten. 50 lagun zauritu ziren erasoan.
• 1959 – Erresuma Batuak Zipreren independentzia bermatu zuen. Zipre 1960ko abuztuaren 16an independizatu zen.
• 2008 – Fidel Castrok uko egin zion Kubako presidente izateari.
• 2010 – 41 pertsona hil ziren Marokoko Meknes herrian meskita bat behera erortzean.

Euskal Herria

• 1853 – El dominó azul, Emilio Arrieta nafar konposatzailearen musika eta Francisco Camprodónen libretoa duen zarzuela estreinatu zen Madrilgo Teatro del Circon.

Mundua

• 1999 – 8mm filma estreinatu zen, Joel Schumacherek zuzendu eta Nicolas Cage, Joaquin Phoenix, James Gandolfini, Peter Stormare, Anthony Heald eta Chris Bauer aktoreek antzeztu zuten.

Euskal Herria

Mundua

• 1986 – SESBk Mir espazio-estazioa orbitan jarri zuen.
• 2010 – IUPACek Kopernizio izena eman zion 112. elementu kimikoari.

Euskal Herria

• 2023 – Winter Series 2022/2023 finala: Diego Beaskoetxea gernikarrak eta Imanol Lopez zumaiarrak osatutako bikoteak eskuratu zuen txapela, Xabier Barandika eta Unai Lekerikari irabazi ostean.

Mundua

• 1910 – Ingalaterrako Manchester hirian Old Trafford estadioa inauguratu zen, Manchester United taldearen futbol zelaia.

