Спіс лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне
Но́белеўская прэ́мія па фізіяло́гіі і медыцы́не (шведск.: Nobelpriset i fysiologi eller medicin) — найвышэйшая ўзнагарода за навуковыя дасягненні ў галінах фізіялогіі і медыцыны, якая штогод прысуджаецца шведскім Каралінскім інстытутам у Стакгольме. Адна з пяці Нобелеўскіх прэмій, заснаваных у 1895 годзе паводле запавету шведскага хіміка Альфрэда Нобеля, які памёр у 1896 годзе. Гэтыя прэміі прысуджаюцца за выдатныя заслугі ў галінах хіміі, фізікі, літаратуры, міру і фізіялогіі або медыцыны[1]. У адпаведнасці з запаветам Нобеля прэмія знаходзіцца ў падпарадкаванні Фонду Нобеля і прысуджаецца камісіяй з пяці членаў і выканаўчага сакратара, якія выбіраюцца Каралінскім інстытутам[2][3]. Нягледзячы на тое, што прэмію звчайна называюць «Нобелеўскай прэміяй па медыцыне», у сваім запавеце Нобель падкрэсліваў, што прэмія павінна ўручацца за дасягненні ў «фізіялогіі або медыцыне», у выніку чаго на прыз прэтэндуюць навукоўцы з больш шырокага спектра абласцей[3]. Лаўрэатам першай Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне ў 1901 годзе стаў Эміль Адольф фон Берынг з Германіі. Кожны лаўрэат атрымлівае медаль, дыплом і грашовы прыз, які змяняецца з цягам часу[4]. У 1901 годзе фон Берынг атрымаў 150 782 шведскія кроны, што ў снежні 2008 года было эквівалентна 7 731 004 шведскім кронам. Прэмія ўручаецца на штогадовай цырымоніі 10 снежня, у гадавіну смерці Альфрэда Нобеля[5].
За больш чым 100 гадоў існавання прэміі лаўрэаты былі ўзнагароджаны за ўклад у развіццё шырокіх спектраў абласцей, якія адносяцца да фізіялогіі або медыцыны. Больш за 25 лаўрэатаў атрымалі Нобелеўскія прэміі за ўклад у галінах нейрабіялогіі і абмену рэчываў[3]. Лаўрэату Нобелеўскай прэміі 1939 года немцу Герхарду Домагку ўрад не дазволіў атрымаць прэмію. Пазней ён атрымаў медаль і дыплом, але не грошы[6]. З 1901 года Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне не прысуджалася толькі 9 разоў: у 1915, 1916, 1917, 1918, 1921, 1925, 1940, 1941 і 1942 гадах. Па стане на 2016 год прэмію атрымлівалі 211 вучоных, з якіх толькі дванаццаць былі жанчынамі: Герці Коры (1947), Разалін Сасмэн Ялаў (1977), Барбара Мак-Клінтак (1983), Рыта Леві-Мантальчыні (1986), Гертруда Элаян (1988), Хрысціяна Нюслайн-Фольхард (1995), Лінда Бак (2004), Франсуаза Барэ-Сінусі (2008), Элізабет Блэкбёрн (2009), Кэрал Грэйдэр (2009), Май-Брыт Мозер (2014) і Ту Юю (2015)[7]. Самым маладым лаўрэатам прэміі на момант атрымання стаў Фрэдэрык Бантынг ва ўзросце 32 гадоў у 1923 годзе, а самым узроставым быў лаўрэат 1966 года Фрэнсіс Пейтан Роўс, якому на момант прысуджэння было 87 гадоў[8].
Лаўрэаты
1901—1910 • 1911—1920 • 1921—1930 • 1931—1940 • 1941—1950 • 1951—1960 • 1961—1970 • 1971—1980 • 1981—1990 • 1991—2000 • 2001—2010 • 2011—2020 • 2021—…
1901—1910
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1901 |  | Эміль Адольф фон Берынг (1854—1917) | .svg){kind=small} Германія | За працы, прысвечаныя сыроваткавай тэрапіі, асабліва за яе прымяненне пры лячэнні дыфтэрыі, што адкрыла новыя шляхі ў медыцынскай навуцы і тым самым дало ў рукі лекараў пераможную зброю супраць хваробы і смерці[9]. |
| 1902 |  | Рональд Рос (1857—1932) | .svg){kind=small} Вялікабрытанія, Індыя (нарадзіўся ў горадзе Алмора, Індыя) | За працы, прысвечаныя малярыі, у якіх ён паказаў, якім чынам яе ўзбуджальнік трапляе ў арганізм, і тым самым заклаў аснову для далейшых паспяховых даследаванняў у галіне распрацовак метадаў барацьбы з гэтай хваробай[10]. |
| 1903 |  | Нільс Руберг Фінзен (1860—1904) |  Данія (нарадзіўся ў горадзе Торсхаўн, сучасныя  Фарэрскія астравы) | У знак прызнання яго заслуг у лячэнні хвароб — асабліва ваўчанкі — з дапамогай канцэнтраванага светлавога выпраменьвання, што адкрыла новыя магчымасці ў медыцынскай навуцы[11]. |
