Otsailaren 9

Euskal Herria

• 1976 – ETAk Víctor Legorburu Ibarretxe Galdakaoko alkatea erail zuen.
• 2005 – ETAk Madrilgo konferentzia zentroan bonba-auto bat jarri zuen 31 pertsona zaurituz.
• 2009 – ETAk bonba-autoa eztandarazi du Euskal Yaren enpresa baten aurka Madrilen.
• 2011 – Sortu alderdi politikoa Espainiako Barne Ministerioan erregistratu zen.

Mundua

• 1863 – Genevan bildutako komite batek Gurutze Gorria sortzea erabaki zuen.
• 1915 – Lehen Mundu Gerran, Suezko kanala itxi egin zuten itsasontzi neutralentzat.
• 1934 – Greziak, Turkiak, Errumaniak eta Jugoslaviak Balkanetako Ituna sinatu zuten, mugetako segurtasuna bermatzeko.
• 1943 – Guadalcanalgo kanpaina amaitu zen.
• 1946 – Nazio Batuen Erakundeak Francoren erregimena gaitzetsi zuen eta honi erakundean sartzea debekatu zion.
• 1990 – Berlingo Harresia eraisteko obrak hasi ziren Alemanian.
• 1991 – Gehiengo zabalez onartu zen SESBrekiko Lituaniaren independentzia, bi egun geroago parlamentuan berretsia.
• 2009 – Hamazazpi urtez koman egon ondoren Eluana Englaro hil da, ospitaleko medikuek zunda bidezko elikadura murriztean.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

Mundua

• 1969 – Boeing 747 hegazkinak bere lehen hegaldia egin zuen.
• 1971 – Apollo 14 espaziontzia Lurrera itzuli zen.
• 1996 – Darmstadt-en (Alemania) Ununbio elementuaren atomoa aurkitu zuten.
• 2004 – Finlandia European Southern Observatoryko (ESO) hamaikagarren kidea bihurtu zen.

Euskal Herria

• 2020 –
  • Euskal Futbol Derbia Anoeta estadioan: Erreala 2 – Athletic Club 1
  • Espainiako Emakumezkoen Futbol Superkoparen lehen edizioaren finala: FC Barcelona 10 – Real Sociedad 1

Mundua

• 1895 – William G. Morganek boleibola asmatu zuen Massachusetts-en (Estatu Batuak).
• 1900 – Dwight F. Davis tenislari estatubatuarrak bere izeneko urteroko munduko txapelketa sortu zuen (Davis Kopa).

Euskal Herria

• 1685 – Frantzisko Antonio Agirre, Montehermosoko II. markesa, arabar aitoren seme eta politikaria (h. 1745).
• 1865 – Polonia Etxeberria, Eibarko neskentzako lehen eskolako maistra (h. 1947).
• 1879 – Santiago González Tablas, nafar militarra eta Zeutako erregularren teniente-kolonela (h. 1922).
• 1881 – Alberto Novión, euskal jatorriko argentinar antzerkigilea, Baionan (h. 1937).
• 1883 - Alejandro Valdés Goikoetxea, euskal musikaria (h. 1956).
• 1893 – Joakin Aldabe, Mokozorrotz, euskal idazle eta olerkigilea (h. 1971).
• 1894 –
  • Manuel Lekuona, gipuzkoar idazlea, apaiza eta euskaltzaina (h. 1987).
  • Alejandro María Olazaran, Hilario Olazaran de Estella, nafar organo-jotzailea, musikagilea eta piano, txistu eta danbolineko irakaslea (h. 1973).
• 1900 – Enrike Renteria, euskal herritar margolaria (h. 1982).
• 1907 – Gerardo Bilbao, bizkaitar futbolaria (h. 1982).
• 1910 – Tomás Garicano, nafar militar eta politikaria (h. 1988).
• 1914 - Maria Oianguren, Txantxote, gipuzkoar hezitzaile eta euskaltzalea, Bergarako lehen ikastolaren sortzailea (h. 2000).
• 1915 – Simon Arrieta Arostegi, bergarar margolaria (h. 1969).
• 1917 – Carlos Sáenz de la Calzada, euskal hiritarra, biologoa eta geografoa, frankismoan erbesteratua (h. 1995).
• 1918 – Irene Ibaibarriaga, bizkaitar erraketista (h. 2014).
• 1932 – Gérard Murillo, euskal herritar errugbi jokalari, teknikari eta sustatzailea, Parisen (h. 2023).
• 1943 – Jesus Riaño, gipuzkoar kirol-kazetaria (h. 2021).
• 1947 –
  • Nicolás Estéfano, Bara, Athleticeko futbolaria (h. 2016).
  • Pablo González de Langarika, bilbotar poeta eta editorea (h. 2016).
• 1948 – Joxe Manuel Odriozola, gipuzkoar idazlea.
• 1952 – Iñaki Zabaleta, nafar idazlea, kazetaria eta EHUko irakaslea.
• 1957 – Iñaki Ezkerra, bizkaitar gaztelaniazko idazlea, kazetaria eta Ermuko Foroko lehendakari ohia.
• 1962 –
  • Norberto de la Mata, bizkaitar abokatu eta zigor-zuzenbideko katedraduna.
  • Carlos Terrazas, bizkaitar futbol entrenatzailea.
• 1964 – Ernesto Valverde, arabar futbolari ohia eta entrenatzailea, Cáceresen.
• 1968 – Luis Maria Urizar, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1971 – Luis Pérez Pascual, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1974 –
  • Ander Gil, bizkaitar politikaria.
  • Helena Resano, nafar kazetari eta telebista-aurkezlea.
• 1975 – Raúl, arabar pop abeslaria.
• 1979 – Álvaro Martínez Aginaga, nafar futbolaria.
• 1980 – David Movilla, bizkaitar futbol entrenatzailea.
• 1983 –
  • Mikel Arruabarrena, gipuzkoar futbolaria.
  • Aratz Mendizabal, Mendizabal I.a, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1990 – Eder Vilarchao, bizkaitar futbolari ohia.
• 1992 – Ander Zabala, bizkaitar arraunlaria.
• 1994 – Lucas Egibar, gipuzkoar snowboardlaria.
• 1995 – Ignacio Solorzano, gipuzkoar izotz hockey jokalaria.
• 1998 – Adrián Aranguren, nafar futbolaria.
• 1999 – Jon Gisasola, Zelai V.a, bizkaitar harri-jasotzailea.
• 2000 – Idoia Arrazubi, nafar futbolaria.