Euskal Herria

• 1762 – Jean-Pierre Basterretxe, lapurtar politikaria (h. 1827).
• 1843 – Alvaro Sodupe, arabar militar eta kazetari karlista (h. 1889).
• 1885 – Gabino Garriga, bizkaitar idazlea (h. 1969).
• 1892 – René Labat, lapurtar atleta (h. 1970).
• 1905 – Ximon Ibarra, Zubikoa, nafar bertsolaria (h. 1979).
• 1907 – Pedro Lozano Sotés, nafar artista (h. 1985).
• 1913 – Maria Dolores Goya Mendiola, gipuzkoar irakaslea (h. 1986).
• 1923 – Julita Berrojalbiz, bizkaitar irakasle eta euskaltzalea, Bizkaiko ikastolen mugimenduaren bultzatzailea izandakoa (h. 1998).
• 1924 – Amale Arzelus, gipuzkoar euskaltzalea eta irrati esataria (h. 2015).
• 1933 – Mixel Itzaina, baxenafar idazlea.
• 1936 – Paloma O'Shea, O'Sheako markesa, bizkaitar filantropo eta mezenasa.
• 1937 – Jean Pierre Curutchet, baxenafar idazlea.
• 1950 – Joseba Zubia, bizkaitar politikaria.
• 1958 – Laurent Pardo, lapurtar errugbilari ohia.
• 1959 – Iñigo Barandiaran Benito, gipuzkoar funtzionario eta politikaria.
• 1962 –
  • Juan Miguel Alonso, gipuzkoar saskibaloi jokalari ohia.
  • Felix Espilla, bizkaitar zesta-puntako jokalari ohia.
• 1966 – Bego Alabazan, bizkaitar ipuin-kontalaria.
• 1978 – Unai Alba, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1979 – Luis Prieto, bizkaitar futbolari ohia.
• 1980 – Iraia Okina, bizkaitar ilustratzailea.
• 1985 – Sébastien Rouet, lapurtar errugbilaria.
• 1987 –
  • Jagoba Beobide, gipuzkoar futbolaria.
  • Beñat Etxebarria, bizkaitar futbolaria.
• 1992 – Kerman Lejarraga, bizkaitar boxeolaria.
• 1998 – Jon Urkiza, bizkaitar futbolaria.
• 2002 – Egoitz Arana, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 1473 – Nikolas Koperniko, prusiar astronomoa, astronomia modernoaren aita (h. 1543).
• 1526 – Carolus Clusius, flandriar botanikaria (h. 1609).
• 1624 – Antonio Bellucci, italiar margolaria (h. 1726).
• 1717 – David Garrick, ingeles antzezle, antzerkigile eta antzerki-ekoizlea (h. 1779).
• 1743 – Luigi Boccherini, italiar konpositore eta txelo-jotzailea (h. 1805).
• 1770 – Francisco Amorós, Soteloko markesa, espainiar pedagogo eta militarra (h. 1848).
• 1791 – Concepción Argüello, Nikolai Rezanov ekin izan zuen maitasunezko historia tragikoaren ondorioz ezaguna (h. 1857).
• 1799 – Ferdinand Reich, alemaniar kimikaria (h. 1882).
• 1804 – Karl von Rokitansky, austriar sendagilea (h. 1878).
• 1812 – Zygmunt Krasinski, poloniar idazlea (h. 1859).
• 1817 – Gilen III.a Herbehereetakoa, Herbehereetako errege eta Luxenburgoko duke-handia (h. 1890).
• 1821 – August Schleicher, alemaniar hizkuntzalaria (h. 1868).
• 1833 – Élie Ducommun, suitzar kazetaria, 1902ko Bakearen Nobel Sariduna (h. 1906).
• 1841 – Felip Pedrell, espainiar musikagilea eta musikalaria (h. 1922).
• 1858 – Gabino Ezeiza, argentinar musikaria eta paialaria (h. 1916).
• 1859 – Svante Arrhenius, suediar kimikaria, 1903ko Kimikako Nobel Sariduna (h. 1927).
• 1863 – Augusto Bernardino Leguía y Salcedo, Peruko presidentea eta diktadorea (h. 1932).
• 1864 – Ferdinand Zecca, frantziar zinemagilea eta produktorea (h. 1947).
• 1865 – Sven Hedin, suediar esploratzaile, geografo, topografo, argazkilari, bidaia-liburuen idazle eta ilustratzailea (h. 1952).
• 1866 – Mary Anderson, estatubatuar etxebizitza sustatzaile, mahastizain eta baserritarra, haizetako-garbigailuaren sortzailea (h. 1953).
• 1868 – Edward S. Curtis, estatubatuar argazkilari eta etnografoa (h. 1952).
• 1869 – Hovhannes Tumanyan, armeniar olerkari, idazle, itzultzaile eta ekintzailea (h. 1923).
• 1876 – Constantin Brâncuși, Frantzian lan egin zuen errumaniar eskultorea (h. 1957).
• 1877 – Gabriele Münter, espresionismoaren alemaniar margolaria, argazkilaria eta Bigarren Mundu Gerran Der Blaue Reiter mugimenduko pinturen salbatzailea (h. 1962).
• 1878 – Kristofer Uppdal, norvegiar idazlea (h. 1961).
• 1880 – Álvaro Obregón, mexikar militar eta politikaria (h. 1928).
• 1882 – Jenny Hempel, daniar botanikoa, landareen fisiologian aitzindaria (h. 1975).
• 1884 –
  • John King Davis, australiar esploratzaile eta nabigatzailea (h. 1967).
  • Maciej Rataj, Poloniako presidentea (h. 1940).
• 1888 – José Eustasio Rivera, kolonbiar poeta eta eleberrigilea (h. 1928).
• 1893 – Cedric Hardwicke, ingeles aktorea (h. 1964).
• 1896 – André Breton, frantziar idazle eta poeta, surrealismoaren sortzaile nagusia (h. 1966).
• 1899 –
  • Lucio Fontana, argentinar-italiar margolari eta eskultorea (h. 1968).
  • Josep Tarradellas, Kataluniako Generalitateko 125. Presidentea (h. 1988).