| 1904 |  | Іван Пятровіч Паўлаў (1849—1936) |  Расійская імперыя | У знак прызнання прац па фізіялогіі стрававання, дзякуючы якім веды аб жыццёва важных аспектах гэтага пытання былі зменены і пашыраны[12]. |
| 1905 |  | Роберт Кох (1843—1910) | Германія | За даследаванні і адкрыцці, звязаныя з лячэннем туберкулёзу[13]. |
| 1906 |  | Каміла Гольджы (1843—1926) | .svg){kind=small} Італія | У знак прызнання прац аб структуры нервовай сістэмы[14]. |
_portrait_(restored).jpg) | Сант’яга Рамон-і-Кахаль (1852—1934) | .svg){kind=small} Іспанія | ||
| 1907 |  | Шарль Луі Альфонс Лаверан (1845—1922) |  Францыя | За даследаванні ролі прасцейшых ва ўзнікненні захворванняў[15]. |
| 1908 |  | Ілья Ільіч Мечнікаў (1845—1916) | Расійская імперыя | У знак прызнання прац аб імунітэце[16]. |
.jpg) | Паўль Эрліх (1854—1915) | Германія | ||
| 1909 |  | Эміль Тэадор Кохер (1841—1917) |  Швейцарыя | За працы ў галінах фізіялогіі, паталогіі і хірургіі шчытападобнай залозы[17]. |
| 1910 |  | Альбрэхт Косель (1853—1927) | Германія | У знак прызнання ўкладу ў вывучэнне хіміі клеткі, унесенага даследаваннямі бялкоў, у прыватнасці нуклеінавых рэчываў[18]. |
1911—1920
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1911 |  | Альвар Гульстранд (1862—1930) |  Швецыя | За працы, прысвечаныя дыёптрыцы вока[19]. |
| 1912 |  | Алексіс Карэль (1873—1944) | Францыя | У знак прызнання прац над сасудзістым швом і трансплантацыі крывяносных сасудаў і органаў[20]. |
| 1913 |  | Шарль Рышэ (1850—1935) | Францыя | У знак прызнання работ па анафілаксіі[21]. |
| 1914 |  | Роберт Барані (1876—1936) | .svg){kind=small} Аўстра-Венгрыя (нарадзіўся ў Вене, сучасная  Аўстрыя) | За працы па фізіялогіі і паталогіі вестыбулярнага апарату[22]. |
| 1915 | Прэмія не прысуджалася[23][24][25][26] | |||
| 1916 | ||||
| 1917 | ||||
| 1918 | ||||
| 1919 |  | Жуль Бардэ (1870—1961) | .svg){kind=small} Бельгія | За адкрыцці, звязаныя з імунітэтам[27]. |
| 1920 |  | Шэк Аўгуст Стынберг Крог (1874—1949) | Данія | За адкрыццё механізму рэгуляцыі прасвету капіляраў[28]. |
1921—1930
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1921 | Прэмія не прысуджалася[29] | |||
| 1922 |  | Арчыбалд Вівіен Хіл (1886—1977) | Вялікабрытанія | За даследаванні, звязаныя з утварэннем цяпла ў цягліцах[30]. |
 | Ота Фрыц Меергоф (1884—1951) |  Германія | За адкрыццё цеснай ўзаемасувязі паміж спажываннем кіслароду і метабалізмам малочнай кіслаты ў цягліцах[30]. | |
| 1923 |  | Фрэдэрык Грант Бантынг (1891—1941) | .svg){kind=small} Канада | За адкрыццё інсуліну[31]. |
 | Джон Джэймс Рыкард Маклеад (1876—1935) | Канада (нарадзіўся ў горадзе Клуні,  Шатландыя) | ||
| 1924 |  | Вілем Эйнтховен (1860—1927) |  Нідэрланды (нарадзіўся ў горадзе Семаранг (сучасная  Інданезія), у складзе Галандскай Ост-Індыі) | За адкрыццё механізму электракардыяграмы[32]. |
| 1925 | Прэмія не прысуджалася[33] | |||
| 1926 |  | Іаханес Андрэас Грыб Фібігер (1867—1928) | Данія | За адкрыццё карцыномы, якая выклікаецца Spiroptera[34]. |
| 1927 |  | Юліус Вагнер-Яўрэг (1857—1940) | Аўстрыя | За адкрыццё тэрапеўтычнага эфекту заражэння малярыяй пры лячэнні прагрэсіўнага паралічу[35]. |
| 1928 |  | Шарль Жуль Анры Ніколь (1866—1936) | Францыя | За працы, звязаныя з сыпным тыфам[36]. |
| 1929 |  | Хрысціян Эйкман (1858—1930) | Нідэрланды | За ўклад у адкрыццё вітамінаў[37]. |
 | Фрэдэрык Гоўленд Хопкінс (1861—1947) | Вялікабрытанія | За адкрыццё вітамінаў, якія стымулююць працэсы росту[37]. | |
| 1930 |  | Карл Ландштэйнер (1868—1943) | Аўстрыя | За адкрыццё груп крыві чалавека[38]. |
1931—1940