Mundua

• 1471 – Elisabetta Gonzaga, Italiar Pizkundeko aitoren alaba (h. 1526).
• 1711 – Luis Vicente de Velasco, Espainiako Itsas Armadako komandantea, errege ontzien kapitain bezala nabarmendua (h. 1762).
• 1737 – Thomas Paine, britainiar-estatubatuar pentsalari politiko, iraultzaile, ilustratu eta liberala, anarkismoaren aitzindaria (h. 1809).
• 1772 – Frans Mikael Franzen, suedierazko finlandiar poeta (h. 1847).
• 1773 – William Henry Harrison, Ameriketako Estatu Batuetako 9. presidentea (h. 1841).
• 1783 – Vasili Zhukovski, errusiar olerkaria (h. 1852).
• 1827 – William Dwight Whitney, estatubatuar hizkuntzalaria (h. 1894).
• 1830 – Abdulaziz I.a, Otomandar Inperioko sultana (h. 1876).
• 1854 – Aletta Jacobs, herbeeretako mediku, bakezale, sufragista, emakumeen eskubideen aldeko aktibista eta asmatzailea (h. 1929).
• 1863 – Anthony Hope, ingeles idazlea (h. 1933).
• 1865 – Erich Dagobert von Drygalski, alemaniar geografo, geofisikari, botaniko eta zientzialari polarra (h. 1949).
• 1867 – Söseki Natsume, japoniar idazlea (h. 1916).
• 1874 – Vsevolod Meyerhold, errusiar eta sobietar antzerkiko zuzendari, aktore eta ekoizlea (h. 1940).
• 1884 – Josep Carner, poeta katalanen printzea, kataluniar poeta, kazetari, antzerkigile eta itzultzailea (h. 1970).
• 1885 – Alban Berg, austriar musikagilea (h. 1945).
• 1891 –
  • Ronald Colman, ingeles aktorea (h. 1958).
  • Pietro Nenni, italiar sozialismoaren lider historikoa (h. 1980).
• 1892 – Fiodor Raskolnikov, errusiar militante boltxebikea (h. 1939).
• 1902 –
  • Léon M´Ba, Gabongo lehenengo presidentea (h. 1967).
  • Ofelia Rodríguez Acosta, kubatar idazle, kazetari, feminista eta ekintzailea (h. 1975).
• 1907 – Harold Scott MacDonald Coxeter, britainiar matematikaria (h. 2003).
• 1909 –
  • Carmen Miranda, luso-brasildar sanba-abeslaria eta aktorea (h. 1955).
  • Rob-Vel, frantziar komikigilea (h. 1991).
  • Dean Rusk, estatubatuar politikaria (h. 1994).
• 1910 – Jacques Monod, frantziar biologoa, 1965eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1976).
• 1917 – Joseph Conombo, Volta Garaiko lehen ministroa (h. 2008).
• 1920 – Fred Allen, zeelandaberritar errugbilari eta entrenatzailea (h. 2012).
• 1923 –
  • Brendan Behan, gaeleraz eta ingelesez idatzi zuen irlandar poeta, idazle eta dramagilea (h. 1964).
  • André Gorz, austriar-frantziar idazle eta filosofoa (h. 2007).
  • Fernanda de Utrera, andaluziar flamenko-kantaria (h. 2006).
• 1926 – Garret FitzGerald, Irlandako Taoiseacha (h. 2011).
• 1928 – Rinus Michels, herbeheretar futbolari eta entrenatzailea (h. 2005).
• 1931 –
  • Thomas Bernhard, austriar idazlea (h. 1989).
  • Josef Masopust, txekiar futbolaria (h. 2015).
  • Robert Morris, estatubatuar artista bisuala, artista kontzeptuala eta idazlea (h. 2018).
• 1932 – Gerhard Richter, alemaniar margolaria.
• 1938 – Jovette Marchessault, kanadar margolari, eskultore, eleberrigile eta antzerkigilea (h. 2012).
• 1940 – J.M.Coetzee, hegoafrikar idazlea, 2003ko Literaturako Nobel Saria.