• 1904 – Muiris Ó Súilleabháin, Blasket uharteetako bere umearo eta gaztaroko oroitzapenengatik ospetsua (h. 1950).
• 1911 – Merle Oberon, indiar-britainiar aktorea (h. 1979).
• 1912 –
  • Anton Buttigieg, Maltako 2. presidentea (h. 1983).
  • Adolf Rudnicki, poloniar idazlea (h. 1990).
• 1914 – Xosé María Díaz Castro, galiziar idazle eta itzultzailea (h. 1990).
• 1917 – Carson McCullers, estatubatuar idazlea (h. 1967).
• 1920 – Jaan Kross, estoniar idazlea (h. 2007).
• 1922 – Władysław Bartoszewski, poloniar politikari, gizarte-ekintzaile, kazetari, idazle eta historialaria (h. 2015).
• 1924 –
  • David Bronstein, ukrainiar xake-jokalari eta idazlea (h. 2006).
  • Lee Marvin, estatubatuar aktorea (h. 1987).
• 1930 – John Frankenheimer, estatubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta ekoizlea (h. 2002).
• 1934 – Pierre Barouh, frantziar idazle, musikagile eta abeslaria (h. 2016).
• 1937 – Rupiah Banda, Zambiako 4. presidentea (h. 2022).
• 1939 –
  • Vladimir Atlantov, errusiar opera-abeslaria, tenorra.
  • Alfredo Bryce Echenique, peruar idazlea.
• 1940 –
  • Saparmurat Nijazov, Turkmenistango diktadorea (h. 2006).
  • Smokey Robinson, estatubatuar musikaria eta abeslaria, rockaren historiako musika-jotzaile eta musikagile nagusietakoa .
• 1941 –
  • Carlos Roqué Alsina, argentinar piano-jotzaile eta musikagilea.
  • David Gross, estatubatuar fisikaria, 2004ko Fisikako Nobel Saria.
• 1943 – Timothy Hunt, ingeles biokimikaria, 2001eko Medikuntzako Nobel Saria.
• 1946 – Luis Puenzo, argentinar zinema zuzendari, ekoizle eta antzerkigilea.
• 1948 –
  • Pim Fortuyn, herbeheretar politikari, idazle eta soziologoa (h. 2002).
  • María Teresa Miras Portugal, espainiar zientzialaria, Madrilgo Konplutenseko biokimika eta biologia Molekularreko irakasle emeritua (h. 2021).
  • Tony Iommy, britainiar gitarrajolea eta musikagilea, Black Sabbath taldeko kidea, heavy metal musikan gitarra-jotzaile garrantsienetakotzat joa.
• 1950 –
  • Juice Leskinen, finlandiar kantautore, olerkari eta konpositorea (h. 2006).
  • Roser Ros i Vilanova, kataluniar pedagogo, idazle, narratzaile, poeta eta dramaturgoa.
• 1951 – Laurence Le Vert, terrorismoaren aurkan espezializatutako frantziar epailea.
• 1952 –
  • Amy Tan, estatubatuar idazlea.
  • Danilo Türk, Esloveniako presidentea.
• 1953 –
  • Cristina Fernández, Argentinako presidentea.
  • Massimo Troisi, italiar aktore, gidoigile eta zinema zuzendaria (h. 1994).
  • Victoria Vera, espainiar aktorea.
• 1954 – Sócrates, brasildar futbolari eta sendagilea (h. 2011).
• 1955 –
  • Soledad Cazorla, Emakumeen aurkako Indarkeriaren salako lehen emakume fiskala (h. 2015).
  • Jeff Daniels, estatubatuar aktore, antzerkigile eta bikoiztailea.
  • Siri Hustvedt, estatubatuar nobelagile, saiogile eta poeta feminista.
• 1956 – Roderick MacKinnon, estatubatuar biokimikaria eta unibertsitate-irakaslea, 2003ko Kimikako Nobel Saria.
• 1957 – Ray Winstone, ingeles aktorea.
• 1958 – Helen Fielding, ingeles idazlea.
• 1962 –
  • Emídio Brasileiro, brasildar idazlea.
  • Hana Mandlíková, txekiar tenislari ohia.
• 1963 – Slobodan Dubajić, serbiar futbolari ohia.
• 1964 – Jennifer Doudna, estatubatuar biokimikaria, 2020ko Kimikako Nobel Saria.
• 1967 – Benicio Del Toro, puertorikoar-estatubatuar aktorea.
• 1971 – Gil Shaham, israeldar jatorriko estatubatuar biolin-jotzailea.
• 1973 – Paulien De Groote, belgikar politikaria (h. 2018).
• 1975 – Daniel Adair, kanadar bateria-jotzailea, Nickelback taldeko kidea.
• 1977 – Dani Martín, espainiar abeslari eta aktorea.
• 1979 –
  • Romina Belluscio, argentinar kazetaria, aurkezlea eta modeloa.
  • Mariana Ochoa, mexikar abeslari eta aktorea.
• 1982 –
  • Cristian Garma, kantabriar traineru estropadetako patroia.
  • Mayalen Noriega, mexikar-espainiar igerilaria, txirrindularia eta triatleta.
• 1983 –
  • Daigo Kobayashi, japoniar futbolaria.
  • Mika Nakashima, japoniar abeslari eta aktorea.
• 1985 – Milovan Raković, serbiar saskibaloi jokalaria.
• 1986 – Marta Vieira da Silva, brasildar-suediar futbolaria, inoizko emakume futbolari onenetakoa.
• 1989 – Georgios Bogris, greziar saskibaloi jokalaria.
• 1993 – Victoria Justice, estatubatuar aktore, modelo, abeslari eta kantugilea.
• 1995 – Nikola Jokić, serbiar saskibaloi jokalaria.
• 2000 – Hana Takahashi, japoniar futbolaria.
• 2004 – Millie Bobby Brown, espainian jaiotako britainiar aktorea.
• 2013 – Kim Ju-ae, Ipar Koreako Kim dinastiako kidea.