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1931 |  | Ота Генрых Варбург (1883—1970) | Германія | За адкрыццё прыроды і механізму дзеяння дыхальнага ферменту[39]. |
| 1932 |  | Чарлз Скот Шэрынгтан (1857—1952) | Вялікабрытанія | За адкрыцці, якія тычацца функцый нейронаў[40]. |
 | Эдгар Дуглас Эдрыян (1889—1977) | Вялікабрытанія | ||
| 1933 |  | Томас Хант Морган (1866—1945) | .svg){kind=small} ЗША | За адкрыцці, звязаныя з роляй храмасом у спадчыннасці[41]. |
| 1934 |  | Джордж Хойт Уіпл (1878—1976) | ЗША | За адкрыцці, звязаныя з выкарыстаннем печані пры лячэнні анеміі[42]. |
 | Джордж Рычардс Майнат (1885—1950) | ЗША | ||
 | Уільям Пэры Мёрфі (1892—1987) | ЗША | ||
| 1935 |  | Ханс Шпеман (1869—1941) | .svg){kind=small} Германія | За адкрыццё эфектаў эмбрыянальнага развіцця[43]. |
| 1936 |  | Генры Халет Дэйл (1875—1968) | Вялікабрытанія | За адкрыцці, звязаныя з хімічнай перадачай нервовых імпульсаў[44]. |
 | Ота Лёві (1873—1961) | Аўстрыя (нарадзіўся ў Франкфурце-на-Майне, Германія) | ||
| 1937 |  | Альберт Сент-Дзьёрдзы фон Нейгірапалт (1893—1986) | .svg){kind=small} Венгрыя | За адкрыцці, звязаныя з працэсамі біялагічнага акіслення, звязаных у тым ліку з вывучэннем вітаміну C і каталізу фумаравай кіслаты[45]. |
| 1938 |  | Карней Жан Франсуа Хейманс (1892—1968) | Бельгія | За адкрыццё ролі сінусавага і аартальнага механізмаў у рэгуляцыі дыхання[46]. |
| 1939 |  | Герхард Домагк (1895—1964) | Германія | За адкрыццё антыбактэрыяльнага эфекту прантазілу[47]. |
| 1940 | Прэмія не прысуджалася[48] | |||
1941—1950
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1941 | Прэмія не прысуджалася[49][50] | |||
| 1942 | ||||
| 1943 |  | Карл Петэр Хенрык Дам (1895—1976) | Данія | За адкрыццё вітаміну К[51]. |
 | Эдуард Адальберт Дойзі (1893—1986) | ЗША | За адкрыццё хімічнай структуры вітаміну К[51]. | |
| 1944 |  | Джозеф Эрлангер (1874—1965) | ЗША | За адкрыцці, звязаныя з высокадыферэнцыраванымі функцыямі некаторых нервовых валокнаў[52]. |
 | Герберт Спенсер Гасер (1888—1963) | ЗША | ||
| 1945 |  | Аляксандр Флемінг (1881—1955) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў горадзе Дарвел, Шатландыя) | За адкрыццё пеніцыліну і яго гаючага ўздзеяння пры лячэнні розных інфекцыйных захворванняў[53]. |
 | Эрнст Борыс Чэйн (1906—1979) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў Берліне, Германія) | ||
 | Хоўард Уолтэр Флоры (1898—1968) |  Аўстралія | ||
| 1946 |  | Герман Джозеф Мёлер (1890—1967) | ЗША | За адкрыццё з’яўлення мутацый пад уплывам рэнтгенаўскага выпраменьвання[54]. |
| 1947 |  | Карл Фердынанд Коры (1896—1984) | ЗША (нарадзіўся ў Празе (сучасная  Чэхія), якая ўваходзіла ў склад Аўстра-Венгрыі) | За адкрыццё каталітычнага ператварэння глікагену[55]. |
 | Герці Тэрэза Коры, нар. Радніц (1896—1957) | ЗША (нарадзілася ў Празе (сучасная Чэхія), якая ўваходзіла ў склад Аўстра-Венгрыі) | ||
 | Бернарда Альберта Усай (1887—1971) |  Аргенціна | За адкрыццё ролі гармонаў пярэдняй долі гіпофізу ў метабалізме глюкозы[55]. | |
| 1948 |  | Паўль Герман Мюлер (1899—1965) | Швейцарыя | За адкрыццё высокай эфектыўнасці ДДТ як кантактнага яду супраць многіх відаў членістаногіх[56]. |
| 1949 |  | Вальтэр Рудольф Гес (1881—1973) | Швейцарыя | За адкрыццё функцыянальнай арганізацыі прамежкавага мозга як каардынатара актыўнасці ўнутраных органаў[57]. |
 | Антоніу Каэтану Эгаш Маніш (1874—1955) |  Партугалія | За адкрыцці, якія тычацца тэрапеўтычнага дзеяння лабатаміі пры лячэнні некаторых псіхічных захворванняў[57]. | |
| 1950 |  | Эдвард Калвін Кендал (1886—1972) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца гармонаў кары наднырачнікаў, іх структуры і біялагічных эфектаў[58]. |
