5 września

Święta

Wydarzenia w Polsce

Wydarzenia na świecie

•   322 p.n.e. – Wojna lamijska: decydujące zwycięstwo wojsk macedońskich nad ateńskimi w bitwie pod Krannon.
• 1494 – Portugalia ratyfikowała traktat z Tordesillas dotyczący podziału stref wpływów w Nowym Świecie między nią a Hiszpanią.
• 1536 – Papież Paweł III erygował diecezję Cuzco w Peru.
• 1559 – Rozpoczęło się konklawe, które 25 grudnia wybrało na papieża Piusa IV w miejsce zmarłego Pawła IV.
• 1580 – I wojna polsko-rosyjska: po pięciodniowym oblężeniu wojska polsko-węgierskie zdobyły Wielkie Łuki. W trakcie rabowania palącej się twierdzy doszło do eksplozji prochowni, w wyniku której zginęło 200 Polaków i Węgrów oraz większość załogi moskiewskiej.
• 1661 – Został aresztowany prokurator generalny parlamentu i nadintendent finansów Nicolas Fouquet.
• 1666 – Zakończył się wielki pożar Londynu.
• 1697 – Wojna króla Wilhelma: zwycięstwo floty francuskiej nad angielską w bitwie w Zatoce Hudsona.
• 1698 – Car Rosji Piotr I Wielki wprowadził podatek od posiadania brody.
• 1699 – Louis Phélypeaux został kanclerzem Francji.
• 1723 – Cesarz Niemiec Karol VI Habsburg został koronowany na króla Czech.
• 1735 – W Wiedniu podpisano preliminaria pokojowe pomiędzy Francją a Austrią.
• 1774 – W Filadelfii w Pensylwanii zebrał się I Kongres Kontynentalny.
• 1781 – Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych: zwycięstwo floty francuskiej nad brytyjską w bitwie w Zatoce Chesapeake.
• 1793 – Obrączkowe zaćmienie Słońca widoczne nad Islandią, Danią, Polską, Ukrainą, Turcją, Azerbejdżanem, Iranem, Afganistanem, Pakistanem i Indiami.
• 1798 – Rewolucja irlandzka: zwycięstwo wojsk irlandzko-francuskich nad brytyjskimi w bitwie pod Collooney.
• 1807 – Kapitulacją Kopenhagi i przejęciem floty duńskiej przez Royal Navy zakończyła się kombinowana brytyjska operacja morsko-lądowa, połączona z bombardowaniem miasta (16 sierpnia-5 września).
• 1812 – Inwazja Napoleona na Rosję: rozpoczęła się bitwa pod Borodino.
• 1816 – Król Francji Ludwik XVIII rozwiązał Izbę Deputowanych, co oficjalnie zakończyło tzw. „biały terror” skierowany wobec osób podejrzanych o sympatie rewolucyjne lub bonapartystowskie.
• 1838 – Otwarto Centraal Museum w holenderskim Utrechcie.
• 1840 – W mediolańskiej La Scali odbyła się premiera opery komicznej Dzień panowania Giuseppe Verdiego.
• 1847 – Kitsos Dzawelas został premierem Grecji.
• 1862 – Wojna z Dakotami: zwycięstwo wojsk amerykańskich w bitwie pod Whitestone Hill.
• 1869 – Rozpoczęto budowę zamku Neuschwanstein w Bawarii.
• 1879 – Claude Monet namalował portret Camille na łożu śmierci, przedstawiający jego umierającą na raka żonę.
• 1891 – W Zagrzebiu uruchomiono pierwszą linię tramwaju konnego.
• 1895 – Papież Leon XIII ogłosił encyklikę Adiutricem.
• 1901 – Na ulice Sztokholmu wyjechały pierwsze tramwaje elektryczne.
• 1905 – W Portsmouth w amerykańskim stanie New Hampshire podpisano traktat pokojowy kończący wojnę rosyjsko-japońską.
• 1909 – Na Wybrzeżu Szkieletowym w północnej Namibii osiadł na mieliźnie niemiecki statek „Eduard Bohlen”, którego wrak znajduje się tam do dzisiaj.