Euskal Herria

• 1740 – Pedro Bernardo Villarreal, euskal ingeniari eta intelektuala (j. 1669).
• 1880 – Miguel Sanz Lafuente, nafar teologo eta apaiza, Oñatiko Unibertsitateko erretorea, Madrilen (j. 1804).
• 1975 – Inazio Larrañaga, gipuzkoar idazlea (j. 1892).
• 1981 – Juan Thalamas Labandibar, gipuzkoar apaiza, filosofo, idazle, poeta eta soziologoa (j. 1906).
• 1998 – Antxon Alonso Susperregi, gipuzkoar eskalatzailea, Patagonian (j. 1958).
• 1999 – Pedro Méndez, gipuzkoar igerilari olinpikoa, Madrilen (j. 1904).
• 2006 – Isidoro Urra, euskal herritar futbolaria (j. 1916).
• 2010 – Antonio Loperena, euskal herritar margolari eta eskultorea (j. 1922).
• 2011 – José Ramón Ibarretxe, bizkaitar futbolaria (j. 1933).
• 2013 – Ramona Pikabea Mitxelena, gipuzkoar trikitilaria, baserritarra eta garaiko bular-tiratzailea (j. 1917).
• 2019 – Alan Roy King, britainiar hizkuntzalaria, itzultzailea, euskalaria eta euskaltzain urgazlea (j. 1954).
• 2024 – Alejandro Echevarría, Mediaset Españaren exekutibo nagusia (j. 1942).