 | Тадэвуш Рэйхштэйн (1897—1996) | Швейцарыя Польшча (нарадзіўся ў горадзе Улацлавак,  Царства Польскае (сучасная Польшча)) | ||
 | Філіп Шоўалтэр Хенч (1896—1965) | ЗША | ||
1951—1960
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1951 |  | Макс Тэйлер (1899—1972) | .svg){kind=small} ПАР | За адкрыцці, звязаныя з жоўтай ліхаманкай і барацьбой з ёй[59]. |
| 1952 |  | Зельман Абрахам Ваксман (1888—1973) | ЗША (нарадзіўся ў горадзе Нова-Прылука (сучасная  Украіна), які тады ўваходзіў у склад Расійскай імперыі) | За адкрыццё стрэптаміцыну, першага антыбіётыка, эфектыўнага пры лячэнні туберкулёзу[60]. |
| 1953 |  | Ханс Адольф Крэбс (1900—1981) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў Гільдэсгайме, Германія) | За адкрыццё цыклу лімоннай кіслаты[61]. |
 | Фрыц Альберт Ліпман (1899—1986) | ЗША (нарадзіўся ў Кёнігсбергу, Германія, які зараз уваходзіць у склад Расіі пад назвай Калінінград) | За адкрыццё каферменту А і яго значэння для прамежкавых стадый метабалізму[61]. | |
| 1954 |  | Джон Франклін Эндэрс (1897—1985) | ЗША | За адкрыццё здольнасці вірусу поліяміэліту расці ў культурах розных тканін[62]. |
 | Томас Хакл Уэлер (1915—2008) | ЗША | ||
 | Фрэдэрык Чапмен Робінс (1916—2003) | ЗША | ||
| 1955 |  | Аксель Хуга Тэадор Тэарэль (1903—1982) | Швецыя | За адкрыцці, якія тычацца прыроды і механізму дзеяння акісляльных ферментаў[63]. |
| 1956 |  | Андрэ Фрэдэрык Курнан (1895—1988) | ЗША (нарадзіўся ў Парыжы, Францыя) | За адкрыцці, якія тычацца катэтарызацыі сэрца і паталагічных змяненняў у сістэме кровазвароту[64]. |
 | Вернер Форсман (1904—1979) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | ||
 | Дзікінсан Рычардс (1895—1973) | ЗША | ||
| 1957 |  | Даніэле Бавэ (1907—1992) |  Італія (нарадзіўся ў Нёўшатэлі, Швейцарыя) | За адкрыцці, якія тычацца сінтэтычных злучэнняў, якія блакіруюць дзеянне некаторых рэчываў арганізма, і за выяўленне іх дзеяння на сасудзістую сістэму і шкілетныя цягліцы[65]. |
| 1958 |  | Джордж Уэлс Бідл (1903—1989) | ЗША | За адкрыцці, звязаныя з роляй генаў у спецыфічных біяхімічных працэсах[66]. |
 | Эдвард Лоры Тэйтэм (1909—1975) | ЗША | ||
 | Джошуа Ледэрберг (1925—2008) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца генетычнай рэкамбінацыі і арганізацыі генетычнага матэрыялу бактэрый[66]. | |
| 1959 |  | Севера Ачоа (1905—1993) | ЗША (нарадзіўся ў горадзе Луарка,  Іспанія) | За адкрыццё механізмаў біялагічнага сінтэзу рыбануклеінавай і дэзоксірыбануклеінавай кіслот[67]. |
.jpg) | Артур Корнберг (1918—2007) | ЗША | ||
| 1960 |  | Фрэнк Макфарлейн Бёрнет (1899—1985) | Аўстралія | За адкрыццё набытай імуналагічнай талерантнасці[68]. |
 | Пітэр Браян Медавар (1915—1987) |  Бразілія Вялікабрытанія |
1961—1970
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1961 |  | Дзьёрдзь фон Бекешы (1899—1972) |  ЗША (нарадзіўся ў Будапешце (сучасная  Венгрыя), які тады ўваходзіў у склад Аўстра-Венгрыі) | За адкрыццё фізічных механізмаў ўспрымання раздражненняў унутранага вуха[69]. |
| 1962 |  | Фрэнсіс Гары Комптан Крык (1916—2004) | Вялікабрытанія | За адкрыцці, якія тычацца малекулярнай структуры нуклеінавых кіслот і іх значэнне для перадачы інфармацыі ў жывой матэрыі[70]. |
 | Джэймс Дзьюі Уотсан (1928-…) | ЗША | ||
 | Марыс Хью Фрэдэрык Уілкінс (1916—2004) | Вялікабрытанія Новая Зеландыя (нарадзіўся ў горадзе Пангароа, Новая Зеландыя) | ||
| 1963 |  | Джон Кэр’ю Эклс (1903—1997) | Аўстралія | За адкрыцці, якія тычацца іённых механізмаў узбуджэння і тармажэння ў перыферычных і цэнтральных участках мембраны нервовых клетак[71]. |
 | Алан Лойд Ходжкін (1914—1998) | Вялікабрытанія | ||
 | Эндру Філдынг Хакслі (1917—2012) | Вялікабрытанія | ||