• 1942 –
  • Manuel Castells, soziologia eta hiri eta lurralde planeamenduko irakaslea Berkeley-ko Unibertsitatean.
  • Carole King, estatubatuar abeslari, pianista eta musikagilea.
• 1943 –
  • Joe Pesci, estatubatuar aktorea, musikaria eta umorista.
  • Joseph E. Stiglitz, estatubatuar ekonomialari eta idazlea, 2001eko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1944 –
  • Manuela Carmena, espainiar politikari eta epaile ohia, Madrilgo alkatea.
  • Alice Malsenior Walker, estatubatuar idazlea.
• 1945 –
  • Mia Farrow, estatubatuar aktorea.
  • Yoshinori Ohsumi, japoniar biologoa, 2016ko Medikuntzako Nobel Saria.
• 1946 – Marie France, frantziar abeslari eta aktore transexuala.
• 1947 –
  • Nicanor de Carvalho, brasildar futbolari eta entrenatzailea (h. 2018).
  • Erik Olin Wright, estatubatuar soziologoa, marxismo analitikoaren ordezkari nagusietakoa (h. 2019).
• 1949 – Marcia Garbey, kubatar atleta (h. 2024).
• 1950 – Javier Mariscal, espainiar industria diseinugile eta komikigilea.
• 1953 –
  • Ciarán Hinds, irlandar aktorea.
  • Michèle Rivasi, frantziar politikaria (h. 2023).
  • Lawrence Venuti, estatubatuar itzulpengintzaren teorialari eta kritikoa.
• 1957 – Ruy Ramos, brasildar-japoniar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1958 – Sandy Lyle, eskoziar golfari ohia.
• 1959 –
  • Ali Bongo Ondimba, Gabongo presidentea.
  • Filipe Nyusi, Mozambikeko presidentea.
• 1960 –
  • Antonia Dell'Atte, italiar modelo ohia eta aurkezlea.
  • Peggy Whitson, estatubatuar biokimikaria eta NASAko astronauta, ibilaldi espazial gehien egin dituen emakumezkoa .
• 1963 –
  • Lolo Ferrari, frantziar dantzaria, abeslaria eta aktore pornografikoa (h. 2000).
  • Khalida Jarrar, palestinar politikaria eta ekintzaile feminista ezkertiarra.
• 1965 – Velimir Perasović, saskibaloi-jokalari ohia eta saskibaloi-entrenatzailea.
• 1969 – Pavel Tonkov, errusiar txirrindulari ohia.
• 1971 –
  • Adeline Blondieau, frantziar aktorea.
  • Xabier Iriondo, italiar musikaria.
• 1973 – Svetlana Boginskaya, bielorrusiar gimnasta ohia.
• 1974 –
  • Jordi Cruyff, kataluniar-herbehereetar futbolari ohia.
  • François Abeli Muhoya Mutchapa, kongoar elizgizona.
• 1975 – Kurt-Asle Arvesen, norvegiar txirrindulari ohia.
• 1978 – Laurel Hubbard, zeelandaberritar pisu-jasotzailea, Olinpiar Jokoetan parte hartu duen lehenengo emakume transgeneroa.
• 1979 – Zhang Ziyi, txinatar aktorea.
• 1980 – Angelos Charisteas, futbolari greziarra.
• 1981 – Tom Hiddleston, ingeles zinema, telebista eta antzerkiko aktorea.
• 1982 – Estiven Vélez, kolonbiar futbolari ohia.
• 1984 –
  • Pilar Carracelas, kataluniar kazetaria.
  • Kiko Rivera, Paquirrín, espainiar hedabideetako pertsonaia mediatikoa.
• 1985 – Daniela Blume, kataluniar kazetaria eta dantzaria.
• 1987 –
  • Michael B. Jordan, estatubatuar aktorea.
  • Rose Leslie, eskoziar aktorea.
• 1990 – Camille Winbush, estatubatuar aktorea.
• 1993 – Wataru Endo, japoniar futbolaria.
• 1996 – Lola Le Lann, frantziar aktorea.