• 1910 – Maria Skłodowska-Curie i André-Louis Debierne ogłosili odkrycie metody izolowania czystego radu z chlorku radu.
• 1914 – I wojna światowa:
  • Niemiecki SM U-21 zatopił należący do Royal Navy lekki krążownik HMS „Pathfinder”. Było to pierwsze w historii zatopienie wrogiej jednostki za pomocą torpedy wystrzelonej z okrętu podwodnego.
  • Rozpoczęła się I bitwa nad Marną.
• 1915 – Rozpoczęła się konferencja w Zimmerwaldzie w Szwajcarii z udziałem europejskich działaczy socjalistycznych, zarówno reprezentantów nurtu rewolucyjnego, jak i socjaldemokratów.
• 1916:
  • I wojna światowa: rozpoczęła się bitwa pod Dobriczem pomiędzy armią bułgarską a połączonymi wojskami rumuńsko-rosyjskimi.
  • Premiera amerykańskiego filmu niemego Nietolerancja w reżyserii Davida W. Griffitha.
• 1917 – I wojna światowa: niemiecki okręt podwodny SM U-88 zatonął z nieznanych przyczyn niedaleko wybrzeży Holandii, w wyniku czego zginęła cała, 43-osobowa załoga.
• 1918 – W reakcji na nieudany zamach na Włodzimierza Lenina 30 sierpnia i równoległy, udany zamach w Piotrogrodzie na przewodniczącego tamtejszego Czeka Moisieja Urickiego, Rada Komisarzy Ludowych RFSRR wydała 4 i 5 września dekrety wprowadzające formalnie tzw. „czerwony terror” i udzielejące Czeka nieograniczonych pełnomocnictw w tym zakresie.
• 1928 – Kosta Kotta został premierem Albanii.
• 1931 – Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze odrzucił projekt unii celnej między Niemcami a Austrią.
• 1933 – Założono belgijski klub piłkarski KVC Westerlo.
• 1936 – Beryl Markham jako pierwsza kobieta przeleciała samotnie samolotem nad Oceanem Atlantyckim w trudniejszym kierunku zachodnim.
• 1938 – W Santiago de Chile doszło do nieudanej próby zamachu stanu podjętej przez członków Narodowosocjalistycznego Ruchu Chile.
• 1939:
  • Dokonano oblotu prototypu litewskiego samolotu rozpoznawczo-bombowego ANBO-VIII.
  • Jan Smuts został po raz drugi premierem Związku Południowej Afryki.
  • USA ogłosiły neutralność w II wojnie światowej.
• 1940 – Gen. Ion Antonescu został premierem Rumunii.
• 1941 – Atak Niemiec na ZSRR: ok. 1500 Żydów zostało rozstrzelanych we wsi Pawołocz na Ukrainie przez oddział Einsatzgruppen.
• 1942 – II wojna światowa w Afryce: taktycznym zwycięstwem aliantów zakończyła się bitwa pod Alam Halfa.
• 1944:
  • Štefan Tiso został premierem Słowacji.
  • W Londynie rządy emigracyjne Belgii, Holandii i Luksemburga zawarły traktat powołujący Unię Celną Krajów Beneluxu.
  • ZSRR wypowiedział wojnę Bułgarii.
• 1945:
  • Dokonano oblotu amerykańskiego wojskowego samolotu transportowego Douglas C-74 Globemaster.
  • Szyfrant radzieckiej ambasady w Ottawie Igor Guzenko opuścił służbę i przekazał Kanadyjczykom 109 dokumentów dotyczących działalności szpiegowskiej GRU w Kanadzie i USA, między innymi na temat wykradania tajemnic nuklearnych i metod osadzania tak zwanych uśpionych szpiegów.
  • Wojska brytyjskie wkroczyły do Singapuru.
• 1946 – Zacieśniono współpracę między amerykańską i brytyjską strefą okupacyjną Niemiec.
• 1948:
  • Robert Schuman po raz drugi został mianowany premierem Francji, jednak nie zdołał utworzyć rządu.
  • Założono rumuński klub piłkarski CS Universitatea Craiova.
• 1950 – Na japońskiej wyspie Honsiu utworzono Park Narodowy Bandai-Asahi.
• 1957 – Rewolucja kubańska: doszło do buntu w bazie morskiej Cienfuegos. W trakcie walk zginęło ok. 200 marynarzy, 600 cywilów i 100 żołnierzy wojsk rządowych.
• 1960:
  • Pierwszy premier Demokratycznej Republiki Konga Patrice Lumumba został usunięty ze stanowiska przez prezydenta Josepha Kasavubu.
  • Podczas XVII Letnich Igrzysk Olimpijskich w Rzymie Kazimierz Paździor zdobył złoty medal w bokserskiej wadze lekkiej.
• 1961 – Prezydent USA John F. Kennedy zapowiedział wznowienie po 3 latach amerykańsko-radzieckiego moratorium testów broni atomowej.
• 1962 – Na jedną z głównych ulic miasta Manitowoc w stanie Wisconsin spadł ważący ponad 9 kg fragment radzieckiego satelity Korabl-Sputnik 1.
• 1964 – Wystrzelono amerykańskiego satelitę geofizycznego OGO 1.
• 1965 – Powstała Organizacja Bojowników Ludowych Iranu.
• 1969 – Premiera francusko-włoskiego thrillera psychologicznego Niech bestia zdycha w reżyserii Claude’a Chabrola.
• 1970 – Podczas treningu przed wyścigiem o Grand Prix Włoch zginął w wypadku Austriak Jochen Rindt z zespołu Lotus, ówczesny lider klasyfikacji generalnej i późniejszy jedyny pośmiertny mistrz świata Formuły 1.
• 1972 – Masakra w Monachium: podczas XX Letnich Igrzysk Olimpijskich w Monachium palestyńska organizacja terrorystyczna „Czarny Wrzesień” wzięła w wiosce olimpijskiej 9 izraelskich sportowców jako zakładników. W czasie ataku zginęli stawiający opór napastnikom trener zapasów Mosze Weinberg i sztangista Josef Romano.
• 1974 – Ukazał się album Dancing Machine amerykańskiej grupy The Jackson 5.
• 1975:
  • Ukazał się album Minstrel in the Gallery brytyjskiej grupy Jethro Tull.
  • W przeprowadzonym przez Prowizoryczną Irlandzką Armię Republikańską zamachu bombowym na hotel Hilton w Londynie zginęły 2 osoby, 63 zostały ranne.
  • W Sacramento w Kalifornii 26-letnia Lynette Fromme usiłowała zastrzelić prezydenta Geralda Forda.
• 1976:
  • Premiera The Muppet Show.
  • Prezydent Republiki Środkowoafrykańskiej Jean-Bédel Bokassa zdymisjonował rząd i powołał w jego miejsce Środkowoafrykańską Radę Rewolucyjną.
• 1977:
  • NASA wystrzeliła sondę kosmiczną Voyager 1, obecnie najodleglejszy i ciągle działający obiekt wysłany w kosmos przez człowieka.
  • Terroryści z Frakcji Czerwonej Armii (RAF) uprowadzili zachodnioniemieckiego biznesmena Hannsa Martina Schleyera, zabijając w trakcie akcji trzech policjantów.
• 1978:
  • Papież Jan Paweł I udzielił audiencji metropolicie Leningradu i Nowogrodu Nikodemowi. W trakcie tego pierwszego od 500 lat oficjalnego spotkania wysokiego przedstawiciela rosyjskiej Cerkwi prawosławnej ze zwierzchnikiem Kościoła katolickiego Nikodem nagle zasłabł i umarł na rękach papieża.
  • W rezydencji amerykańskich prezydentów Camp David rozpoczęły się izraelsko-egipskie rozmowy pokojowe między premierem Menachemem Beginem a prezydentem Anwarem Sadatem. W rozmowach brał też udział prezydent USA Jimmy Carter.