| 1964 |  | Конрад Блох (1912—2000) | ЗША (нарадзіўся ў Нісе (сучасная Польшча), які ўваходзіў у склад Германіі) | За адкрыцці, якія тычацца механізмаў і рэгуляцыі абмену халестэрыну і тлустых кіслот[72]. |
 | Феадор Лінен (1911—1979) | Федэратыўная Рэспубліка Германіі | ||
| 1965 |  | Франсуа Жакоб (1920—2013) | Францыя | За адкрыцці, якія тычацца генетычнага кантролю сінтэзу ферментаў і вірусаў[73]. |
 | Андрэ Львоф (1902—1994) | Францыя | ||
 | Жак Мано (1910—1976) | Францыя | ||
| 1966 |  | Пейтан Роўс (1879—1970) | ЗША | За адкрыццё анкагенных вірусаў[74]. |
 | Чарлз Брэнтан Хагінс (1901—1997) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца гарманальнага лячэння рака прадсталёвай залозы[74]. | |
| 1967 |  | Рагнар Граніт (1900—1991) | Швецыя (нарадзіўся ў горадзе Хельсінкі (сучасная  Фінляндыя), які ўваходзіў у склад Расійскай імперыі) | За адкрыцці, звязаныя з першаснымі фізіялагічнымі і хімічнымі глядзельнымі працэсамі ў воку[75]. |
 | Холдэн Кефер Хартлайн (1903—1983) | ЗША | ||
 | Джордж Уолд (1906—1997) | ЗША | ||
| 1968 |  | Роберт У. Холі (1922—1993) | ЗША | За расшыфроўку генетычнага кода і яго ролі ў сінтэзе бялкоў[76]. |
 | Хар Гобінд Карана (1922—2011) | ЗША (нарадзіўся ў Райпуне,  Брытанская Індыя) | ||
 | Маршал У. Нірэнберг (1927—2010) | ЗША | ||
| 1969 |  | Макс Дэльбрук (1906—1981) | ЗША (нарадзіўся ў Берліне, Германія) | За адкрыцці, якія тычацца механізму рэплікацыі і генетычнай структуры вірусаў[77]. |
 | Алфрэд Д. Хершы (1908—1997) | ЗША | ||
 | Сальвадор Э. Лурыя (1912—1991) | ЗША (нарадзіўся ў Турыне, Італія) | ||
| 1970 |  | Бернард Кац (1911—2003) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў Лейпцыгу, Германія) | За адкрыцці, якія тычацца гумаральных пасярэднікаў у нервовых канчатках, механізмаў іх захавання, выдзялення і інактывацыі[78]. |
 | Ульф фон Эйлер (1905—1983) | Швецыя | ||
 | Джуліус Аксельрад (1912—2004) | ЗША |
1971—1980
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1971 |  | Эрл У. Сазерленд мал. (1915—1974) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца механізмаў дзеяння гармонаў[79]. |
| 1972 | .jpg) | Джэралд М. Эдэльмэн (1929—2014) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца хімічнай структуры антыцелаў[80]. |
 | Родні Р. Портэр (1917—1985) | Вялікабрытанія | ||
| 1973 |  | Карл фон Фрыш (1886—1982) |  ФРГ (нарадзіўся ў Вене (сучасная Аўстрыя), якая тады ўваходзіла ў склад Аўстра-Венгрыі) | За адкрыцці, якія тычацца арганізацыі і выяўлення індывідуальных і сацыяльных мадэлей паводзін[81]. |
 | Конрад Лорэнц (1903—1989) | Аўстрыя | ||
 | Нікалас Тынберген (1907—1988) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў горадзе Гаага, Нідэрланды) | ||
| 1974 |  | Альбер Клод (1899—1983) | Бельгія | За адкрыцці, якія тычацца структурнай і функцыянальнай арганізацыі клеткі[82]. |
 | Крысціян дэ Дзюу (1917—2013) | Бельгія | ||
 | Джордж Э. Паладэ (1912—2008) | ЗША (нарадзіўся ў горадзе Ясы,  Румынія) | ||
| 1975 |  | Дэвід Балтымар (1938-…) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца ўзаемадзеяння паміж анкавірусамі і генетычным матэрыялам клеткі[83]. |
 | Рэната Дульбека (1914—2012) | ЗША (нарадзіўся ў Катандзары, Італія) | ||
 | Хоўард М. Тэмін (1934—1994) | ЗША | ||
| 1976 | _(cropped).jpg) | Барух С. Бламберг (1925—2011) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца новых механізмаў паходжання і распаўсюджвання інфекцыйных захворванняў[84]. |
 | Д. Карлтан Гайдузек (1923—2008) | ЗША | ||
| 1977 |  | Ражэ Гіймэн (1924-…) | ЗША (нарадзіўся ў горадзе Дыжон, Францыя) | За адкрыцці, звязаныя з сакрэцыяй пептыдных гармонаў мозга[85]. |
 | Эндру В. Шалі (1926-…) | ЗША (нарадзіўся ў Вільні (сучасная  Літва), якая ўваходзіла ў склад Міжваеннай Польшчы) | ||