Euskal Herria

• 1923 – Cesáreo Sanz Escartín, nafar politikari karlista eta militarra, Madrilen (j. 1844).
• 1928 – Luis Otxaran, bizkaitar argazkilari eta eleberrigilea (j. 1858).
• 1945 – Filipe Etxebarria, bizkaitar idazlea eta itzultzailea eta apaiz karmeldarra, Liman (j. 1898).
• 1947 – Gustavo Maeztu, euskal margolari kostunbrista (j. 1887).
• 1966 – Ignacio Hidalgo de Cisneros, arabar militarra, Bukaresten (j. 1894).
• 1983 – Mercedes Zubikaray, gipuzkoar erraketista (j. 1920).
• 1992 – Juanita Ibaibarriaga, bizkaitar euskaltzalea eta ekintzailea (j. 1934).
• 1995 – Imanol Lertxundi, militante ezkertiar eta abertzalea, bihotzekoz Ertzaintzaren karga baten ondoren (j. 1926).
• 2008 – Genaro Zelaieta, nafar futbolaria (j. 1954).
• 2010 –
  • Jon Etxeandia Zorroza, bizkaitar ETAkidea, poeta eta idazlea (j. 1962).
  • Seber Ormaza, euskal herritar politikari eta abestigilea (j. 1925).
• 2018 –
  • Adrián Amantegi, bizkaitar enpresaburua, Mañariko Harrobien jabea (j. 1928).
  • Jesús Larralde, nafar farmakologoa (j. 1920).
• 2022 –
  • Julene Eguzkizaga, bizkaitar maistra (j. 1928).
  • Jean-Marc Orgogozo, lapurtar neuropsikiatra eta ikertzailea, Bordelen (j. 1949).