Mundua

• 197 – Klodio Albino, Erromatar enperadorea (j. c. 150).
• 1133 – Irene Dukas, bizantziar enperatriza (j. 1066).
• 1505 – Matilde Hessekoa, Henrike III.a Hesee Garaikoaren eta Ana Katzenelnbogenekoaren alaba (j. 1473).
• 1553 – Erasmus Reinhold, alemaniar astronomo eta matematikaria (j. 1511).
• 1584 – Ana Medici, italiar noblea (j. 1569).
• 1622 – Frans Pourbus Gaztea, flandriar margolaria (j. 1569).
• 1657 – Evert van Alest, izadi hilen holandar margolaria (j. 1602).
• 1709 – Tokugawa Tsunayoshi, Tokugawa shogunerriko bosgarren shoguna (j. 1646).
• 1794 – Étienne-Charles de Loménie de Brienne, frantziar kardinal eta estadista (j. 1727).
• 1806 – Elizabeth Carter, ingeles idazle, klasizista, itzultzaile eta olerkaria (j. 1717).
• 1827 – Armand de Caulaincourt, frantziar militar eta diplomazialaria (j. 1773).
• 1836 – Giuseppe Fieschi, korsikar konspiratzailea, Luis Filipe erregearen eta bere familiaren aurkako atentatu masiboa egitearengatik ezaguna, burugabetua (j. 1790).
• 1837 – Georg Büchner, alemaniar antzerkigile, olerkari, itzultzaile eta iraultzailea (j. 1813).
• 1847 – José Joaquín de Olmedo, Ekuadorko presidentea (j. 1780).
• 1865 – Francisco Bilbao, txiletar idazle eta filosofoa (j. 1823).
• 1870 – Nathaniel de Rothschild, ingeles enpresaburua, bankaria eta enologoa, Château Mouton Rothschild ezarri zuena (j. 1812).
• 1878 – Charles-François Daubigny, frantziar margolari eta marrazkigilea (j. 1817).
• 1887 – Multatuli, herbeheretar idazlea (j. 1820).
• 1894 –
  • Francisco Asenjo Barbieri, espainiar konpositore eta musikologoa (j. 1823).
  • Anna Ella Carroll, estatubatuar panfletista, politikari teoriko konstituzionala (j. 1815).
• 1897 – Karl Weierstrass, alemaniar matematikaria (j. 1815).
• 1913 – Dolores Aleu Riera, kataluniar medikua, Medikuntzan lizentziatutako Espainiako lehen emakumea (j. 1857).
• 1916 – Ernst Mach, austriar filosofo eta fisikaria (j. 1838).
• 1924 – Edmond Picard, belgikar idazle, mezenas eta legelaria (j. 1836).
• 1927 – Georg Brandes, daniar filosofo, literatura-kritikari eta kazetaria (j. 1842).
• 1929 – Joseph Boussinesq, frantziar matematikari eta fisikaria, fluidoen mekanikan aditua (j. 1842).
• 1937 – Horacio Quiroga, uruguaitar idazlea (j. 1878).
• 1938 – Edmund Landau, alemaniar matematikaria (j. 1877).
• 1940 – Antonia Torre Yela, Hamalaugarren arrosa, Gazteria Sozialista Bateratuetako (JSU) langilea, fusilatua (j. 1922).
• 1951 – André Gide, frantziar idazlea, 1947ko Literaturako Nobel Saria (j. 1869).
• 1952 – Knut Hamsun, norvegiar idazlea, 1920ko Literaturako Nobel Saria (j. 1859).
• 1957 – Maurice Garin, txirrindularia, lehendabiziko Frantziako Tourraren irabazlea (j. 1871).
• 1960 – H. C. Hansen, Danimarkako lehen ministroa (j. 1906).
• 1963 – Benny Moré, kubatar musikaria (j. 1919).
• 1969 – Violet Bonham Carter, britainiar politikaria eta egunkari idazlea (j. 1887).
• 1975 – Luigi Dallapiccola, italiar musikagilea, dodekafonismoaren aitzindaria Italian (j. 1904).
• 1980 – Bon Scott, eskoziar hard rock abeslaria, letrista, gaitajolea eta baterijolea, AC/DC taldeko kidea (j. 1946).
• 1986 – André Leroi-Gourhan, frantziar etnologo, arkeologo eta historialaria (j. 1911).
• 1988 –
  • René Char, frantziar poeta, nazien aurkako erresistentzian parte hartze aktiboa izan zuena (j. 1907).
  • André Frédéric Cournand, frantziar-estatubatuar sendagile eta fisiologoa, 1956ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1895).
• 1990 – Michael Powell, ingeles antzezlea eta zinemagilea (j. 1905).
• 1997 – Deng Xiaoping, Txinako Herri Errepublikako buruzagi komunista nabarmena (j. 1904).
• 2000 – Friedensreich Hundertwasser, austriar margolari eta artista grafikoa (j. 1928).
• 2001 –
  • Stanley Kramer, estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea (j. 1913).
  • Charles Trenet, frantziar abeslaria, musikagilea eta poeta (j. 1913).
• 2002 – Sylvia Rivera, estatubatuar LGBT aktibista (j. 1951).
• 2011 – Florinda Chico, espainiar aktorea (j. 1926).
• 2012 – Renato Dulbecco, italiar-estatubatuar sendagile eta mikrobiologoa, 1975eko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1914).
• 2013 – Robert Richardson, estatubatuar fisikaria, 1996ko Fisikako Nobel Saria (j. 1937).
• 2016 –
  • Carla Cerati, italiar argazkilari eta idazlea (j. 1926).
  • Umberto Eco, italiar idazlea, hizkuntzalaria eta filosofoa (j. 1932).
  • Harper Lee, estatubatuar idazlea (j. 1926).
• 2017 – Igor Xafarevitx, errusiar matematikaria (j. 1923).
• 2019 – Karl Lagerfeld, alemaniar jostuna (j. 1933).
• 2020 –
  • Jean Daniel, frantziar idazlea eta kazetaria, Le Nouvel Observateur astekariaren sortzaileetako bat (j. 1920).
  • Fernando Morán, espainiar idazlea, politikaria eta diplomatikoa (j. 1926).
• 2021 – Arturo Di Modica, italiar eskultorea (j. 1941).
• 2022 –
  • Gary Brooker, ingeles musikari, abeslari eta piano-jotzailea, Procol Harum taldeko sortzailea (j. 1945).
  • Kakuichi Mimura, japoniar futbolaria (j. 1931).
• 2023 – Richard Belzer, estatubatuar aktorea (j. 1944).
• 2024 – Ira von Fürstenberg, italiar socialite eta antzezlea (j. 1940).

• Sehaska egutegiko izendegia: Gabi eta Gartxot/Gartzea/Gartze/Gartzene/Gartzi/Gartziñe.