 | Разалін Ялау (1921—2011) | ЗША | За развіццё радыёімунных метадаў вызначэння пептыдных гармонаў[85]. | |
| 1978 |  | Вернер Арбер (1929-…) | Швейцарыя | За адкрыццё рэстрыкцыённых ферментаў і іх прымяненне ў малекулярнай генетыцы[86]. |
| Даніэл Натанс (1928—1999) | ЗША | |||
 | Гамільтан О. Сміт (1931-…) | ЗША | ||
| 1979 | Алан М. Кормак (1924—1998) | ЗША (нарадзіўся ў Яганэсбургу, .svg){kind=small} ПАС) | За распрацоўку камп’ютарнай тамаграфіі[87]. | |
 | Годфрэй Н. Хаўнсфілд (1919—2004) | Вялікабрытанія | ||
| 1980 |  | Барух Бенасераф (1920—2011) | ЗША (нарадзіўся ў Каракасе, .svg){kind=small} Венесуэла) | За адкрыцці, якія тычацца генетычна дэтэрмінаваных структур на клетачнай паверхні, якія рэгулююць імунныя рэакцыі[88]. |
 | Жан Дасэ (1916—2009) | Францыя | ||
| Джордж Д. Снел (1903—1996) | ЗША |
1981—1990
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1981 |  | Роджэр У. Сперы (1913—1994) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца функцыянальнай спецыялізацыі паўшар’яў галаўнога мозгу[89]. |
 | Дэвід Х. Х’юбел (1926—2013) | ЗША (нарадзіўся ў горадзе Уіндсар, Канада) | За адкрыцці, якія тычацца прынцыпаў апрацоўкі інфармацыі ў глядзельнай сістэме[89]. | |
 | Торстэн Н. Візел (1924-…) | Швецыя | ||
| 1982 |  | Сунэ К. Бергстрэм (1916—2004) | Швецыя | За адкрыцці, якія тычацца простагландзінаў і блізкіх да іх біялагічна актыўных рэчываў[90]. |
 | Бенгт І. Самуэльсан (1934-…) | Швецыя | ||
 | Джон Р. Вейн (1927—2004) | Вялікабрытанія | ||
| 1983 | _shown_in_her_laboratory_in_1947.jpg) | Барбара Мак-Клінтак (1902—1992) | ЗША | За адкрыццё мабільных генетычных элементаў[91]. |
| 1984 |  | Нільс К. Ернэ (1911—1994) | Данія | За тэорыі адносна спецыфічнасці ў развіцці і кантролі імуннай сістэмы і за адкрыццё прынцыпу выпрацоўкі монакланальных антыцелаў[92]. |
_(cropped).jpg) | Георг Ж. Ф. Кёлер (1946—1995) | ФРГ | ||
 | Сезар Мільштэйн (1927—2002) | Вялікабрытанія Аргенціна (нарадзіўся ў горадзе Бая-Бланка, Аргенціна) | ||
| 1985 |  | Майкл С. Браўн (1941-…) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца рэгуляцыі абмену халестэрыну[93]. |
 | Джозеф Л. Голдстайн (1940-…) | ЗША | ||
| 1986 |  | Стэнлі Коэн (1922—2020) | ЗША | За адкрыццё фактараў росту[94]. |
 | Рыта Леві-Мантальчыні (1909—2012) | Італія ЗША (нарадзілася ў Турыне, Італія) | ||
| 1987 |  | Судзумі Танегава (1939-…) |  Японія | За адкрыццё генетычнага прынцыпу генерацыі разнавіднасці антыцелаў[95]. |
| 1988 | .jpg) | Джэймс У. Блэк (1924—2010) | Вялікабрытанія | За адкрыццё важных прынцыпаў медыкаментознай тэрапіі[96]. |
 | Гертруда Б. Элаян (1918—1999) | ЗША | ||
 | Джордж Х. Хітчынгс (1905—1998) | ЗША | ||
| 1989 |  | Дж. Майкл Бішап (1936-…) | ЗША | За адкрыццё клеткавага паходжання рэтравірусных анкагенаў[97]. |
 | Харальд Э. Вармус (1939-…) | ЗША | ||
| 1990 | Джозеф Э. Мары (1919—2012) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца трансплантацыі органаў і клетак пры лячэнні чалавечых хвароб[98]. | |
 | Э. Донал Томас (1920—2012) | ЗША |
1991—2000
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 1991 |  | Эрвін Неер (1944-…) | Германія | За адкрыцці, звязаныя з функцыямі адзіночных іённых каналаў у клетках[99]. |
 | Берт Закман (1942-…) | Германія | ||
| 1992 |  | Эдманд Г. Фішэр (1920—2021) | ЗША Швейцарыя (нарадзіўся ў Шанхаі, .svg){kind=small} Кітай) | За адкрыцці, якія тычацца зваротнага бялковага фасфарыліравання як механізму біялагічнай рэгуляцыі[100]. |
| Эдвін Г. Крэбс (1918—2009) | ЗША | |||
| 1993 | .jpg) | Рычард Дж. Робертс (1943-…) | ЗША (нарадзіўся ў Дэрбі, Вялікабрытанія) | За адкрыццё перарывістай структуры гена[101]. |
 | Філіп А. Шарп (1944-…) | ЗША | ||