Mundua

• 1199 – Minamoto no Yoritomo, Kamakura shogunerria edo bakufuaren sortzailea (j. 1147).
• 1450 – Agnès Sorel, Dame de beauté, frantziar noblea (j. c. 1422)
• 1555 – Christian Egenolff, Frankfurteko lehendabiziko inprimatzaile eta argitaratzaile garrantzitsua (j. 1502).
• 1588 – Álvaro de Bazán, espainiar militar eta almirantea (j. 1526).
• 1619 – Lucilio Vanini, italiar filosofo, fisikari eta librepentsalaria, libertinaje intelektualaren ordezkari nagusienetarikoa (j. 1585).
• 1670 – Frederiko III.a Danimarkakoa, Danimarkako eta Norvegiako erregea (j. 1609).
• 1675 – Gerrit Dou, herbeheretar margolaria, Herbehereetako Urrezko Arokoa (j. 1613).
• 1815 - Ellen Hutchins, irlandar botanikari aitzindaria (j. 1785).
• 1824 – Anna Katharina Emmerick, alemaniar lekaimea (j. 1774).
• 1857 – Dionysios Solomos, Greziako poeta nazionala (j. 1798).
• 1874 –
  • Jules Michelet, frantziar historialari eta idazlea (j. 1798).
  • Ségurreko kondesa, errusiar jatorriko frantziar idazlea (j. 1799).
• 1881 – Fiodor Dostojevski, errusiar idazlea (j. 1821).
• 1891 – Johan Jongkind, herbeheretar margolaria (j. 1819).
• 1894 – Maxime Du Camp, frantziar idazle eta argazkilaria (j. 1822).
• 1905 – Adolph Menzel, alemaniar margolaria (j. 1815).
• 1908 – Clara Corral, galiziar poeta (j. 1847).
• 1924 – Nils Kjær, norvegiar idazlea (j. 1870).
• 1926 – Larisa Reisner, Polonian jaiotako errusiar boltxebikea (j. 1895).
• 1927 – Charles Doolittle Walcott, estatubatuar paleontologo eta naturalista, Burgess Shale aztarnategiaren aurkitzailea (j. 1850).
• 1936 – Caroline Furness, estatubatuar astronomoa (j. 1869).
• 1938 – Axel Paulsen, norvegiar izotz-gaineko patinatzailea (j. 1855).
• 1941 – Elizabeth von Arnim, ingeles idazlea (j. 1866).
• 1942 – Lauri Kristian Relander, Finlandiako presidentea (j. 1883).
• 1943 – Alice Archenhold, alemaniar astronomoa (j. 1874).
• 1957 – Miklós Horthy, Hungariako erregeordea (j. 1868).
• 1960 –
  • Alexandre Benois, errusiar margolari eta eszenografoa (j. 1870).
  • Ernő Dohnányi, hungariar musikagile, piano-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (j. 1877).
• 1963 – Abdul Karim Kassem, Irakeko militar eta buruzagia (j. 1914).
• 1977 – Sergei Iliuxin, sobietar hegazkinen diseinatzailea (j. 1894).
• 1978 – Costante Girardengo, Campionissimo , italiar txirrindularia (j. 1893).
• 1979 – Dennis Gabor, hungariar-britainiar fisikaria, 1971ko Fisikako Nobel Saria (j. 1900).
• 1981 – Bill Haley, estatubatuar musikaria, rock and rollaren sortzaileetako bat (j. 1925).
• 1984 – Juri Andropov, Sobietar Batasuneko burua (j. 1914).
• 1989 – Osamu Tezuka, japoniar komikigile eta film ekoizlea (j. 1928).
• 1991 – Daigoro Kondo, japoniar futbolaria (j. 1917).
• 1994 – Howard Martin Temin, estatubatuar biologoa, 1975eko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1934).
• 1995 – James William Fulbright, estatubatuar hezitzaile eta politikaria (j. 1905).
• 1996 – August Kühn, alemaniar idazlea (j. 1936).
• 1997 – Fritz Grasshoff, alemaniar idazlea (j. 1913).
• 1998 – Halldór Laxness, islandiar idazlea, 1955eko Literaturako Nobel Saria (j. 1902).
• 2001 – Herbert Simon, estatubatuar ekonomista eta zientzialaria, 1978ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1916).
• 2002 – Margaret Windsor, Ingalaterrako Jurgi VI.aren eta Elisabete Erregina Amaren bigarren alaba (j. 1930).
• 2003 – Herma Bauma, austriar kirolaria, xabalina jaurtiketan espezialista (j. 1915).
• 2006 – Phil Brown, estatubatuar aktorea (j. 1916).
• 2007 – Alejandro Finisterre, galiziar asmatzailea eta editorea, futbolinaren asmatzailea (j. 1919).
• 2009 – Eluana Englaro, auto istripu larri baten ondorioz hamazazpi urtez koman egon zen italiar emakumea (j. 1970).
• 2010 – Walter Frederick Morrison, estatubatuar asmatzailea, frisbeearen asmatzailea (j. 1920).
• 2018 –
  • Jóhann Jóhannsson, islandiar konpositorea (j. 1969).
  • Alfonso Lacadena, espainiar hizkuntzalari eta ikerlaria, epigrafian aditua (j. 1964).
• 2019 –
  • Cadet, britainiar raperoa (j. 1990).
  • Aina Moll Marquès, Herrialde Katalanetako filologo eta politikaria (j. 1930).
  • Tomi Ungerer, frantziar marrazkilari eta ilustratzailea (j. 1931).
  • Patricia Nell Warren, estatubatuar idazlea (j. 1936).
• 2020 –
  • Mirella Freni, italiar opera sopranoa (j. 1935).
  • David Gistau, espainiar telebista-gidoilaria, bidaia berri-emailea, zutabegilea eta eleberrigilea (j. 1970).
• 2021 – Chick Corea, estatubatuar jazz-musikako piano-jotzailea (j. 1941).
• 2022 –
  • Sebastian Bieniek, alemaniar gidoilari, ekoizle, margolari, aktore eta zinema zuzendaria (j. 1975).
  • Betty Davis, estatubatuar funk eta soul musikaren emakume abeslaria (J. 1944).
  • Alicia Hermida, espainiar aktorea eta interpretazio-irakaslea (j. 1932).
  • Ian McDonald, ingeles musikaria, King Crimson eta Foreigner taldeen sortzailea (j. 1946).
• 2023 – Charlie Faulkner, galestar errugbilaria (j. 1941).
• 2024 – Robert Badinter, frantziar abokatu eta politikaria (j. 1928).

• Sehaska egutegiko izendegia: Akier eta Ania.