• 1980 – Otwarto najdłuższy wówczas na świecie Tunel drogowy Świętego Gotarda w Szwajcarii.
• 1983 – Zakończyła się misja STS-8 wahadłowca Challenger.
• 1984 – Zakończyła się pierwsza misja wahadłowca Discovery
• 1986 – Na lotnisku w Karaczi pakistańscy antyterroryści odbili uprowadzony przez członków Organizacji Abu Nidala samolot należący do Pan American World Airways Boeing 747 z 379 osobami na pokładzie. Z rąk terrorystów zginęło 20 pasażerów, a 120 zostało rannych.
• 1987 – Wojna czadyjsko-libijska: ponad 1000 osób zginęło w wyniku rajdu wojsk czadyjskich na libijską bazę lotniczą Maaten al-Sarra.
• 1989 – Rozpoczęła się misja załogowa statku Sojuz TM-8 na stację orbitalną Mir.
• 1991 – Rada Najwyższa ZSRR przyjęła przedstawiony przez Michaiła Gorbaczowa plan funkcjonowania państwa w okresie przejściowym. Utworzono Radę Państwa ZSRR, składającą się z prezydentów republik i Gorbaczowa.
• 1993 – W stolicy Somalii Mogadiszu zginęło w zasadzce 7 nigeryjskich żołnierzy sił pokojowych ONZ, 6 zostało rannych, a 1 porwany.
• 1995 – Francja przeprowadziła pierwszą z serii kontrowersyjnych prób jądrowych na atolu Mururoa.
• 1996 – Ramzi Yousef i dwóch innych islamskich ekstremistów zostało uznanych przez sąd w Nowym Jorku winnymi planowania zamachów na 12 amerykańskich samolotów pasażerskich.
• 1997:
  • 12 izraelskich komandosów zginęło w zasadzce w południowo-zachodnim Libanie.
  • Podczas sesji MKOl w Lozannie wybrano Ateny na organizatora XXIX Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2004 roku.
• 2000 – Tuvalu zostało członkiem ONZ.
• 2002 – W ręce greckiej policji oddał się Dimitris Koufodinas, odpowiedzialny za operacje terrorystyczne przeprowadzane przez marksistowską Organizację Rewolucyjną 17 listopada.
• 2004 – Na daczy zastępcy przewodniczącego Ukraińskiej Służby Bezpieczeństwa doszło do próby otrucia dioksyną kandydata opozycji w wyborach prezydenckich na Ukrainie Wiktora Juszczenki.
• 2005:
  • 46 osób zginęło w pożarze Pałacu Kultury w Bani Suwajf w środkowym Egipcie.
  • W Medan na Sumatrze podczas próby startu rozbił się Boeing 737 należący do Mandala Airlines, w wyniku czego zginęło 100 spośród 117 osób na pokładzie oraz 44 mieszkańców miasta, a 26 zostało rannych.
• 2006:
  • Prezydent Rosji Władimir Putin przybył z pierwszą w historii wizytą na tym szczeblu do RPA.
  • Rząd Pakistanu zawarł układ pokojowy ze starszyzną prowincji Waziristan.
• 2008 – Nikaragua uznała niepodległość Abchazji i Osetii Południowej.
• 2010 – W Mołdawii odbyło się uznane za nieważne z powodu zbyt niskiej frekwencji referendum w sprawie bezpośredniego wyboru prezydenta.
• 2012 – Dżantörö Satybałdijew został premierem Kirgistanu.
• 2013 – Oumar Tatam Ly został premierem Mali.
• 2017 – Wojna domowa w Syrii: wspierane przez Rosjan wojska rządowe przerwały po trzech latach oblężenie miasta Dajr az-Zaur przez bojowników z Państwa Islamskiego.
• 2021 – Prezydent Gwinei Alpha Condé został obalony w wojskowym zamachu stanu kierowanym przez płka Mamady’ego Doumbouyę.

Eksploracja kosmosu

Urodzili się

Zmarli

Przypisy