| 1994 | .jpg) | Алфрэд Г. Гілман (1941—2015) | ЗША | За адкрыццё G-бялкоў і ролі гэтых бялкоў у перадачы сігналу у клетцы[102]. |
.jpg) | Марцін Родбел (1925—1998) | ЗША | ||
| 1995 |  | Эдвард Б. Льюіс (1918—2004) | ЗША | За адкрыцці, якія тычацца генетычнага кантролю на ранніх стадыях эмбрыянальнага развіцця[103]. |
 | Хрысціяна Нюслайн-Фольхард (1942-…) | Германія | ||
 | Эрык Ф. Вішаус (1947-…) | ЗША | ||
| 1996 |  | Пітэр Ч. Догерці (1940-…) | Аўстралія | За адкрыцці, звязаныя са спецыфічнасцю клеткавага імунітэту[104]. |
 | Рольф М. Цынкернагель (1944-…) | Швейцарыя | ||
| 1997 |  | Стэнлі Б. Прузінер (1942-…) | ЗША | За адкрыццё прыёнаў — новага экалагічнага прынцыпу інфекцыі[105]. |
| 1998 |  | Роберт Ф. Ферчгат (1916—2009) | ЗША | За адкрыццё ролі аксіду азоту як сігнальнай малекулы ў рэгуляцыі сардэчна-сасудзістай сістэмы[106]. |
 | Луіс Х. Ігнара (1941-…) | ЗША | ||
 | Ферыд Мурад (1936-…) | ЗША | ||
| 1999 |  | Гюнтэр Блобель (1936—2018) | ЗША (нарадзіўся ў горадзе Вальтэрсдорф (сучасныя Негаславіцы, Польшча), які ўваходзіў у склад Германіі) | За адкрыццё ў бялковых малекулах ўнутраных сігнальных паслядоўнасцяў, якія накіроўваюць іх транспарт і вызначаюць лакалізацыю ў клетцы[107]. |
| 2000 |  | Арвід Карлсан (1923—2018) | Швецыя | За адкрыцці, якія тычацца перадачы сігналу ў нервовай сістэме[108]. |
 | Пол Грынгард (1925—2019) | ЗША | ||
 | Эрык Р. Кэндэл (1929-…) | ЗША (нарадзіўся ў Вене, Аўстрыя) |
2001—2010
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 2001 | Леланд Х. Хартвел (1939-…) | ЗША | За адкрыццё ключавых рэгулятараў клетачнага цыкла[109]. | |
 | Цім Хант (1943-…) | Вялікабрытанія | ||
 | Пол М. Нерс (1949-…) | Вялікабрытанія | ||
| 2002 |  | Сідней Брэнер (1927—2019) | Вялікабрытанія (нарадзіўся ў Паўднёва-Афрыканскім Саюзе) | За адкрыцці, якія тычацца генетычнай рэгуляцыі развіцця чалавечых органаў і «запраграмаванай» гібелі клеткі[110]. |
 | Х. Роберт Хорвіц (1947-…) | ЗША | ||
 | Джон Э. Салстан (1942—2018) | Вялікабрытанія | ||
| 2003 |  | Пол Лотэрбур (1929—2007) | ЗША | За адкрыццё метаду магнітна-рэзананснай тамаграфіі[111]. |
 | Пітэр Мэнсфілд (1933-2017) | Вялікабрытанія | ||
| 2004 |  | Рычард Эксел (1946-…) | ЗША | За даследаванні нюхальных рэцэптараў і арганізацыі сістэмы органаў нюху[112]. |
 | Лінда Б. Бак (1947-…) | ЗША | ||
| 2005 |  | Бары Дж. Маршал (1951-…) | Аўстралія | За адкрыццё бактэрыі «Helicobacter pylori» і даследаванне яе ўплыву на ўзнікненне гастрыту і язвавай хваробы[113]. |
 | Дж. Робін Уорэн (1937-…) | Аўстралія | ||
| 2006 |  | Эндру З. Фаер (1959-…) | ЗША | За адкрыццё РНК-інтэрферэнцыі — прыгнёт экспрэсіі генаў двухланцуговай РНК[114]. |
 | Крэйг К. Мело (1960-…) | ЗША | ||
| 2007 |  | Марыа Р. Капекі (1937-…) | ЗША (нарадзіўся ў Італіі) | За адкрыццё прынцыпаў увядзення спецыфічных генных мадыфікацый з выкарыстаннем эмбрыянальных ствалавых клетак у мышэй[115]. |
 | Марцін Дж. Эванс (1941-…) | Вялікабрытанія | ||
 | Олівер Сміціс (1925—2017) | ЗША (нарадзіўся ў Вялікабрытаніі) | ||
| 2008 |  | Харальд цур Хаўзен (1936-…) | Германія | За вывучэнне папіломавіруса, які выклікае рак шыйкі маткі[116]. |
 | Франсуаза Барэ-Сінусі (1947-…) | Францыя | За вывучэнне віруса імунадэфіцыту чалавека[116]. | |
 | Люк Мантанье (1932-2022) | Францыя | ||
| 2009 |  | Элізабет Э. Блэкбёрн (1948-…) | ЗША Аўстралія (нарадзілася ў горадзе Хобарт, Аўстралія ) | За адкрыццё механізму абароны храмасом целамерамі і ферментам целамеразай[117] |
 | Кэрал У. Грэйдэр (1961-…) | ЗША | ||
 | Джэк У. Шостак (1952-…) | ЗША (нарадзіўся ў Лондане, Вялікабрытанія) | ||
| 2010 | .jpg) | Роберт Дж. Эдвардс (1925—2013) | Вялікабрытанія | За распрацоўку тэхналогіі штучнага апладнення[118]. |
2011—2020
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 2011 |  | Брус А. Бётлер (1957-…) | ЗША | За працы па вывучэнні актывацыі прыроджанага імунітэту[119]. |
 | Жуль А. Хофман (1941-…) | Францыя (нарадзіўся ў горадзе Эхтэрнах,  Люксембург) | ||
 | Ральф М. Штэйнмэн (1943—2011) | ЗША Канада | За адкрыццё дэндрытных клетак і вывучэнне іх ролі для набытага імунітэту[119]. | |
| 2012 |  | Джон Б. Гёрдан (1933-…) | Вялікабрытанія | За адкрыццё рэпраграмавання спелых клетак у плюрыпатэнтныя стваловыя[120]. |
 | Сін’я Яманака (1962-…) | Японія | ||
| 2013 |  | Джэймс Э. Ротмэн (1950-…) | ЗША | За адкрыццё механізмаў рэгуляцыі дастаўкі везікул — галоўнай транспартнай сістэмы нашых клетак[121]. |
 | Рэндзі У. Шэкмэн (1948-…) | ЗША | ||
 | Томас К. Зюдхаф (1955-…) | ЗША | ||
| 2014 | _2014b.jpg) | Джон О’Кіф (1939-…) | ЗША Вялікабрытанія | За адкрыццё прасторавых клетак мозгу, якія адказваюць за сістэму арыентацыі чалавека ў прасторы[122]. |
 | Май-Брыт Мозер (1963-…) |  Нарвегія | ||
 | Эдвард І. Мозер (1962-…) | Нарвегія | ||
| 2015 |  | Уільям С. Кэмпбэл (1930-…) |  Ірландыя ЗША (нарадзіўся ў горадзе Рамелтан, Ірландыя) | За адкрыцці, якія тычацца лячэння захворванняў, выкліканых круглымі чарвямі[123]. |
 | Сатосі Омура (1935-…) | Японія | ||
 | Ту Юю (1930-…) |  Кітай | За адкрыцці, якія тычацца лячэння малярыі[123]. | |
| 2016 |  | Ёсіноры Асумі (1945-…) | Японія | За даследванні механізмаў аўтафагіі[124]. |
| 2017 | .jpg) | Джэфры Хол (1945-…) | ЗША | За адкрыцці малекульных механізмаў, што кіруюць цыркадным рытмам[125]. |
.jpg) | Майкл Росбаш (1944-…) | ЗША | ||
.jpg) | Майкл Янг (1949-…) | ЗША | ||
| 2018 |  | Тасуку Хондзё (1942-…) | Японія | За іх адкрыцці тэрапіі раку шляхам інгібітавання адмоўнай імуннай рэгуляцыі[126]. |
.jpg) | Джэймс Элісан (1948-…) | ЗША | ||
| 2019 |  | Уільям Кэлін (1957-…) | ЗША | За іх адкрыцці таго, як клеткі адчуваюць і адаптуюцца да даступнасці кіслароду (гл. Тканкавае дыханне)[127]. |
.jpg) | Пітэр Рэткліф (1954-…) | ЗША | ||
_(cropped).jpg) | Грэг Семенза (1956-…) | ЗША | ||
| 2020 |  | Харві Джэймс Алтэр (1935-…) | ЗША | За адкрыццё віруса гепатыту C[128]. |
 | Майкл Хаўтан (1949-…) | Вялікабрытанія | ||
 | Чарлз Райс (1952-…) | ЗША |
2021—…
| Год | Партрэт | Імя[заўв 1] | Краіна[заўв 2] | Абгрунтаванне[заўв 3] |
|---|---|---|---|---|
| 2021 |  | Дэвід Джуліус (нар. 1955) | ЗША | За адкрыццё рэцэптараў тэмпературы і дотыку[129]. |
 | Ардэм Патапуцян (нар. 1949) |  Ліван | ||
| 2022 |  | Свантэ Пяэба (нар. 1955) | Швецыя | За адкрыцці, якія тычацца геномаў вымерлых гамінінаў і эвалюцыі чалавека[130]. |
| 2023 |  | Каталін Карыко (нар. 1955) | Венгрыя ЗША | За адкрыцці, якія датычаць мадыфікацый нуклеазідных асноў, што дазволілі распрацаваць эфектыўныя мРНК-вакцыны супраць COVID-19. |
 | Дру Вайсман (нар. 1959) | ЗША |
Заўвагі
Зноскі
Спасылкі
 | Спіс лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне на Вікісховішчы |
|---|
- Афіцыйны сайт Шведскай каралеўскай акадэміі навук
- Афіцыйны сайт Фонду Нобеля
- Нобелеўскія лаўрэаты на сайце Nobelprize.org
🔥 Top keywords: Галоўная старонкаАдмысловае:SearchУладзімір КараткевічКарлес ПучдэмонМіхась ПазнякоўАдмысловае:RecentChangesВікіпедыя:ФорумЯнка БрыльРаіса Андрэеўна БаравіковаМарыя АнтуанетаАлесь БадакЯнка СіпакоўПімен ПанчанкаДзеяслоўВіктар Анатолевіч ШніпГенадзь Пятровіч ПашкоўЯўгенія ЯнішчыцМар’ян ДуксаЮрась СвіркаУладзімір Іванавіч КарызнаАлесь РазанаўБеларусьЛюдміла РублеўскаяДзікае паляванне караля СтахаВікіпедыя:СупольнасцьМіхась БашлакоўЯкуб КоласМагіла льва (паэма)Янка КупалаБярозка (часопіс)AP$ENTІван МележІван ШамякінУННВАркадзь КуляшоўДзеепрыслоўеВасіль БыкаўРыгор БарадулінЛюдзі на балоце (раман)